دروس

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم آیه ۳۱ _ بخش اول _ احتمالات در معنای اسماء بررسی احتمال اول: اسماء به معنای الفاظ ۱۳۹۸/۱۰/۰۲ احتمالات در معنای اسماء بحث در بخش اول آیه «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا» بود. درباره مفردات این آیه و حقیقت تعلیم نکاتی عرض شد. مسئله ای که در ادامه بحث گذشته لازم است مورد تعرض قرار گیرد، حقیقت اسماء است. یعنی آنچه که خداوند متعال به آدم تعلیم داد چه بود؟ آیه میفرماید خداوند اسماء را به آدم تعلیم داد. در مورد اسماء چند احتمال ذکر شده که باید دید از این احتمالات کدام یک می‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد. احتمال اول: این است که مقصود از اسماء، اسماء مسمّیات است، یعنی کأنّ مضافٌ

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم آیه ۳۱ _ بخش اول _ حقیقت تعلیم اسماء به آدم و چگونگی آن ۱۳۹۸/۰۹/۲۵ حقیقت تعلیم اسماء به آدم و چگونگی آن بعد از اینکه معلوم شد در آیه ۳۱ بیان خداوند تبارک و تعالی در این بخش بیان واقعیت است نه نمادین، حال باید دید آن واقعیت و اتفاقی که در این محدوده افتاده چیست. «عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا»، یعنی خداوند تبارک و تعالی تعلیم داد اسماء را به آدم. درباره کیفیت این تعلیم و نیز اینکه مقصود از اسماء در این آیه چیست، باید توضیحاتی داده شود. عمده مطالب در این بخش از آیه درباره کیفیت تعلیم و مقصود از اسماء است که البته بخش بیشتری از مطالب در

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم آیه ۳۱ _ بیان نمادین یا بیان واقعیت؟ ۱۳۹۸/۰۹/۲۰ بیان نمادین یا بیان واقعیت؟ بعد از بیان مفردات آیه ۳۱ و قبل از ورد به تفسیر این آیه، مسئله ای که هم برای این مقام و هم برخی مقامات و آیات دیگر راه گشا است، این است که برخی از اوقات در آیات قرآن بعضی از مسائل و مطالب به نحوی مطرح شده که انسان تردید پیدا می‌کند که این مسائل و قضایا جنبه واقعی دارد یا جنبه نمادین؟ مثلا در همین آیه بحث تعلیم اسماء به آدم و همچنین عرضه اسماء به ملائکه مطرح است. در آیه قبل مسئله اعلام خلافت انسان به ملائکه و پرسش ملائکه و جواب خداوند مطرح

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم آیه ۳۱ _ مفردات ۱۳۹۸/۰۹/۱۹ ادامه بررسی مفردات بحث در مفردات آیه ۳۱ سوره بقره بود. در جلسه گذشته در مورد واژه علّمَ و تعلیم نکاتی عرض شد. ۲. آدم واژه دوم آدم است. عرض شد که آدم از ریشه ادمه به معنای درون زمین یا ادیم به معنای بیرون زمین است. ادمه به معانی مختلفی وارد شده است؛ مثلا به معنای گندمگونی آمده و آدم به معنای فرد گندمگون است یا به معنای الفت و اختلاط است. چرا به اولین انسانی که خداوند خلق کرده آدم گفته شده است؟ ازهری از قول زجاج می‌گوید که آدم از «ادیمُ الارض» مشتق شده و چون انسان از خاک تشکیل شده است، لذا «ادیم الارض» محسوب

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم آیه ۳۱ _ مفردات ۱۳۹۸/۰۹/۱۸ آیه ۳۱ «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ». توضیح اجمالی معنای آیه این است که خداوند تبارک و تعالی همه اسماء را به آدم تعلیم کرد، آنگاه این اسماء را بر ملائکه عرضه نمود و خطاب به ملائکه فرمود، اگر به این اسماء صداقت دارید، اخبار و إنباء کنید. طبق معمول بحث های گذشته، اولین مطلب بیان ارتباط این آیه با آیات قبل است. آیه قبل درباره اعلام خلافت انسان بود و سپس سوالی که فرشتگان از خداوند پرسیدند و خداوند به آن‌ها پاسخ داد. خداوند بعد از پرسش ملائکه به طور اجمال فرمود: «إنّی اعلمُ ما لا تعلمون»، من

