دروس خارج

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۹/۰۹ بررسی نظرات دیگر در باب نسبت بین اعتبار و انشاء تا اینجا سه تنبیه از تنبیهات مربوط به حقیقت انشاء ذکر شد که بعد از ذکر این تنبیهات ثلاث ما می­توانیم به نوعی بحثی را که وعده داده بودیم که نسبت بین انشاء و اعتبار چیست را یک جمع­بندی داشته باشیم، عرض کردیم که به نظر بدوی و ابتدائی نسبت بین انشاء و اعتبار نسبت تساوی است یعنی می­توانیم بگوییم هر انشائی اعتبار است و هر اعتباری انشاء است. منتهی ما باید نظر آن کسانی را که از کلماتشان استفاده می­شود مفارقاتی بین انشاء و اعتبار وجود دارد را هم بررسی کنیم، اینکه می­گوییم نظر اینها

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۹/۰۸ تنبیه دوم: تقسیم انشاء به حسب قصد بحث ما در تنبیهات مساله انشاء بود و عرض کردیم که در اینجا چند تنبیه باید ذکر شود تا به بعضی از ابهامات یا نکاتی که مخفی مانده است پاسخ داده و حل شود، تنبیه اول در فرق بین اعتبار و انشاء بود و محصل این تنبیه همان طوری که گفتیم این بود که اعتبار یک بناگذاری در محیط عقلاء است و چیزی است که به دست شخص معتبر که اعتبارش نافذ است در یک محیط عقلائی اعم از اینک این محیط عقلائی عام باشد یا یک محیط خاص باشد تحقق پیدا می­کند و وجود اعتباری که در اثر

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم امر سوم : حقیقت انشاء – تنبیهات ۱۳۸۸/۰۹/۲۲ تنبیهات تنبیه اول: نسبت بین اعتبار و انشاء بعد از بیان قول حق در حقیقت انشاء نوبت به ذکر تنبیهاتی می­رسد که این تنبیهات به فهم بهتر موضوع انشاء و درک روشن­تری از انشاء و اعتبار کمک می­کند، اما تنبیه اول درباره فرق بین انشاء و اعتبار است. اعتبار در واقع یک بناگذاری در محیط عقلاء است یعنی چیزی است که به دست شخص معتبر که اعتبارش نافذ است ایجاد می­شود و محیطش هم محیط عقلائی است اعم از اینکه یک محیط عام باشد یا یک محیط خاص، منظور از محیط عام یعنی مجموعه عقلاء، یعنی اعتباری که در محیط عقلاء به معنای عام

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۹/۰۱ دفع اشکالات وارده بر مشهور در جلسه گذشته عرض شد که قول حق در باب حقیقت انشاء ، قول مشهور است لکن تعریف مختار اختلاف و تفاوتی در باب جملات خبریه و فرق جملات خبریه با جمله انشائیه با تعریف مشهور دارد که به این اختلاف در جلسه گذشته اشاره کردیم، اما مسئله اساسی این است که آن اشکالاتی که سابقا به مشهور وارد کرده بودیم باید در اینجا به آن اشکالات پاسخ داده شود تا تعریف مختار تثبیت شود. دفع اشکال اول اشکال اولی که به مشهور وارد شد این بود که طبق نظر مشهور بعضی از انشائیات از دایره تعریف خارج بودند اموری مانند

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۸/۳۰ نظر مختار و قول حق در حقیقت انشاء بعد از بررسی آراء و اقوال مختلفی که در باب حقیقت انشاء ذکر شده بود، نوبت به بیان قول حق در مساله و نظر مختار می­رسد. در مجموع به نظر می­رسد در بین اقوال اربعه ذکر شده، قول مشهور به حق نزدیک­تر باشد لکن نظر مختار تفاوتهایی در بعضی از قسمت­ها با نظر مشهور دارد، مشهور انشاء را اینگونه معنا کردند:« ایجاد المعنا باللفظ فی الوعاء المناسب له یا فی عالم الاعتبار» البته که این تعریفی که ذکر شده تعریفی است که برای جمل انشائی است یعنی جمله انشائیه عبارت است از« ایجاد المعنا باللفظ فی العالم المناسب

