قواعد فقهیه

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام  نفی حرج، رخصت یا عزیمت؟ ۱۴۰۰/۱۱/۱۰ نفی حرج، رخصت یا عزیمت؟ درباره مشروعیت و اعتبار قاعده سرانجام به این نتیجه رسیدیم که این قاعده هم به لحاظ مقتضی مشکلی ندارد و ادله متعدد می‌تواند حجیت آن را اثبات کند و هم به لحاظ عدم مانع در برابر آن مشکلی نیست و لذا دلیل اعتبار و حجیت قاعده تمام است. تبیین نزاع در ادامه این پرسش مطرح می‌شود که نفی حرج و عسر که در شریعت ثابت شده، به چه کیفیتی ثابت شده؟ آیا از قبیل عزیمت است یا رخصت؟ چون هر دو در آن محتمل است. ممکن است نفی حرج از قبیل عزیمت باشد و ممکن است از قبیل رخصت. احتمال اول اینکه

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ بررسی راه حل ششم _ راه حل برگزیده ۱۴۰۰/۱۱/۰۹ خلاصه جلسه گذشته بحث در راه حل هایی بود که برای مشکل مشروعیت قاعده و رفع مانع اعتبار قاعده لاحرج ارائه شده. پنج راه حل مورد بررسی قرار گرفت و اشکالاتی که در آن راه حل ها وجود داشت را متعرض شدیم. راه حل ششم که جلسه گذشته به آن پرداختیم، از طریق تقسیم تکالیف به چهار قسم می‌خوست این مانع و مشکل را رفع کند. ایشان که ادعا فرموده با این راه ماده اشکال قطع خواهد شد، تکالیف حرجیه را به چهار قسم تقسیم کرده اند و در مورد هر یک از این اقسام

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ راه حل پنجم (محقق بجنوردی) و بررسی آن _ راه حل ششم ۱۴۰۰/۱۱/۰۲ خلاصه جلسه گذشته بحث در راه حل هایی بود که برای مشکل مشروعیت و حجیت و اعتبار قاعده لاحرج ارائه شده است. تا اینجا چهار راه حل مورد بررسی قرار گرفت و صرف نظر از اینکه محذور بعضی از این‌ها کمتر از برخی دیگر بود، اما عمدتا مواجه با مشکل بودند. راه حل پنجم (محقق بجنوردی) راه حل پنجم در قواعد فقهیه مرحوم آقای بجنوردی ارائه شده که مناسب است این راه حل هم مورد بررسی قرار گیرد. ایشان میفرماید ما باید دو مقام ثبوت و اثبات را از هم تفکیک

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم  ادله قاعده – بررسی مانع مشروعیت قاعده – راه حل چهارم و بررسی آن ۱۴۰۰/۱۰/۲۶ راه‌حل چهارم (محقق نراقی) تا اینجا سه راه‌حل برای مانعی که در مقابل مشروعیت و اعتبار قاعده لاحرج ذکر شده، بیان گردید؛ بعضاً اشکالاتی که متوجه این سه راه‌حل شده مورد بررسی قرار گرفت. راه‌حل چهارم راهی است که مرحوم نراقی در عوائد الایام ذکر کرده‌ است. مجموعه مطالبی که به تفصیل در این رابطه در عوائد بیان شده، شاید مشتمل بر پنج یا شش مطلب باشد. مرحوم نراقی در عوائد طیّ چند صحنه این مطالب را بیان کرده است. ما به طور خلاصه سخنان ایشان را که در حقیقت به عنوان مکمل یکدیگر و در مجموع

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم  ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ راه حل سوم و بررسی آن ۱۴۰۰/۱۰/۲۵ راه حل سوم بحث در مهمترین مانع مشروعیت و اعتبار قاعده لاحرج بود. عرض کردیم راه هایی برای حل این مشکل ارائه شده. تا اینجا دو راه حل ذکر شد و مورد اشکال قرار گرفت. راه سوم راهی است که مرحوم نراقی در عوائد آن را ذکر کرده و البته مورد اشکال قرار داده و بعضی از اشکالات ایشان نسبت به این راه هم توسط دیگران مورد اشکال قرار گرفته. اصل راه سوم را ما بیان می‌کنیم تا بعد ببینیم که آیا این راه قابل قبول است یا خیر. بر اساس این راه حل عسر و حرج