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: إنی أعلمُ ما لا تعلمون _ علم اسماء ۱۳۹۸/۰۹/۱۳ علم اسماء آخرین مطلبی که از بخش دوم از آیه ۳۰ باقی مانده مربوط به فرموده خداوند تبارک و تعالی به ملائکه در پاسخ به سوال آن‌ها است که فرمود: «إنّی أعلمُ مالا تعلَمون». ما وجوهی را برای آن چیزی که خداوند به ملائکه فرمود من می‌دانم و شما نمی‌دانید را بیان کردیم. اما به نظر می‌رسد که به قرینه برخی از آیات بعدی، آنچه را که خداوند اخبار از عدم اطلاع ملائکه بر آن داده و در واقع برخی از احتمالات گذشته هم ریشه اش همین مطلب است، مسئله علم به اسماء است که این زمینه را برای ورود

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم آیه ۳۰ _ افسانه هاروت و ماروت و بررسی آن ۱۳۹۸/۰۹/۱۲ واقعیت هاروت و ماروت یکی از مسائلی که در ذیل این آیه مطرح می‌شود و با آنچه که ملائکه در مورد اعلام خلافت انسان پرسیدند و پاسخی که خداوند به آن‌ها دادند مرتبط است، مسئله و قصه هاروت و ماروت است. داستان هاروت و ماروت در آیه ۱۰۲ سوره بقره به مناسبت ذکر نام این دو مطرح خواهد شد. در آیه ۱۰۲ سوره بقره آمده: «وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ و َمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: إنی أعلَمُ ما لا تَعلَمون ۱۳۹۸/۰۹/۱۱ «إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ» در بخش دوم آیه ۳۰ از سوره بقره وجه سوال ملائکه از خداوند متعال و احتمالاتی که پیرامون آن مطرح بود ذکر شد. «قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ». ما مطالبی درباره سوال ملائکه و اخباری که درباره انسان دادند و حکایتی که از فعل خودشان کردند را عرض کردیم. خداوند متعال در پاسخ میفرماید: «إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ». درباره این بیان خداوند تبارک وتعالی یک مطلب این است که اساسا چرا در اینجا خداوند متعال به نحو اجمال پاسخ ملائکه را داد و ثانیا و مهم تر اینکه آن

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم _ متعلق «نقدس» ۱۳۹۸/۰۹/۰۶ متعلق «نقدس» در ادامه مطلبی که فرشتگان و ملائکه درباره افساد و سفک دماء به خداوند گفتند، عرض کردند: «نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ». جلسه گذشته درباره «نُسَبّحُ بحمدک» و احتمالاتی که در جار و مجرور از حیث معنای «باء» و متعلّق «بحمدک» وجود دارد سخن گفتیم و نکاتی را عرض کردیم. دو فرض در مسئله اما در مورد «نقَدّسُ لک»، معنای آیه به حسب ظاهر این است که ما تقدیس می‌کنیم برای تو. سوال این است که مقدّس و آن چیزی که تقدیس می‌شود چیست. دو فرض در اینجا قابل طرح است. یکی اینکه آن چیزی که مورد تقدیس ملائکه قرار میگیرد خود خداوند

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: پاسخ به یک اشکال در فرض حقیقی بودن سوال فرشتگان _ احتمالات پنجگانه در مورد «باء» بحمدک ۱۳۹۸/۰۹/۰۵ اشکال بر فرض حقیقی بودن استفهام فرشتگان بحث به این نقطه رسید که بر فرض پذیرش این مطلب که سوال فرشتگان اعتراض و انکار نبوده و بلکه استفهام حقیقی بوده، در عین حال مشکل هنوز باقی است و آن اینکه این با شأن ملائکه سازگار نیست. به عبارت دیگر سوال این است که چگونه می‌توان بین حقیقی بودن استفهام و حقیقت وجودی ملائکه جمع کرد. چون حقیقت ملائکه اطاعت محض و عبادت است. ادب عبادت این است که در آنجایی که باید سکوت کنند، ساکت باشند و آنجایی که باید سخن