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۸/۲۶ قول چهارم: مرحوم آیت الله خویی اما قول چهارم در مساله حقیقت انشاء نظر مرحوم آیت الله خویی است، باید بگوییم که مرحوم خویی ابتدا یک اشکالی به مشهور می­کنند و بعد از بیان این اشکال نظر خودشان را در رابطه با حقیقت انشاء بیان می­کنند، ایشان خطاب به مشهور می­فرماید: اینکه شما می­گوید انشاء عبارت است از ایجاد معنا به لفظ در واقع، منظور چیست؟ دو احتمال در مراد و مقصد مشهور وجود دارد: احتمال اول یک احتمال این است که مراد از اینکه معنا به وسیله لفظ ایجاد می­شود این است: که معنا به ایجاد تکوینی به وسیله لفظ ایجاد می­شود، این یک احتمال

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۸/۲۵ بررسی کلام مرحوم محقق اصفهانی کلام محقق اصفهانی در باب حقیقت انشاء بیان و تفسیری که ایشان از کلام مرحوم آخوند داشتند عرض شد و همچنین وجه این که چرا این توجیه را برای کلام محقق خراسانی کرده­اند، ذکر شد اما نوبت به بررسی کلام محقق اصفهانی می­رسد که مجموعا پنچ اشکال در رابطه با کلام ایشان مطرح و وارد است: اشکال اول اشکال اول این است که ایشان در مورد ثبوت المعنا باللفظ دو احتمال دادند؛ یکی اینکه مراد ثبوت المعنا عین ثبوت لفظ باشد به گونه­ای که ثبوت به لفظ نسبت داده شود بالذات و به معنا نسبت داده شود بالعرض، یعنی گفتند لفظ

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۸/۲۴ قول سوم: مرحوم محقق اصفهانی در جلسه گذشته اشكال سوم و چهارم به نظر مرحوم آخوند ذکر شد و بعد از بیان این اشكالات نوبت می­رسد به قول سوم در مساله حقیقت انشاء، که قول مرحوم محقق اصفهانی است. این قول در واقع همان سخن مرحوم آخوند است لکن با توجیهی که ایشان از کلام مرحوم آخوند دارند یعنی نظر محقق اصفهانی تفسیر وتوجیه خاصی است از فرمایش محقق خراسانی؛ ایشان می­فرماید: اینکه مرحوم آخوند فرموده­اند انشاء عبارت است «ایجاد المعنی باللفظ فی نفس الامر» معنایش این است که به سبب لفظ معنا یک ثبوتی پیدا می­کند، ایشان در ادامه می­فرمایند منظور از ثبوت معنا به

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم امر سوم : حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۸/۲۳ خلاصه اشکال اول و دوم به کلام محقق خراسانی بحث در بررسی کلام مرحوم آخوند در باب حقیقت انشاء بود که دو اشکال به نظر ایشان ذکر شد. اشکال اول مساله تفکیک وجود انشائی از اعتبار عقلائی بود که به نظر صحیح نمی­آید. اشکال دوم به اصل وجود انشائی است که اساسا خود وجود انشائی محل اشکال است. در جلسه گذشته وجودات اربعه را توضیح دادیم و گفتیم که اگر بخواهیم یک وجود دیگری غیر از آنها احداث کنیم بدون اینکه دلیلی و برهانی بر این مساله داشته باشیم محل اشکال است، یعنی وجودات منحصر در چهار قسم­اند و اگر بخواهیم قسم پنجمی به وجودات عالم

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی امر سوم: حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۸/۲۰ بررسی نظر مرحوم آخوند کلام مرحوم محقق خراسانی در باب انشاء بیان شد همچنین تفاوتهایی که این کلام با کلام مشهور داشت عرض شد اما امروز به بررسی کلام مرحوم آخوند و اینکه آیا کلامی صحیح است یا نه می­پردازیم؟ چند اشکال به نظر مرحوم آقای آخوند وارد است: اشکال اول اشکال اول این است که مرحوم آخوند وجود انشائی را از اعتبار عقلائی تفکیک کرده­اند، که این به نظر صحیح نمی­آید چون لازمه فرمایش ایشان همانطور که بیان شد این است که با انشاء یک وجود انشائی حاصل می­شود که این وجود انشائی در تمام انشائات تحقق پیدا می­کند منتهی در بعضی موارد اعتبار عقلائی حاصل می­شود مثل

