قواعد فقهیه

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم  ادله قاعده _ دلیل اول: آیات _ آیه دوم ۱۴۰۰/۰۸/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در استدلال به آیه دوم از آیاتی بود که برای قاعده لاحرج مورد استناد قرار گرفته است. آیه دوم آیه ۶ سوره مائده است. تقریب استدلال به این آیه را در جلسه گذشته عرض کردیم و نظر کسانی که قائل به عدم صحت استدلال به این آیه شده اند را بیان کردیم. گفتیم تفاوت اصلی بین این گروه با کسانی که استدلال به این آیه را تمام می‌دانند در این جهت است که این‌ها می‌گویند این آیه به طور کلی نفی حرج از احکام و تکالیف الهی می‌کند به این معنا که در احکام و ملاکاتشان هیچ حرجی نیست. اگر

جلسه ۹ – PDF قواعد فقهیه جلسه نهم – ادله قاعده _ دلیل اول: آیات _ آیه دوم: آیه ۶ سوره مائده ۱۴۰۰/۰۸/۱۱ آیه دوم: آیه ۶ سوره مائده بحث در ادله و مستندات قاعده لاحرج بود. تا اینجا درباره دلیل اول یعنی آیات به یک آیه اشاره شد و آنهم آیه ۷۸ سوره حج بود. نتیجه این شد که این آیه قابلیت مستند واقع شدن برای قاعده را دارد. آیه دوم، آیه ۶ سوره مائده است: «ما یُریدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَج». میفرماید خداوند تبارک و تعالی قصد ندارد و اراده نمی‌کند که بر شما حرج قرار دهد. این آیه البته بخشی از آیه ۶ سوره مائده است که کاملش از این قرار است. چون باید معنای مجموع

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم  ادله قاعده _ دلیل اول: آیات _ آیه اول: آیه ۷۸ سوره حج _ احتمالات ششگانه دیگر در آیه و بررسی آنها _ جمع بندی ۱۴۰۰/۰۸/۰۸ خلاصه جلسه گذشته بحث در مدارک و مستندات قاعده لاحرج بود. عرض کردیم به ادله اربعه برای این منظور استدلال شده. دلیل اول که آیات باشد، چندین آیه در این رابطه ذکر شده است. اولین آیه، آیه ۷۸ سوره حج بود. در مورد این آیه توضیحاتی دادیم؛ «وَ جاهِدوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجتَباكُم وَ ما جَعَلَ عَلَيكُم فِي الدّينِ مِن حَرَجٍ». گفتیم به دو وجه برای استدلال به این آیه می‌توان تمسک کرد. ما هر دو وجه را گفتیم، دو تقریب ذکر کردیم و تفاوت بین

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم ادله قاعده _ دلیل اول: آیات _ آیه اول: آیه ۷۸ سوره حج _ دیدگاه های کلی درباره آیه _ استدلال به آیه با قطع نظر از روایات _ تقریب اول و دوم و فرق آنها   ۱۴۰۰/۰۷/۲۴ ادله قاعده ما تا اینجا درباره برخی از مطالب مقدماتی پیرامون قاعده نکاتی را عرض کردیم. راجع به اهمیت این قاعده، مفردات و مفاد قاعده و پیشینه قاعده اجمالا مطالبی را عرض کردیم. الان بحث درباره مستندات و مدارک قاعده است که این بحثی مهم است و انشاءالله بتوانیم این بحث را به نحو مستوفی مطرح کنیم. به ادله اربعه برای اثبات این قاعده تمسک شده است. هرچند در استدلال به عقل و اجماع برخی اشکال

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم مفردات قاعده _ معنای واژه های ضرر، اضطرار ۱۴۰۰/۰۷/۱۸ معنای واژه های ضرر، اضطرار، ضرورت مطلب دیگری که در ادامه بحث از مفردات و مفاد قاعده لازم است به آن پرداخته شود، بررسی بعضی از واژه ها به جهت استعمالشان در بعضی از قواعد فقهیه ای است که با این قاعده مورد بحث ما ممکن است به نظر برسند قرابت هایی دارند و نیازمند دقت نظر است که با یکدیگر خلط نشوند. وجه بررسی این واژه ها ما چند قاعده داریم که توجه در مفاد و معنای آن‌ها صرف نظر از ادله آن‌ها تا حدودی لازم به نظر می‌رسد. یکی همین قاعده «نفی حرج» یا «نفی عسر و حرج» که موضوع بحث ما است.