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم _ وجه اخبار فرشتگان از افساد و سفک دماء ۱۳۹۸/۰۹/۰۴ خلاصه جلسه گذشته بحث در وجوهی بود که برای اخبار فرشتگان از سفک دماء و افساد ذکر شده است. عرض کردیم که وجوه مختلفی گفته شده که چگونه ملائکه اطلاع داشتند و یا خبر داشتند که انسان اهل سفک دماء و خونریزی است. چون در سوالشان به خدا عرض می‌کنند که موجودی خلق می‌کنی که اهل افساد و سفک دماء است. گفتیم که این تارۀً علی وجه الاستنباط و الظن است و أخری علی وجه الیقین. البته اگر بگوییم اخبار ظنی است ممکن است با این مشکل مواجه شود که فرشتگان چرا بر اساس ظن و حدس و گمان

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: سوال فرشتگان از خداوند _ مبنای استفهام جهت سوم: وجه اخبار فرشتگان از فساد و خونریزی انسان ۱۳۹۸/۰۸/۲۹ خلاصه جلسه گذشته در بخش دوم آیه ۳۰ سوره بقره عرض شد که گفتگویی بین خداوند تبارک و تعالی بعد از اعلام خلافت انسان صورت گرفته و ملائکه سوالی را از خدا پرسیدند. در مورد این سوال تا اینجا درباره دو جهت سخن گفتیم. جهت اولی این بود که اساسا اعلام خلافت و گفتگو بین خدا و فرشتگان و یا به تعبیر دیگر این موضوع یکبار مورد بحث و گفتگو قرار گرفته یا آنکه این مسئله توسط خداوند چندبار صورت گرفته. گفتیم که این مسئله یک حقیقت بوده که از زوایای

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: سوال فرشتگان اعتراضی یا استفهام مؤیدات اعتراض و توجیه اعتراض و بررسی آن‌ها ۱۳۹۸/۰۸/۲۸ خلاصه جلسه گذشته بحث درباره سوالی است که فرشتگان و ملائکه بعد از اعلام خلافت انسان از خداوند پرسیدند «قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ». عرض کردیم که جهاتی درباره این سوال قابل طرح است. یک جهت را دیروز عرض کردیم و متعرض جهت دوم هم شدیم که شاید یک جهت مهمی است و آن اینکه بالاخره این سوال فرشتگان آیا جنبه اعتراض و انکار و یا به تعبیری اظهار تفاخر است و یا صرفا استفهام و استعلام ناشی از نا آگاهی و ندانستن است؟ ادامه بررسی مؤیدات

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: سوال فرشتگان و پاسخ خداوند جهت اول: اعلام خلافت انسان یک بار یا چند بار؟ جهت دوم: سوال فرشتگان، اعتراض یا استفهام؟ ۱۳۹۸/۰۸/۲۷ بخش دوم: سوال فرشتگان و پاسخ خداوند در آیه ۳۰ سوره بقره دو بخش مطرح شده. جلسات گذشته عمدتا درباره بخش اول آیه بود. از این جلسه بخش دوم آیه مطرح می‌شود. «قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ» بعد از اینکه خداوند تبارک و تعالی خلافت انسان را اعلام کرد و فرمود من در زمین خلیفه ای را قرار می‌دهم، ملائکه سوال کردند که آیا می‌خواهی کسی را خلیفه قرار دهی که اهل

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم آیه ۳۰ _ بخش اول _ مصادیق خلیفۀ الله ۱۳۹۸/۰۸/۲۲ مصادیق خلیفه الله آخرین بحثی که در پایان بخش اول آیه ۳۰ لازم است مورد بررسی قرار بگیرد این است که مصادیق خلیفۀ الله از دید روایات و قرآن چه کسانی هستند. درباره ویژگی های خلیفۀ الله، آثار و برکاتش و وجه جعل خلیفۀ و بعضی مسائل دیگر نکاتی را عرض کردیم، اما باید دید که مصادیق مشخص و معینی هم برای خلیفۀ الله ذکر شده است یا خیر؟ ما با استمداد از برخی روایات می‌توانیم به این مصادیق اشاره کنیم. البته مصادیقی که ذکر می‌شود چه بسا بارز ترین مصادیق خلیفۀ الله باشند، ولی این به معنای انحصار نیست، یعنی اینطور نیست که

