تفسیر – سال 98 – 97

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام آیه28_ کیفیت دلالت آیه بر اصول سه‌گانه اعتقادی_ دلالت «ثم یمیتکم» بر مبدأ_ دلالت«ثم یحییکم» بر معاد ۱۳۹۷/۱۰/۲۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم آیه ۲۸ سوره بقره متضمن بیان سه اصل اعتقادی است که دو اصل آن به صورت مستقیم و یک اصل به صورت غیر مستقیم از این آیه استفاده می‎شود. در مرحله اول کیفیت دلالت این آیه بر اثبات مبدأ را توضیح دادیم که از عبارت «کنتم امواتاً فأحیاکم» این مطلب قابل استفاده است و چون موضوع مورد اختلاف مؤمنان و کافران در مسئله انتساب حیات به خداوند است، لذا در این نقطه آیه توضیح می‌دهد که چگونه إحیاء بعد از موت می‎تواند بر مبدأ دلالت کند چون صراحتاً نسبت می‌دهد

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم آیه 28_ کیفیت دلالت آیه بر اصول سه‌گانه اعتقادی_ دلالت آیه بر مبدأ ۱۳۹۷/۱۰/۱۷   کیفیت دلالت آیه ۲۸ بر اصول سه‌گانه اعتقادی عرض کردیم آیه بیست و هشتم متضمن بیان سه اصل اعتقادی است که در آیات ابتدایی سوره بقره هم به آن اشاره شده بود. گرچه در همان موضع هم استدلال خاصی برای اثبات این سه اصل بیان شده بود منتهی طریق استدلال و کیفیت استدلال در مواضع مختلف بر یک موضوع یا یک اصل در قرآن متفاوت است. سه اصلی که در این آیه مورد اشاره قرار میگیرد اصل مبدأ، معاد و نبوت است. منتهی اصل مبدأ و معاد مستقیماً از این آیه برداشت می‎شود و قابل استفاده است،

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم آیه 28_ دلالت این آیه و آیه۱۱ غافر بر برزخ ۱۳۹۷/۱۰/۱۶   دلالت این آیه و آیه۱۱ غافر بر برزخ دیروز درباره تفاوت دو آیه ۲۸ سوره بقره  آیه ۱۱ سوره غافر یا همان مؤمن مطالبی را عرض کردیم و وعده دادیم که درباره دلالت این آیات بر عالم برزخ بحث کنیم. با این که تفاوتهای این دو آیه مشخص شد، اما همانطور که گفتیم سیاق این آیات نزدیک به هم است و در عین حال هردو میتوانند دلالت بر عالم برزخ داشته باشند.  دلالت آیه۱۱ غافر بر برزخ اما اینکه آیه ۱۱ سوره غافر چگونه دلالت بر برزخ میکند، با توجه به این که در این آیه دو إماته ذکر شده

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم آیه28_ تفاوت این آیه با آیه ۱۱ سوره غافر ۱۳۹۷/۱۰/۱۵ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم آیه بیست و هشتم متضمن اثبات مستقیم و غیر مستقیم سه اصل مهم اعتقادی توحید، معاد و نبوت است. اصولی که در آیات قبلی هم به نوعی به آن پرداخته شده بود. اما قبل از این که به بیان چگونگی دلالت این آیه بر اصول اعتقادی سهگانه بپردازیم، یک توضیح کلی و اجمالی در مورد این آیه و مقایسه آن با آنچه که در آیه ۱۱ سوره غافر وارد شده، به نظر می‎رسد که خالی از فایده نباشد. تفاوت آیه ۲۸ با آیه ۱۱ سوره غافر در این آیه آمده است که «كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْوَاتًا

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم آیه28_ ارتباط آیه با آیات قبل و بعد_ معنای کلی آیه_ عمومیت مخاطبان آیه ۱۳۹۷/۱۰/۱۰   آیه ۲۸: «كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» . ارتباط آیه ۲۸ با آیات قبل و بعد  این آیه تا آیه ۴۰  مجموعاً ۱۲ آیه هستند که به یکدیگر مربوط  هستند. این آیه در واقع یک بازگشتی است به مطالب آیات اخیر؛ آنجا که خداوند در اواسط این آیات فرمود «یا أیُّها النّاس اعبُدوا رَبَّکم» تا آیه «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا». مجموع این آیات حول سه موضوع مبدأ، معاد و نبوت بود و ادله و براهینی برای این سه اصل اعتقادی ذکر شد، قبل از آنهم خداوند متعال

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم آیه27_ بخش چهارم(أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ) ۱۳۹۷/۱۰/۰۸   بخش چهارم: « أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» عرض کرده کردیم در آیه بیست و هفتم چهار بخش قابل بررسی است. تا اینجا سه بخش را متعرض شدیم. بخش چهارم این است «أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» . این بخش در واقع نتیجه واضح و روشن سه بخش پیشین است. ارتباط این بخش با بخش‌های پیشین در بخش اول بحث از نقض عهد به میان آمد «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ». البته ظاهر این نقض عهد این است که این بلافاصله بعد از میثاق و إحکام عهد صورت گرفته یعنی فاصله‌ای بین پیمان و نقض آن وجود ندارد چون مِن بَعدِ میثاقِه ظهور در این مطلب دارد