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم مفردات قاعده _ معنای واژه حرج _ وجه تقیید معنای حرج به قید «الذی لا یتحمل عادتاً» و بررسی آن ۱۴۰۰/۰۷/۱۷ وجه تقیید معنای حرج به قید «الذی لا یتحمّل عادتاً» و بررسی آن قبل از اینکه به بررسی مدارک و ادله قاعده لاحرج بپردازیم، دو مطلب از بحث گذشته باقی مانده که آن را هم عرض می‌کنیم و بعد انشاء الله وارد در بحث از ادله قاعده خواهیم شد. یکی اینکه با توجه به اینکه ما گفتیم هم در لغت، هم در عرف و هم در استعمالات روایی و قرآنی واژه حرج به معنای مطلق ضیق است و اینکه ما ضیق را مقید کنیم به شدت، و بگوییم منظور از حرج، ضیق شدید

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم  مفردات قاعده – بررسی قید «الذی لایتحمل عادة» در معنای حرج- حق در مسأله – نتیجه کلی در نسبت بین عسر و حرج و معنای آن ۱۴۰۰/۰۷/۰۴ خلاصه جلسه گذشته کلام در نسبت واژه های عسر، حرج و ضیق بود. عرض کردیم دو احتمال در این رابطه وجود دارد همانطورکه محقق نراقی فرمودند. یک احتمال این است که معنای عسر و ضیق یکی باشد و دیگر اینکه عسر اعم از ضیق باشد به این معنا که عسر به کل صعبٍ و شدیدٍ اطلاق شود، و ضیق بر غایۀ الصعوبۀ و الشدۀ اطلاق شود. ایشان با استناد به عرف که البته به نظر ایشان لغت هم مخالف آن نیست، نتیجه گرفتند که عسر اعم از

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم  مفردات و مفاد قاعده – واژه شناسی – الفاظ مشابه عسر و حرج بررسی نسبت عسر و حرج و ضیق – کلام محقق نراقی و بررسی آن ۱۴۰۰/۰۷/۰۳ خلاصه جلسه گذشته درباره مفردات قاعده دو واژه اصلی یعنی حرج و عسر مورد بررسی قرار گرفت و معنای آن‌ها از نظر لغت مشخص شد. آنچه در کتاب های لغت درباره این دو معنا ذکر شده، حرج به معنای ضیق و شدت است. عسر هم تقریبا به همین معنا است، هر چند در بعضی از کتاب های لغت در مورد ضیق گفته‌اند که ضیق به معنای أضیق الضیق است. در بعضی از کتاب های لغت این‌ها از حیث گستردگی یا محدودیت معنا متفاوت‌اند، اما اکثر کتاب

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم مباحث قاعده – ۳. فروع قاعده – ۴. دیدگاه‌ها درباره قاعده ۵. مفردات و مفاد قاعده ۱۴۰۰/۶/۲۸ ۳. موضوع قاعده در جلسه گذشته به اهمیت قاعده لاحرج و نیز پیشینه این قاعده اشاره‌ای داشتیم. مطلب سوم که در این ابتدای بحث لازم است به آن اشاره شود، موضوع قاعده و محل بحث است و اینکه به طور کلی این قاعده درباره چه امری ثابت شده یا می‌تواند ثابت شود. انواع فعل دارای حرج برای اینکه موضوع قاعده روشن شود، لازم است اشاره کنیم که کارهایی که انسان انجام می‌دهد، گاهی بدون تکلف و رنج و مشقت است و گاهی همراه با تکلف و مشقت است. نوع اول اگر کاری همراه با تنگنا و محدودیت

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم  ادله قاعده_ مقام سوم: تاثیر گذاری مصلحت در حکم حکومتی _ ادله و شواهد _ دلیل اول و دوم و سوم و چهارم ۱۴۰۰/۰۳/۲۶   ادله و شواهد تاثیر گذاری مصلحت در حکم حکومتی بحث در این بود که حکم حکومتی با مصلحت پیوستگی شدیدی دارد و به یک معنا این‌ها مانند لازم و ملزوم اند. یعنی حکم حکومتی تنها در صورتی می‌تواند صادر شود که بر اساس مصلحت به معنای عامش (که قبلا ذکر شد) باشد. این مدعا می‌بایست با ادله هم اثبات شود. چند دلیل بر این مطلب قابل ذکر است. دلیل اول: روایات دلیل اول روایات است. در روایات متعددی می‌توان این پیوستگی را به وضوح مشاهده کرد. مضمون