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم آیه ۳۰ _ بخش اول _ معنای باطن و ظاهر خلیفه خدا فواید وجود خلیفه خدا در عالم طبیعت ۱۳۹۸/۰۸/۲۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در فواید و آثار و برکات خلیفه خداوند به نحو عام بود یعنی هم باطن و حقیقت خلیفه و هم ظاهرش و اینکه چه آثار و برکاتی در عالم هستی دارد. امروز درباره آثار و فواید خلیفه به معنای انسانی که در عالم ماده و طبیعت حضور دارد نکاتی را عرض خواهیم کرد. فواید خلیفه خدا در عالم طبیعت فایده اول: انسان کامل یعنی آن انسانی که مظهر صفات و ذات خداوند است و اقرب موجودات به خداوند تبارک تعالی است. انسان کامل در واقع الگو و نمونه انسان مطلوب

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم آیه ۳۰ _ بخش اول _ معنای باطن و ظاهر خلیفه خدا فواید باطن خلیفه خدا ۱۳۹۸/۰۸/۲۰ خلاصه جلسه گذشته بحث ما در آیه ۳۰ سوره بقره بود. عرض کردیم این آیه متضمن دو بخش کلی است: یکی قول خداوند تبارک و تعالی و اعلام جعل خلیفه از ناحیه او به فرشتگان و دیگری پاسخ فرشتگان و ملائک به خدا در این باره و باز مجددا پاسخ خداوند به آن‌ها. در بخش اول که مسئله جعل خلافت بود ما به مطالب متعددی پرداختیم. اینکه اساسا حقیقت خلافت چیست و به چرایی جعل خلیفه پرداخیتم. مراتب خلافت و سرّ اختلاف مرتبه در خلافت بیان شد و بعضی ویژگی های خلافت انسان را متذکر شدیم. چند

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم آیه ۳۰ ـ مراتب خلافت و سرّ اختلاف مرتبه ۱۳۹۸/۰۷/۱۷ خلاصه جلسه گذشته بحث در مراتب خلافت بود که در ذیل مباحثی که به آیه ۳۰ سوره بقره مربوط است، مطرح شد. عرض شد خلیفه به معنای کسی است که مظهر و مرآت و آینه اسماء و صفات خداوند تبارک و تعالی است و این حقیقت بین همه انسان‌ها مشترک است؛ لذا با توجه به اینکه افراد از جهت میزان بهره‌مندی از این مظهریت و مرآتیت متفاوت‌اند، لذا مراتب خلافت مختلف می‌شود. هر چند مصداق روشن آیه ۳۰ سوره بقره، آدم ابوالبشر است که به عنوان یک انسان کامل در مراتب عالی است. البته مرتبه اعلی از آدم ابوالبشر و نیز مرتبه مادون هم

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم آیه ۳۰ ـ تفاوت و اشتراک این آیه با آیه ۷۲ سوره احزاب ـ مراتب خلافت ۱۳۹۸/۰۷/۱۶ تفاوت و اشتراک این آیه با آیه ۷۲ احزاب آیه ۳۰ از نظر محتوا و مضمون با آیه ۷۲ سوره احزاب مشابهت دارد و لذا لازم است یک اشاره اجمالی به آن آیه هم داشته باشیم و البته تفصیلش بعدا خواهد آمد. آیه این است: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا»؛  طبق این آیه خداوند متعال امانتی را عرضه کرد به آسمان ها و زمین و کوه ها و آنها از پذیرش امانت اباء کردند ولی انسان آن را پذیرفت. در مورد مشابهت این

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم آیه ۳۰ ـ ویژگی های خلافت انسان ۱۳۹۸/۰۷/۱۵  ویژگی های خلافت انسان بعد از بیان حقیقت خلافت انسان از خداوند تبارک و تعالی و چرایی جعل خلیفه از ناحیه باری تعالی، لازم است اجمالی از ویژگی ها و مختصات خلافت انسان مورد اشاره قرار گیرد. البته آنچه که به عنوان ویژگی ها و مختصات خلافت انسان مطرح می‌شود، مطالبی است که از مباحث گذشته قابل استفاده است. بر این اساس تقریبا چهار ویژگی یا مشخصه می‌توانیم برای خلافت انسان یا خلیفه ذکر کنیم. محصّل معنای خلافت این شد که خلافت عبارت است از جامعیت وجودی انسان نسبت به اسماء و صفات خداوند تبارک و تعالی در حد وجود امکانی به عنوان مظهر و آینه