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ راه حل دوم (محقق قمی) _ احتمالات سه گانه در کلام محقق قمی و بررسی آنها ۱۴۰۰/۱۰/۱۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای برطرف شدن مانعی که در مقابل مشروعیت و اعتبار قاعده لاحرج وجود دارد، راه حل هایی ارائه شده که نیازمند بررسی و دقت نظر است. یک راه حل که مرحوم نراقی از قول بعضی مشایخ خودشان نقل کرده بودند ذکر شد و کسانی هم که آن را پذیرفته بودند، سخنانشان مورد اشاره گرفت و اشکالاتش هم بیان شد. راه دوم برای حل این مشکل راهی است که مرحوم محقق قمی در قوانین برای این منظور ارائه کرده. ما کلام میرزای قمی

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ بررسی راه حل اول _ راه حل دوم (میرزای قمی) ۱۴۰۰/۱۰/۱۱ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم بعد از آنکه مقتضی اعتبار و مشروعیت در قاعده لاحرج به اثبات رسید و آیات و روایت متعددی این مسئله را اثبات کردند و ادله دیگری هم به کمک این‌ها آمدند مانع مهمی در برابر مشروعیت و اعتبار قاعده وجود دارد که باید این را هم مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم. آن مانع ناشی از دو امر بود. یکی وجود تکالیف شاق و مشقت آمیز در شریعت مانند جهاد، صوم در روزهای گرم تابستان و… و دیگری هم نفی تکلیف در مواردی که اسهل از موارد یاد

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ پاسخ اول (سید طباطبایی) _ کلام صاحب فصول _ کلام صاحب عناوین ۱۴۰۰/۱۰/۰۵ خلاصه جلسه گذشته در پایان بحث از ادله اعتبار و مشروعیت قاعده لاحرج، گفتیم شبهه ای مطرح شده که می‌تواند به عنوان مانعی در برابر این ادله موجب خدشه در اعتبار و مشروعیت قاعده لاحرج شود. عمدتا دو مسئله باعث شد این اشکال تولید شود، یکی وجود تکالیف و وظایفی که قطعا حرجی و مشتمل بر مشقت و صعوبت اند در شریعت. و دیگری اینکه بعضی موارد که چندان مشقت و صعوبت محسوب نمی‌شوند و از این تکالیف بسیار آسان تر اند، می‌بینیم که در شریعت نفی شده. آنگاه چطور می‌شود

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم  ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ کلام صاحب وسائل و بررسی آن ۱۴۰۰/۱۰/۰۴ بررسی مانع مشروعیت قاعده بحث در ادله قاعده لاحرج تمام شد، لکن همانطور که در جلسه گذشته عرض شد، دو شبهه و دو پرسش در این مقام قابل طرح است که به عنوان رفع مانع از اقتضایی که در ادله وجود دارد، حتما باید به آن‌ها رسیدگی شود. تا اینجا ما آنچه که از آیات و روایات ذکر کردیم، در حقیقت اثبات کرد که یک قاعده کلی وجود دارد که بر اساس آن احکام حرجی در شریعت نفی شده، لکن اینجا به تعبیر مرحوم نراقی دو مسئله وجود دارد که به نوعی موجب اشکال شده است. تعبیر

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم ادله قاعده _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر سوم _ اشکال ششم و بررسی آن _ تقریر سوم و بررسی آن _ مباحث باقیمانده ۱۴۰۰/۰۹/۲۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در اشکالات مطرح شده نسبت به تقریر سوم از دلیل عقل بود. تا اینجا پنج اشکال ذکر شد که برخی به مقدمه اول قیاس استثنایی بر می‌گردد، برخی به مقدمه دوم و برخی نیز به هر دو مقدمه این قیاس. معلوم شد این پنج اشکال وارد نیست و نمی‌تواند این تقریر را مخدوش کند. اشکال ششم اشکال ششم که به مقدمه اول قیاس استثنایی مربوط می‌شود، این است که در بیان دلیل و تقریر لطف گفته شد تکلیف حرجی اگر ثابت شود و

