قواعد فقهیه

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم نسبت بین تقیه با اکراه و اضطرار و توریه_تقسیمات اربعه امام(ره) در تقیه ۱۳۹۷/۰۸/۰۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم تقیه به دلایلی نقاط اتصالی پیدا کرده با سه عنوان دیگر، (اکراه و اضطرار و توریه) البته وجه اینکه چگونه این عنوان با عنوان اکراه و اضطرار در مواردی اتصال پیدا کرده اند را دیروز اشاره کردم، یکی از دوستان پرسیدند که در مورد توریه هم چنین مطلبی است، عرض کردم، بله در برخی از روایات هم ازتوریه به عنوان تقیه یاد شده است، لذا مناسب است به نوعی ما به این عناوین و تفاوتهای آنها با یکدیگر اشاره کنیم. تفاوت تقیه و اکراه فعلا کاری به معنای لغوی این عناوین نداریم، تفاوتهای معنایی این

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم تعریف تقیه_ (تبیین ضرر)_ بررسی نسبت تقیه با سه عنوان ۱۳۹۷/۰۸/۰۱   تبیین «ضرر» در تعریف تقیه تعریف برگزیده از تقیه را بیان کردیم و عرض کردیم این تعریف متضمن هشت جهت است که باید در تعریف این جهات مورد توجه قرار می‌گرفت. اما یک نکته به عنوان تکمیل بحث تعریف تقیه باقی مانده و آن اینکه آیا ملاک در ضرر، ضرر قطعی است یا احتمال ضرر یا به تعبیر برخی، خوف ضرر، چون تقریباً هر سه تعبیر در تعاریف به کار رفته است: در برخی از تعاریف فقط همین کلمه ضرر آمده است، عمده تعاریف اشاره به ضرر دارد. در برخی تعاریف احتمال ضرر مطرح شده است، مثل تعریفی که آقای بجنوردی در

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم تعریف برگزیده در تقیه_ بررسی کلام محقق خویی ۱۳۹۷/۰۷/۲۴   تعریف برگزیده در تقیه عرض کردیم برای تعریف تقیه توجه به هشت جهت لازم و ضروری است. تعریفاتی که ما از علمای عامه و از علمای خاصه ذکر کردیم اگر در مجموع با هم مقایسه شوند، برخی از آنها مشتمل بر برخی از این جهات هشتگانه بودند و برخی هم خالی از این جهات بودند. اما اگر بخواهیم تعریفی جامع‌تر و مانع‌تر ارائه بدهیم به نظر می‌رسد که اینطور می‌توانیم تقیه را تعریف کنیم که «التیقۀُ موافقۀُ الغیر ظاهراً بالفعل أو القول أو بترکهما علی خِلاف الحق موضوعاً أو حکماً حذراً عن الضرر فی دینه أو دنیاه نفساً أو عرضاً أو مالاً أو جلباً

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم لزوم توجه به امور هشت‌گانه در تعریف _تقیه نزد اهل سنت ۱۳۹۷/۰۷/۱۸   لزوم توجه به امور هشت‌گانه در تعریف  از مجموع تعاریفی که برای اصطلاح تقیه ذکر شد بر می‌آید که ما تقریباً هشت جهت را باید در مورد تقیه مورد نظر قرار بدهیم، یعنی به هر حال این‌ها  نکاتی است که باید در تعریف مورد توجه قرار گیرد و به نوعی تعریف یک گوشه چشمی به این امور داشته باشد، که اگر این نباشد می‌تواند یک نقص و کمبودی در تعریف به حساب آید. بنده فقط این مطالب را عرض می‌کنم برای هر تعریفی که میخواهیم ارائه بدهیم باید به این جهات توجه داشته باشیم، تعریفاتی که ارائه شده در بعضی از

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم معنای لغوی و اصطلاحی تقیه ۱۳۹۷/۰۷/۱۷ معنای لغوی و اصطلاحی تقیه قرار شد درباره قاعده تقیه بحث کنیم، جلسه گذشته به پیشینه این قاعده و سیر تطور آن اجمالاً اشاره کردیم اما امروز ابتداً درباره معنای لغوی و اصطلاحی تقیه مطالبی را عرض می‌کنیم. الف) معنای لغوی از نظر لغت ریشه تقیه از ماده «وَقِیَ» است که در آن «واو» قلب به «تاء» شده و تبدیل به «تقیه» شده مثل «تراث» در مورد مصدر یا اسم مصدر بودن آن اختلاف است، به طور کلی سه نظر در این رابطه قابل ذکر است: احتمال اول: مصدر ثلاثی مجرد «تقی یتقی تقیة»  است. احتمال دوم: مصدر ثلاثی مزید باشد، «إتقّی، یتّقی، إتقاءً و تقیة» پس تقیه