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم امر سوم: حقیقت انشاء/اقوال ۱۳۸۸/۰۸/۱۹ قول دوم: مرحوم آخوند کلام در امر سوم از امور مقدماتی مربوط به حقیقت حکم شرعی بود، در امر سوم در باب حقیقت انشاء بحث می­کنیم و در این رابطه اقوال مختلفی وجود دارد، قول اول قول مشهور بود که دیروز مطرح و اشکالات آن بیان شد. قول دوم، قول مرحوم آخوند است، که ابتدا نظر محقق خراسانی را شرح می­دهیم و سپس تفاوتهای بین نظر مشهور و نظر مرحوم آخوند را بیان می­کنیم. محقق خراسانی انشاء را اینگونه معنا کرده­اند:« ایجادُ المعنی باللفظ فی نفس الامر» منظور از ایجاد المعنی در مقابل حکایت المعنی است چون در خبر حکایت از ثبوت یک معنی در موطن خودش

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم امر سوم: حقیقت انشاء ۱۳۸۸/۰۸/۱۸ امر سوم: حقیقت انشاء بحث در مقدمات مربوط به حقیقت حکم شرعی رسید به مقدمه و امر سوم؛ تا اینجا دو امر بیان شد امر اول: پیرامون اراده تشریعیه و اراده تکوینیه بود. امر دوم: درباره امور اعتباریه و حقیقت اعتبار و فرق آن با امور انتزاعیه که بیان این دو گذشت. امر سوم: درباره حقیقت انشاء است، که این سوالها در این امر مطرح است، اساسا انشاء چیست؟ و فرق آن با اخبار را در چه چیزی می­توان جستجو کرد؟ در باب انشاء مبانی و اقوال مختلفی وجود دارد که ما ضمن بحث از این اقوال رابطه انشاء را با اعتبار باید معلوم کنیم، که آیا

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم امر دوم در اعتباریات/ انتزاعیات ۱۳۸۸/۰۸/۱۷ فرمایش محقق نائینی در باب امور انتزاعیه بحث در امور اعتباریه و حقیقت اعتبار تمام شد اما نوبت می­رسد به بحث از امور انتزاعیه که این خیلی بحث مبسوط و مفصلی ندارد، در جلسات گذشته عرض شد که محقق نائینی فرمودند: امور بر سه قسم­اند: امور حقیقیه، امور اعتباریه و امور انتزاعیه؛ بیان ایشان در مورد امور انتزاعیه ذکر شد، امور انتزاعیه از نظر ایشان عبارت­اند: از اموری که تقرر و وجودی ندارند نه در وعاء عین و نه در وعاء اعتبار بلکه وجودش به وجود منشا انتزاع است یعنی خودش تقرری ندارد اگر تقرری و وجودی هست مربوط به منشا انتزاع آن است، حالا این

جلسه ۲۶ – PDF بیست و ششم نظر برگزیده ۱۳۸۸/۰۸/۱۶ نظر برگزیده بعد از بررسی و نقدی که به دو مسلک مذکور در باب اعتباریات داشتیم، نوبت به بیان نظر مختار و قول حق در مساله می­رسد ، به نظر ما امور اعتباریه: «ماهیاتی هستند که متقوم به اعتبار عقلاء هستند؛ هم از حیث حدوث و هم در بقاء قوامشان به اعتبار عقلاء می­باشد» و اینطور نیست که با اعتبار یک حقیقت و واقعیتی پدید بیاید که در ادامه متقوم به اعتبار نباشد، با اعتبار یک وجود اعتباری پدید می­آید که ظرف این وجود اعتباری عالم اعتبار و وعاء اعتبار است؛ این غیر از سخن مثل محقق عراقی است که واقعیتی و یک وجودی در نفس الامر پیدا می­شود، ما

جلسه ۲۵ – PDF بیست و پنجم بررسی نظر آیت الله سیستانی ۱۳۸۸/۰۸/۱۳ ادامه بررسی نظر آیت الله سیستانی بحث در این بود که آیا کلامی که در الرافد ذکر شده و در جلسه دیروز مبسوطاً آنرا بیان کردیم، تفاوت روشنی با کلام محقق اصفهانی و مرحوم علامه دارد یا نه؟ ما عرض کردیم که در واقع نظر آیت الله سیستانی ارجاع به همان کلام محقق اصفهانی داده می­شود، یعنی یک تفاوت روشنی بین این دو وجود ندارد، گرچه در اینجا سعی شده این تفاوت به اثبات برسد و خواسته­اند بگویند اعتبار ادبی و اعتبار قانونی داریم که اینها با هم جدا هستند، اما ما عرض کردیم که به نظر می­رسد اساس این حرف همان است. دلیل بر این مدعا