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم  ادله قاعده _ مقام سوم: تاثیر گذاری مصلحت در حکم حکومتی _ مشروعیت و قلمرو حکم حکومتی _ پیوند مصلحت و حکم حکومتی ۱۴۰۰/۰۳/۲۵   مشروعیت حکم حکومتی درباره حکم حکومتی مباحث و مسائل بسیاری قابل طرح است. اکثر این مسائل باید در جای خودش مورد بررسی قرار بگیرد. اینجا آنچه که بیشتر مد نظر است، تاثیر گذاری مصلحت در حکم حکومتی است، لکن از باب تمهید و زمینه سازی برای ورود به این بحث، به ناچار متعرض برخی مطالب شدیم و به یکی دو مطلب دیگر هم اشاره خواهیم کرد. ما درباره حقیقت حکم حکومتی اجمالا نکاتی را عرض کردیم. یکی دیگر از مسائل مهم مربوط به حکم حکومتی مشروعیت حکم

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم  ادله قاعده _ مقام سوم: ادله تاثیر گذاری مصلحت در – حکم حکومتی _ فلسفه اعتبار حکم حکومتی _ حقیقت حکم حکومتی _ تفاوت های حکم حکومتی با حکم اولی و ثانوی ۱۴۰۰/۰۳/۲۴   خلاصه جلسه گذشته تقریبا دیگر به جلسات آخر بحث قاعده مصلحت رسیدیم. البته جلسات بیشتری نیازمند است تا مباحث مربوط به این قاعده به پایان برسد در حالی که ما حدودا سه جلسه دیگر داریم که نهایت ظرفیت درس گفتن در این سال تحصیلی بود و ما از ظرفیت متعارف هم بیشتر بحث کردیم. در ماه رمضان، بعد آن و… اما آن مقداری را که می‌توانیم در این فرصت باقی مانده ذکر کنیم مطرح می‌کنیم و بقیه را

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم  ادله قاعده _ مقام دوم: ادله تاثیر گذاری مصلحت در حکم ثانوی _ پیوند عناوین ثانوی با مصلحت _ وجه سوم _ بیان اجمالی موارد ۱۴۰۰/۰۳/۲۳   پیوند عناوین ثانوی با مصلحت در مقام دوم بحث از تاثیر گذاری مصلحت در احکام ثانویه و حدود و قلمرو آن است. ما اجمالا درباره حقیقت حکم ثانوی و چگونگی تاثیر گذاری عناوین ثانویه در احکام اولیه و نیز خود عناوین ثانویه اجمالا در حدی که مجال این جلسه و این عنوان بود مطالبی را عرض کردیم و طبیعتا تفصیل مباحث مربوطه باید در موضع خودش دنبال شود. آنچه اکنون در این بخش مهم است، پیوند عناوین ثانویه با مصلحت است. ما اشاره کردیم که

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم  ادله قاعده _ مقام دوم: تاثیر گذاری مصلحت در استنباط حکم ثانوی _ تعداد عناوین ثانویه و اختلاف در آن‌ها _ تداخل عناوین ثانویه _ پیوند مصلحت با عناوین ثانویه ۱۴۰۰/۰۳/۲۲     ادامه بحث در مقام دوم: تاثیر گذاری مصلحت در حکم ثانوی ما قبلا درباره مقام دوم یعنی تاثیر گذاری مصلحت در استنباط احکام ثانوی و تطبیق احکام ثانوی مطالبی عرض کردیم. تعریف حکم ثانوی را عرض کردیم و تفاوت هایی که با حکم اولی دارد مورد اشاره قرار گرفت و همچنین اجمالا درباره چگونگی تاثیر گذاری عناوین ثانویه در احکام اولیه مطالبی بیان شد. چند مطلب دیگر در اینجا باقی مانده تا به اصل ارتباط این مسئله با مصلحت