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم آیه 27_ بخش سوم: و یفسدون فی الأرض ۱۳۹۷/۱۰/۰۳ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم آیه بیست و هفتم مشتمل بر ۴ بخش است. دو بخش از این چهار بخش مورد رسیدگی قرار گرفت بخش اول این بود «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ» که به تفصیل در مورد موضوع عهد الهی و مراتب و مراحل و آثار عهد و نقض عهد الهی سخن گفتیم؛ بخش دوم « و یقطعون مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ» بود. این دو در واقع صفات فاسقیناند، چون در آیه ۲۶ بحث فاسقین مطرح شد، بنابراین در آیه ۲۷ به بیان صفات سهگانه فاسقین پرداخت و نتیجه فسق آنها را که خسران است بیان کرد و

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم آیه27_بخش دوم: برخی مصادیق قطع« مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ» ۱۳۹۷/۱۰/۰۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در مورد معنای بخش دوم آیه ۲۷ احتمالاتی وجود دارد و گفتیم از آنجا که امر خدا به وصل معنای عامی دارد، لذا قطع آنهم یک معنای گسترده‌ای دارد. آنچه که خدا امر به وصل آن کرده، بخشی از آن مربوط به ارتباط انسان با خدا و بخشی از آن مربوط به ارتباط انسان با دیگران است. قطع « مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ به»، به تبع خود ما امر الله یک معنای گسترده‌ای پیدا می‌کند و لذا بعید است این را بعنوان ذکر خاص بعد از عام بدانیم. آنچه که در این قسمت

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم آیه۲۷- بخش دوم: معنای قطع ما أمرالله به أن یوصل_ احتمالات چهارگانه ۱۳۹۷/۱۰/۰۱   بخش دوم: « وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ » در آیه بیست و هفتم عرض کردیم که چهار بخش مورد بحث قرار می‌گیرد. بحث مربوط به بخش اول گذشت، « الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ ». بخش دوم آیه این است « وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ »، خصوصیت دوم فاسقان این است که قطع می‎کنند آنچه را که خداوند امر به وصل آن کرده است. ارتباط این بخش با بخش اول ۱. طبق یک احتمال ذکر این صفت بعد از ینقضون عهد الله می‌تواند بعنوان ذکر خاص بعد از عام باشد،

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم آیه27_ مراحل نقض عهد_ اثر نقض عهد ۱۳۹۷/۰۹/۲۶   مراحل نقض عهد بعد از معلوم شدن معنای عهد و نقض عهد، دو مطلب دیگر درباره نقض عهد مناسب است در این مقام ذکر شود. یکی مراحل نقض عهد است و هم دیگری آثار نقض عهد الهی است. عهد بین انسان و خداوند با همه مصادیقش در دو مرحله قابل گسستن است؛ یعنی ما می‌توانیم دو مرحله برای نقض الهی برای انسان ذکر کنیم. مرحله اول  اما مرحله اول این است که انسان پیوند خودش را با نقاطی که بعنوان نقاط اتصال انسان با خداوند معرفی شده را قطع کند. نقاط اتصال انسان با خداوند عقل و فطرت‌اند بعنوان حجت های درونی و

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم آیه27_ شمول عهدالهی نسبت به ولایت_ تشکیکی بودن نقض عهد ۱۳۹۷/۰۹/۲۵  خلاصه جلسه گذشته در مورد معنای عهد الهی ۵ احتمال در بخش اول آیه ۲۷ ذکر کردیم و معلوم شد صحیح‌ترین احتمالات این معناست که عهد الهی همان حجت‌های باطنی و ظاهری خداوند می‌باشد که عبارت‌اند از عقل و فطرت بعنوان راهنماهای درونی و نیز توحید، ارسال رسل و انزال کتب که مجموع این‎ها عهد خداوند با انسان شمرده می‎شوند. شمول عهد الهی نسبت به ولایت تعبیر عهد در بعضی از آیات بر ولایت و امامت هم اطلاق شده است. یعنی ما می‎توانیم مسئله ولایت و امامت را هم یکی از عهدهای خداوند بدانیم. در آیه « وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم آیه 27_ بخش اول- احتمالات پنج‌گانه در معنای عهدالله و بررسی آن ۱۳۹۷/۰۹/۲۴ احتمالات پنج‌گانه در معنای عهد الله در مورد آیه بیست و هفتم عرض کردیم که عهد مذکور در این آیه که بحث از نقض آن مطرح شده و آثاری هم بر آن مترتب شده است، وجوه مختلفی درباره‌ معنای آن می‌توان ذکر کرد. اجمالا ۵ وجه در معنای این عهد که به خصوص مربوط است به عهد بین انسان و خداوند، قابل ذکر است. مفسرین احتمالاتی را درباره‌اش ذکر کرده اند که برخی از این احتمالات را قبول کردند و برخی دیگر را باطل کردند و فخر رازی هم در تفسیر کبیر به اکثر این وجوه اشاره کرده است. احتمال اول