جلسه ۲۴ – PDF بیست و چهارم نظر آیت الله سیستانی ۱۳۸۸/۰۸/۱۲ نظر آیت الله سیستانی راجع به حقیقت اعتبار عرض کردیم دو مسلک اساسی وجود دارد که باید مورد بررسی قرار بگیرد، مسلک اول و قول قائلین به این مسلک بیان و مورد بررسی قرار گرفت. اما در رابطه با مسلک ثانی که حقیقت اعتبار را از نوع حقیقت ادعائیه می ­ داند، اجمال این مسلک و نظر سابقاً بیان شد، اما آیت الله سیستانی در تقریرات اصولی که از ایشان چاپ شده دارند که به نوعی نزدیک به کسانی است که در دایره مسلک ثانی قرار می­گیرند، گرچه ایشان سعی کردند که قول و نظرشان متفاوت با نظر مثل مرحوم محقق اصفهانی باشد. ما اولا باید ببینیم اصل

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم نقد و بررسی کلام محقق عراقی ۱۳۸۸/۰۸/۱۱ نقد و بررسی کلام محقق نائینی و محقق عراقی بنا بود امروز کلام صاحب الرافد فی علم الاصول و اشکالاتی که به این نظر وارد است را نقل بکنیم اما به نظرم رسید که قبل از آن، اول کلام علمین یعنی محقق نائینی و محقق عراقی را بررسی کنیم و نظرمان را درباره مسلک اول بیان بکنیم وبعد به سراغ انظار دیگر و نظر آیت الله سیستانی برویم. اجمالا کلمات محقق نائینی و محقق عراقی بیان شد، هر دو این بزرگوار بر این مساله فی الجمله اتفاق نظر داشتند -با قطع نظر از بعضی از ابهاماتی که در بعضی از کلماتشان بود، که بعضی محاملی

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم فرمایش محقق عراقی ۱۳۸۸/۰۸/۱۰ فرمایش محقق عراقی از جمله قائلین به مسلک اول مرحوم محقق نائینی بود، که فرمایش ایشان را ذکر کردیم و بررسی اساس فرمایش ایشان بعدا در ضمن تحقیق مطلب انجام خواهد شد؛ که بالاخره از این دو مسلک کدام مسلک اُولی هست؟ مرحوم محقق عراقی هم یک کلامی دارند که نزدیک به فرمایش محقق نائینی است. البته با تفاوت­هایی ولی در اینکه ایشان هم جزء قائلین به مسلک اول است تردیدی نیست. حالا کلام ایشان را عرض می­کنیم تا ببینیم چه تفاوتهایی با بیان مرحوم نائینی دارد. محقق عراقی می­فرماید: «امور بر سه قسمند غیر از وجودات حقیقی که آنرا داخل بحث نمی­کنند. قسم اول یک قسم امور

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم مسلک های رئیسی در باب اعتباری ۱۳۸۸/۰۸/۰۹ مسلک­ های رئیسی در باب اعتباری تا اینجا چند معنا برای اعتبار گفته شد و عرض شد که بعضی از این معانی، قطعا از محل بحث ما خارج است. ما بحثمان در بررسی معنای اعتبار در علم اصول است لذا با اعتباری که در فلسفه و معقول مطرح می­شود کاری نداریم. گرچه در اطلاق کلمه اعتبار بعضا خلط صورت گرفته؛ مثلا گاهی کلمه اعتبار را اطلاق می­کنند و مرادشان همان امور انتزاعیه است. به هر حال آنچه که از این معانی و اصطلاحات پنجگانه­ای که برای اعتبار گفتیم مورد نظر ماست: دو معنای چهارم و پنجم می­باشد؛ اگر از تفنناتی که در عبارات وجود دارد

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیست امر دوم: اعتباریات ۱۳۸۸/۰۸/۰۶ امر دوم: اعتباریات عرض کردیم که تحقیق مساله حقیقت حکم شرعی متوقف است بر بیان چند امر، امر اول در باب اراده تکوینیه و اراده تشریعیه بود که توضیح آن گذشت. امر دوم از اموری که باید مقدمتا برای بیان حقیقت حکم شرعی ذکر بشود مربوط به اعتباریات است که اساسا اعتبار و اعتباری یعنی چه؟ وآیا فرقی با امور انتزاعیه دارند یا خیر؟ چرا ما بحث از اعتباری و اعتباریات را باید مطرح کنیم؟ چون باید ببینیم مجعولات شرعیه از جنس اعتباریاتند یا نه. لذا ابتدا باید اعتباریات را بشناسیم تا ببینیم آیا مجعولات شرعیه -اعم از احکام تکلیفیه و احکام وضعیه- از سنخ اعتباریات هستند یا نه؟ لذا