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم ادله قاعده _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر سوم _ اشکالات ششگانه تقریر سوم و بررسی آنها ۱۴۰۰/۰۹/۲۰ خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل چهارم یعنی دلیل عقل بر قاعده لاحرج بود. عرض کردیم تقریر های مختلفی از این دلیل به عمل آمده. دو تقریر را ذکر کردیم و مورد بررسی قرار گرفت. تقریر سوم که صاحب عناوین آن را ذکر کرده اند، این بود که اگر تکالیف حرجی ثابت شود، یک مشکلی ایجاد می‌شود و آن اینکه ما لطف را بر خداند متعال واجب می‌دانیم و اثبات تکالیف حرجی در واقع با وجوب لطف از ناحیه خداوند تبارک و تعالی سازگاری ندارد. چون لطف (یعنی چیزی که باعث نزدیک شدن عبد به طاعت

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم  ادله قاعده _ دلیل سوم: اجماع و بررسی آن _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر اول و دوم و بررسی آنها _ تقریر سوم  ۱۴۰۰/۰۹/۱۴ دلیل سوم: اجماع تا اینجا دو دلیل از ادله قاعده لاحرج را ذکر کردیم و اجمالا معلوم شد این دو دلیل یعنی آیات و روایات قابلیت استناد دارند و ما می‌توانیم به وسیله آن‌ها قاعده لاحرج را ثابت کنیم. دلیل سوم اجماع است. برخی در اینکه حکم حرجی در اسلام نفی شده ادعای اجماع کرده اند و بالاتر اینکه برخی ادعای مسلمین بر این را مطرح کرده اند. از جمله کسانی که این ادعا را مطرح کرده، سید طباطبایی صاحب مفاتیح الاصول، و همچنین صاحب فصول می‌باشند. برخی دیگر

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم  ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ یک اشکال نسبت به طوایف چهار گانه و پاسخ آن _ طایفه پنجم _ جمع بندی دلیل دوم ( روایات) ۱۴۰۰/۰۹/۱۳ اشکال نسبت به طوایف چهارگانه بحث در ادله قاعده لاحرج بود. در دلیل دوم یعنی روایات تا اینجا چهار طایفه از روایات را ذکر کردیم. یک طایفه پنجمی هم وجود دارد که بر خلاف چهار طایفه اولی عام است. لکن اشکالی متوجه طوایف چهار گانه روایاتی که خواندیم شده و یا ممکن است مطرح شود که آنچه از این روایات استفاده می‌شود، این است که در مواردی که این روایات متعرض آن‌ها شده مانند باب طهارات ثلاث: وضو، غسل، تیمم، باب نجاسات و باب حج و

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم  ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ روایت هفتم _ طایفه دوم _ طایفه سوم _ طایفه چهارم ۱۴۰۰/۰۹/۰۷ خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل دوم قاعده لاحرج یعنی روایات بود. تا اینجا برخی از روایات این باب را متعرض شدیم و مورد بررسی قرار دادیم و شش روایت از طایفه اول روایات را ذکر کردیم. روایات قابل دسته بندی به طوائف مختلف است. طایفه اول روایاتی است درباره طهارات ثلاث، وضو، غسل و تیمم. شش روایتی که خوانده شد، همگی به نوعی مرتبط بود با وضو، غسل و تیمم. روایت هفتم عن محمد بن علی بن الحسین قال: سُئِلَ علیٌ (ع) أ یتوضأ مِن فضل وضوء جماعۀ المسلمین أحب إلیک أو یُتَوَضّأ مِن