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم مقدمات- مقدمه چهارم: فوائد قواعد فقه سیاسی مقدمه پنجم: امکان افزایش قواعد فقه سیاسی _ پیشینه قاعده تقیه ۱۳۹۷/۰۷/۱۱   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم قواعد فقه سیاسی منافعی دارد و مقدمه‌ای را دیروز مورد اشاره قرار دادیم که به هر حال قواعد فقهی از جهت کاربرد و نیز از جهت اهداف قلمرو وسیع‌تری دارد نسبت به سایر قواعد اصولی و حتی از این جهت وسعت آن از احکام فقهی هم روشن وواضح است. فوائد قواعد فقه سیاسی اما فوائدی که اجمالا می‌توانیم بر‌ای این قواعد ذکر کنیم مخصوصاً اگر با تطبیقات در حوزه‌های  مورد نظر فقه سیاسی همراه شود چند فائده است. فائده اول: با استفاده از این قواعد ما می‌توانیم یک چهارچوب

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم مقدمات_ مقدمه دوم: امکان سنجی قواعد فقه سیاسی مقدمه سوم: مصادر قواعد فقه سیاسی ۱۳۹۷/۰۷/۱۰   قبل از ورود به بحث از قاعده تقیه اموری به عنوان مقدمه ذکر می‌شود، مقدمه اول درباره امکان سنجی فقه سیاسی بود که بیان شد. مقدمه دوم: امکان سنجی قواعد فقه سیاسی قهراً وقتی فقه سیاسی نه تنها امکان آن بلکه تحقق و وقوعش در دایره فقه معلوم شد آنگاه قواعد فقه سیاسی معنا ومفهوم پیدا می‌کند. بر این اساس مقدمه دومی که در این بحث به آن خواهیم پرداخت در واقع امکان سنجی قواعد فقه سیاسی است. ما اگر بخواهیم یک تعریفی برای قواعد فقه سیاسی ارائه بدهیم می‌توانیم بگوییم که قواعد فقه سیاسی قواعد و اصولی

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم مقدمه اول: امکان سنجی فقه سیاسی ۱۳۹۷/۰۷/۰۴   خلاصه جلسه گذشته در مورد برخی مقدمات که برای ورود به بحث قواعد فقه سیاسی دانستن آن‌ها لازم است مطالبی را عرض کردیم. اولین بحث به عنوان مقدمه بحث از امکان‌سنجی فقه سیاسی است. گفتیم به دلایل و شواهدی می‎توانیم بخشی از فقه را پیرامون سیاست به معنای عام و سیاست به معنای خاص قرار دهیم. قطعاً ما چه سیاست را به معنای عام بگیریم که شامل فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و غیره می‎شو‎د و چه سیاست را به معنای خاص بگیریم که در اصطلاح و تعریف امروزی موضوع آن قدرت و حکومت است، در هر صورت ما می‎توانیم ادعا کنیم که فقه سیاسی تنها ممکن است

جلسه ۱ – PDF جلسه اول مقدمه اول: امکان سنجی فقه سیاسی ۱۳۹۷/۰۶/۱۴   در بحث از برخی قواعد که تحت عنوان فقه سیاسی قابل گنجاندن هستند، مقدمتاً نکات و مطالبی را عرض می‌کنیم. مقدمه اول: امکان سنجی فقه سیاسی اولین مطلب و مقدمه این است که آیا اساساً چیزی به عنوان قواعد فقه سیاسی وجود دارد و این عنوان از لابه‌لای کتب  قابل برداشت و استفاده هست یا نه. معنای فقه سیاسی قبل از این بحث، باید در مورد خود فقه سیاسی اجمالا توضیح داده شود. فقه سیاسی به معنای مصطلح امروزی قطعاً سابقه‌ای در کتب فقهی ما ندارد، یعنی این اصطلاح در کتب فقهی نبوده است. آنچه که در کتاب‌های فقهی قدمای اصحاب تا متاخرین و معاصرین مطرح

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم فصل سوم: گستره قاعده _ دو مطلب درباره جهت اول و دوم ۱۳۹۸/۱۱/۰۶ دو مطلب درباره جهت اول و دوم که بحثش قبلا گذشت باقی مانده و باید مورد بررسی قرار گیرد. مطلب اول درباره جهت اول در جهت اول بحث در این بود که آیا مشتبه باید واقع معین داشته باشد یا اینکه اعم است، نظر خودمان را عرض کردیم و مقتضی ادله را شرح دادیم که به حسب ادله فرقی بین اینکه مشتبه واقع معین داشته باشد یا نداشته باشد از حیث جریان قرعه ندارد. نظر شهید ثانی لکن در کلمات شهید ثانی آمده که قرعه فقط در جایی جاری می‌شود که ظاهرا مشتبه باشد ولی واقعا معین باشد. ایشان