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم  ادله قاعده _ مقام اول: ادله تاثیر گذاری مصلحت در استنباط حکم اولی _ دسته چهارم طرق: تاثیر گذاری زمان و مکان در استنباط حکم اولی و قلمرو آن _ ۵. تاثیر گذاری زمان و مکان در ملاک حکم _ تفاوت نظر امام (ره) با دیگران ۱۴۰۰/۰۳/۱۹   خلاصه جلسه گذشته بحث در تاثیر زمان و مکان در استنباط و اجتهاد احکام شرعیه بود. عرض کردیم این مسئله در چند ساحت و عرصه قابل بررسی است. آخرین عرصه مربوط به تاثیر زمان و مکان در خود حکم شرعی بود. در حکم شرعی گفتیم تارۀ زمان و مکان باعث می‌شود موضوع یک حکم اولی از بین برود یا به تعبیر دیگر حکم اولی

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم  ادله قاعده _ مقام اول: ادله تاثیر گذاری مصلحت در استنباط حکم اولی _ دسته چهارم طرق _ تاثیر زمان و مکان در استنباط و قلمرو آن _ ۳. تاثیر گذاری متعلق حکم _ ۴. تاثیر گذاری در ملاک حکم ۱۴۰۰/۰۳/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث درتاثیر گذاری زمان و مکان در استنباط و اجتهاد حکم اولی بود. عرض کردیم عرصه های مختلفی برای این اثر گذاری می‌توانیم تصویر کنیم. یکی تغییر شرایط زمانی و مکانی حاکم بر صدور روایت یعنی روایت در یک فضای خاص و شرایط زمانی و مکانی خاصی صادر شده که تغییر آن طبیعتا می‌تواند در استفاده حکم شرعی از آن دلیل و قضیه موثر باشد. ساحت دوم مربوط به

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم  ادله قاعده _ مقام اول: ادله تاثیر گذاری مصلحت در استنباط حکم اولی _ دسته چهارم طرق: زمان و مکان و تاثیر گذاری آن در استنباط و قلمرو آن _ ۲. چگونگی تاثیر گذاری در موضوع ۱۴۰۰/۰۳/۱۷   خلاصه جلسه گذشته بحث ما در دسته چهارم طرق در مقام اول بود. یعنی تاثیر زمان و مکان در اجتهاد و استنباط، آنهم استنباط حکم اولی. گفتیم ابتدائا باید این مسئله تبیین شود که اساسا منظور از دخالت دو عنصر زمان و مکان در استنباط و قلمرو آن چیست. این باید روشن شود و آنگاه به تبع تبیین این مسئله و قلمرو آن ما می‌توانیم جایگاه مصلحت را در این اثر گذاری کشف کنیم

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم  ادله قاعده _ مقام اول: تاثیر گذاری مصلحت در استنباط حکم اولی _ دسته چهارم: زمان و مکان و نقش آن در استنباط حکم اولی _ ۱. ملاحظه شرایط زمانی و مکانی صدور روایات ۱۴۰۰/۰۳/۱۲   خلاصه جلسه گذشته ما عرض کردیم در مقام اول یکی از اموری که مرتبط است با مسئله مصلحت و به عنوان یک طریقی که تاثیر گذاری مصلحت را در استنباط و اجتهاد می‌تواند نشان دهد مسئله زمان و مکان است. این مسئله با عنوان نقش و تاثیر گذاری زمان و مکان در اجتهاد و استنباط مطرح شده. ما در جلسه گذشته درباره ارتباط این مسئله با مقام اول که درباره آن بحث می‌کنیم و نیز تفاوت

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم  ادله قاعده _ مقام اول: ادله تاثیر گذاری مصلحت در حکم اولی _ جهت دوم _ دسته چهارم: تاثیر زمان و مکان در اجتهاد و ارتباط آن با مقام اول ۱۴۰۰/۰۳/۱۱   بازگشت به مقام اول قبل از اینکه به ادامه این بحث بپردازیم یادآوری کنم مطلبی از قلم افتاده و ما فراموش کردیم آن را مطرح کنیم با اینکه قبلا هم به آن اشاره کرده بودیم. در مقام اول که بحث از ادله تاثیر گذاری مصلحت در حکم اولی بود، طبیعتا هر آنچه که به مسئله مصلحت و نسبت و رابطه آن با حکم اولی مربوط می‌شود باید مطرح شود و درباره آن بحث شود. ما طرق درک مصالح و مناطات