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ روایت پنجم و ششم و بررسی آنها ۱۴۰۰/۰۹/۰۸ روایت پنجم بحث در روایاتی بود که برای اثبات اعتبار و مشروعیت قاعده لاحرج مورد استناد قرار گرفته است. تا اینجا چهار روایت مورد بررسی قرار گرفت و اجمالا به سبب این روایات می‌توان گفت قاعده لاحرج مشروعیت دارد و معتبر است. روایت پنجم، روایت محمد بن میسر است؛ قال: سئلتُ اباعبدالله (ع) عن الرجل الجنب ینتهی إلی الماء القلیل فی الطریق و یرید أن یغتسل منه و لیس معه إناء یغرف به و یداه قذرتان قال (ع) یضع یده ثم یتوضأ ثم یغتسل، هذا مما قال الله عزّ و جل «ما جعَلَ علیکم فی الدّین مِن حَرَج». البته

جلسه ۱۵- PDF جلسه پانزدهم  ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ روایت سوم _ اشکال دوم و سوم و بررسی آنها _ روایت چهارم _ یک اشکال و بررسی آن ۱۴۰۰/۰۸/۳۰​ خلاصه جلسه گذشته بحث در روایاتی بود که برای اثبات مشروعیت و اعتبار قاعده لاحرج مورد استناد قرار گرفته. دو روایت مورد بررسی قرار گرفت. روایت سوم، روایت عبدالأعلی آل سام بود. عرض کردیم نسبت به این روایت چند اشکال مطرح شده است. اشکال اول که به سند روایت مربوط می‌شد مطرح شد و مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه این شد که این اشکال وارد نیست. اشکال دوم و سوم در حقیقت اشکالاتی هستند که به دلالت روایت مربوط می‌شوند. اشکال دوم در اشکال دوم سخن در

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم  ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ روایت دوم و بررسی آن _ روایت سوم _ اشکال اول و بررسی آن ۱۴۰۰/۰۸/۲۹ خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قاعده لاحرج به دلیل دوم یعنی روایات رسید. عرض کردیم روایات متعددی مورد استناد قرار گرفته برای اثبات اعتبار و مشروعیت قاعده. روایت اول را در جلسه گذشته مورد بررسی قرار دادیم و اشکالاتی که نسبت به این روایت طرح شده بود، مورد بررسی قرار گفت. نتیجه این شد که این روایت نه از حیث سند و نه از حیث دلالت مشکلی ندارد و می‌تواند بر مدعا دلالت داشته باشد. روایت دوم روایت دوم موثقه ابی بصیر است: عن محمد بن الحسن عن فضالۀ بن ایوب

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم  ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ روایت اول _ چهار اشکال و بررسی آنها ۱۴۰۰/۰۸/۲۳ دلیل دوم: روایات بحث در ادله قاعده لاحرج بود. دلیل اول که آیات بود مورد بررسی قرار گرفت. شش آیه ذکر شد و اشکالاتی که بعضا نسبت به استدلال به آن آیات مطرح بود گفته شد و به برخی از آن‌ها پاسخ داده شد. البته گفتیم بعضی از آیات دلالت بر قاعده ندارد. دلیل دوم روایات است. روایات متعددی در این مقام وارد شده. برخی از این روایات در ذیل آیات هم قابل بیان بود اما ترجیح داده شد که مستقلا ذکر شود. این روایات عمدتا روایاتی هستند که سندا و دلالتا قابل اخذ هستند. روایت اول یکی

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم ادله قاعده _ دلیل اول: آیات _ آیه پنجم و ششم و بررسی آنها _ دلیل دوم: روایات ۱۴۰۰/۰۸/۲۲                                                                        آیه پنجم: فقره دوم آیه ۲۸۶ سوره بقره بحث ما در دلیل اول یعنی آیاتی است که مورد استناد قرار گرفته برای اثبات قاعده لاحرج. تا اینجا ما چهار آیه را مورد بررسی قرار دادیم، بعضی از این آیات قابلیت استدلال دارند و بعضی دیگر ندارند. آیه پنجم بخشی از آیه ۲۸۶ سوره بقره می‌باشد: «رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا». البته به این آیه به ضمیمه دنباله آن که فرموده: «رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ» استناد شده ولی قابلیت تفکیک از یکدیگر و بررسی