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام فصل سوم: گستره قاعده _ جهت چهارم _ پنجم – ششم _ هفتم ۱۳۹۸/۱۱/۰۵ خلاصه جلسه گذشته عرض شد که در بحث از گستره قاعده قرعه چند جهت باید مورد بررسی قرار گیرد. تا اینجا اجمالا درباره سه جهت بحث شد. یکی از حیث اینکه آیا آن شبهه باید واقع معین داشته باشد یا لازم نیست که واقع معین داشته باشد. نظر خودمان را در این بخش گفتیم که این اعم است. دوم اینکه آیا حق الله هم مثل حق الناس مجرای قاعده قرعه می‌تواند باشد یا خیر که عرض شد این هم مشکلی ندارد وقاعده قرعه در هر دو مورد جاری می‌شود. سوم از حیث جریان شبهات موضوعیه و حکمیه بود که

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم فصل سوم: گستره قاعده _ جهت سوم: بررسی تفصیل امام در شبهات موضوعیه ۱۳۹۸/۱۰/۲۹ ادامه بررسی اشکالات به تفصیل امام (ره) عرض شد در مورد شبهات موضوعیه امام به استناد شواهد و دلایل متعدد قائل به اختصاص قرعه به باب تنازع حقوق شده اند. بعد از ذکر این شواهد و دلایل که هم از روایات و هم از کلمات اصحاب در این باره استمداد شده، دو روایت هم که به نوعی با مدعای ایشان چندان موافق نبود، آن را هم توجیه کردند. اشکالاتی به این بیان ایراد شده که یکی از آن‌ها را بررسی کردیم. اشکال دوم فرضا روایات قرعه مربوط به باب تنازع و تزاحم حقوق باشد (یعنی اکثر روایت اینطور

جلسه ۲۸ – PDF حلسه بیست و هشتم فصل سوم، گستره قاعده _ جهت سوم: بررسی تفصیل امام (ره) در شبهات موضوعیه ۱۳۹۸/۱۰/۲۸  در جلسه گذشته قرار شد نظر امام (ره) در مورد جریان قرعه در شبهات موضوعیه مورد بررسی قرار گیرد و اگر شما مطالب و نکاتی مورد نظرتان است بیان کنید. سوال: استاد: ایشان در بُعد ایجابی فرمودند که ظهور در این دارد که قرعه در باب تنازع جاری می‌شود. وقتی قرعه همه موارد (مگر دو مورد که ایشان توجیه کردند) در باب تنازع جاری شده، آنوقت شما چطور می‌خواهید این را در غیر مورد تنازع حجت بدانید؟ سوال: استاد: برای اینکه این از روایات عام فی الجمله یقینی قسم دوم بود. وقتی لسان دلیل حدود و ثغور جریان قرعه

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم فصل سوم: گستره قاعده _ تفصیل امام خمینی در شبهات موضوعیه ۱۳۹۸/۱۰/۲۲ تفصیل امام خمینی (ره) در شبهات موضوعیه یکی از بزرگانی که در مورد جریان قاعده قرعه در شبهات موضوعیه تفصیل داده، امام خمینی است. ایشان در بحث استصحاب و بیان حال استصحاب با قاعده قرعه به این مطلب پرداخته اند. کلام ایشان مفصل است ولی ما محصّل نظر ایشان را در این جلسه بیان می‌کنیم. مقدمه ابتدا ایشان مقدمه ای بیان می‌کند درباره آنچه که در السنۀ متأخرین مشهور شده مبنی بر اینکه عمومات قرعه مبتلا به تخصیصات کثیره است به حدی که به استهجان رسیده و لذا می‌گویند از این مسئله استکشاف می‌شود که عمومات قرعه محفوف به قرائن

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم فصل سوم: گستره قاعده قرعه _ بررسی تفصیل در جریان قرعه در شبهات موضوعیه _ کلام محقق عراقی و بررسی آن _ کلام محقق بجنوردی و بررسی آن ۱۳۹۸/۱۰/۲۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در تفصیلاتی است که در خصوص شبهه موضوعیه از حیث جریان قاعده قرعه داده شده. اولین تفصیل از محقق مراغی صاحب عناوین بود که کلام ایشان ذکر شد و گفته شد که اجمالا این تفصیل با توجه با ضابطه ای که برای جریان قرعه ذکر کردند فی الجمله مقبول است. کلام محقق عراقی اما تفصیل دیگری در خصوص شبهات موضوعیه از سوی محقق عراقی مطرح شده. ایشان هم ضمن تاکید بر خروج شبهات حکمیه از شمول ادله قاعده قرعه،

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم فصل سوم: گستره قاعده _ جهت سوم (بررسی دامنه شمول قاعده در اقسام شبهات موضوعیه _ کلام صاحب عناوین ۱۳۹۸/۱۰/۱۵ خلاصه جلسه گذشته در جهت سوم از جهات مرتبط با گستره قاعده قرعه، بحث از جریان قرعه در شبهات حکمیه و موضوعه است. تا اینجا مشخص شد که قاعده قرعه در شبهات حکمیه جاری نیست. کلمات بزرگان و استدلالات آن‌ها نقل شد و مورد بررسی قرار گرفت و به نقض ها و شبهاتی که در این باره مطرح شده بود پاسخ داده شد. بررسی دامنه شمول قاعده در اقسام شبهات موضوعیه در مورد شبهات موضوعیه، علی الاطلاق آقایان قائل به جریان قرعه در شبهات موضوعیه نیستند. تفصیلاتی حتی در مورد شبهات موضوعیه

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم فصل سوم: گستره قاعده _ جهت سوم (بررسی شمول قاعده نسبت به شبهات حکمیه و موضوعیه): بررسی ادعای جریان قرعه در برخی شبهات حکمیه ۱۳۹۸/۱۰/۰۸ خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت سوم از جهات مربوط به گستره قاعده قرعه بود؛ در اینکه آیا قاعده قرعه شامل شبهات حکمیه و موضوعیه می‌شود یا اختصاص به شبهات موضوعیه دارد فی الجمله؛ چون در شبهات موضوعیه هم اجمالا اختلاف نظر وجود دارد که آیا قاعده قرعه در همه شبهات موضوعیه جاری می‌شود یا در بعضی اقسام آن که بعدا بیان می‌شود. موارد نقض به عدم جریان قرعه در شبهات حکمیه سه بیان بر اختصاص قاعده قرعه به شبهات موضوعیه ذکر شده. آخرین مطلبی که در

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم فصل سوم، گستره قاعده _ جهت سوم (بررسی شمول قاعده نسبت به شبهات حکمیه و موضوعیه) _ بیان دوم: محقق عراقی و بررسی آن _ بیان سوم: امام خمینی و بررسی آن ۱۳۹۸/۱۰/۰۷ خلاصه جلسات گذشته بحث در جهت سوم از جهات مربوط به گستره قاعده قرعه بود. یعنی اینکه آیا قاعده قرعه عموم شبهات حکمیه و موضوعیه را در بر می‌گیرد، یا به خصوص در شبهات موضوعیه جاری می‌شود؟ عرض شد که بسیاری معتقد اند مجرای قاعده قرعه شبهات موضوعیه است و شبهات حکمیه از دایره جریان قاعده قرعه خارج اند. بر این ادعا ادله و بیاناتی ارائه شده. یک بیان و دلیل، بیانی بود که محقق مراغی صاحب عناوین ذکر

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم فصل سوم: گستره قاعده _ جهت سوم (بررسی شمول قاعده نسبت به شبهات حکمیه و موضوعیه) بررسی اشکالات به صاحب عناوین ۱۳۹۸/۱۰/۰۱ خلاصه جلسه گذشته  بحث در جهت سوم یعنی شمول قاعده قرعه نسبت به شبهات حکمیه و موضوعیه بود. در این جهت مهمترین دلیل مطالبی است که صاحب عناوین بیان کرده و ما به تفصیل کلام ایشان را نقل کردیم. خلاصه سخن محقق مراغی که در واقع دلیل بر اختصاص قاعده قرعه به یک قسم از شبهات موضوعیه است، این است که هر جا راه معتبر شرعی برای حل مشکل یافت نشد، به قرعه رجوع می‌شود. پس اساسا مجرای قاعده قرعه جایی است که برای مشکل و مشتبه هیچ مخرجی وجود

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم فصل سوم: گستره قاعده _ جهت سوم (بررسی شمول قاعده نسبت به شبهات حکمیه و موضوعیه) ۱۳۹۸/۰۹/۳۰ خلاصه جلسه گذشته بحث در یکی از جهات مربوط به گستره قاعده قرعه بود. بحث در این است که آیا قاعده قرعه در شبهات حکمیه هم جاری می‌شود یا خیر؟ در شبهات موضوعیه علی الاطلاق جاری می‌شود یا خیر؟ این‌ها جهاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در همین رابطه کلام محقق مراغی را نقل کردیم که ایشان شبهات را تقسیم کردند به حکمیه و موضوعیه و موضوعیه را هم دو قسمت کردند موضوعیه مستنبطه و موضوعیه محضه. تقریبا بخش اعظم کلام ایشان را نقل کردیم اما نظر ایشان درباره شبهات موضوعیه محضه باقی