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم آیه 27_ بخش اول_ اهمیت عهد الهی و انواع آن ۱۳۹۷/۰۹/۱۸ خلاصه جلسه قبل مفردات آیه بیست و هفتم را معنا کردیم. عرض کردیم این آیه متضمن چهار بخش است که سه بخش از آن تبیین سه وصف از اوصاف فاسقین است و بخش چهارم نتیجه فسق فاسقین و کاری است که آنها انجام می‎دهند. بخش اول: « الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ» اما بخش اول این بود « الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ»  محور مورد بحث در این بخش مسئله عهد است. این آیه اشاره می‎کند به این که یک عهدی بین انسان‌ها و خداوند وجود دارد که فاسقین آن عهد و پیمان محکم را پاره کرده‌اند. باید معنای

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم آیه 27_ ارتباط آیه با آیات قبل_ مفردات ۱۳۹۷/۰۹/۱۷  آیه ۲۷ « الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ» ارتباط آیه ۲۷ با آیات قبل در آیه ۲۷ سه وصف از اوصاف فاسقین و سپس نتیجه فسق و این اوصاف سه‌گانه بیان شده است. در آیه بیست و ششم فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا  يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ » یعنی خداوند تبارک و تعالی فقط فاسقین را

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم آیه26_ کلام علامه طباطبایی درباره نفی جبر و تفویض در تشریع ۱۳۹۷/۰۹/۱۲ خلاصه جلسه گذشته  بمناسبت آیه بیست و ششم، برخی از تفاسیر از مسئله جبر و تفویض بحث کرده‌اند. چون به نظر برخی طبق این آیه، انسان مجبور است سرنوشتی که در انتظار اوست را بپذیرد، یعنی جبراً یا اهل سعادت میشود و یا اهل شقاوت. چون اضلال و هدایت بر اساس این آیه به خداوند نسبت داده شده، بنابر این قائل به جبر شده‌اند. اینجا عرض کردیم که مفسرین، سه نظریه را مطرح کرده‌اند. نظریه جبر، نظریه تفویض و نظریه الأمرُبین‌الأمرین. ادله هر یک از این اقوال به همراه اشکالاتی که دو نظریه جبر و تفویض دارد، مطرح شده. ما دیگر وارد

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم آیه26_ اضلال جزایی در روایات_ عدم دلالت آیه بر جبر ۱۳۹۷/۰۹/۱۰ خلاصه جلسه قبل بحث در آیه ۲۶ سوره بقرۀ بود. آخرین بخشی که دراین آیه مورد تعرض قرار گرفت، مسئله هدایت و اضلال مؤمنان و کافران بود. عرض کردیم هدایت، هم ابتدایی دارد و هم جزایی، ولی اضلال فقط، اضلال جزایی است و اضلال ابتدایی نداریم که خداوند کسی را ابتدائاً اضلال کند. و آنچه که از اضلال به خداوند نسبت داده می‎شود در آیات قرآن، همه از نوع اضلال جزایی و کیفری است. اضلال جزایی در روایات این مسئله در روایات هم بیان شده است. یعنی با استفاده از روایات هم می‎توانیم این مطلبی که گفته شد را تأیید کنیم. روایت اول

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم آیه26_ بخش چهارم: «وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ» _ معنای هدایت و اضلال خداوند ۱۳۹۷/۰۹/۰۵ بخش چهارم:« وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ» بحث در بخش سوم آیه ۲۶ سوره بقره بود که فرمودند « يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَ يَهْدِي بِهِ كَثِيرًا »؛ در ادامه که البته می‌تواند بخش مستقلی محسوب شود و می‌تواند در ادامه بخش قبلی باشد می‎فرماید « وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ» . نکته و مسأله اصلی در این بخش از آیه که باید درباره آن بحث شود، مسأله هدایت و اضلال است. ما قبلا در تفسیر سوره حمد به مناسبت درباره هدایت و اضلال مطالبی را عرض کردیم. اجمال این مسأله در حدی که اینجا لازم است مورد اشاره قرار

جلسه ۱۳- PDF جلسه سیزدهم آیه26_ بخش دوم: موضع مؤمنان و کفار در برابر تمثیل قرآن – بخش سوم:« یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا» ۱۳۹۷/۰۸/۲۸ بخش دوم: موضع مؤمنان و کفار در برابر تمثیل قرآن « فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلا یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلا الْفَاسِقِینَ » بخش دوم موضع مؤمنین و منافقین و کفار در برابر ضرب مثل از ناحیه خداوند تبارک و تعالی است. موضع مؤمنان: اما در مورد موضع مؤمنین نسبت به مثال‌هایی که خداوند در قرآن مطرح کرده است، می‌فرماید: آن‎هایی که ایمان آوردند پس علم دارند و می‌دانند که این مثل‌ها و این ضرب امثال حق

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم آیه 26_ ارتباط این آیه با آیات قبل، از لسان روایات ۱۳۹۷/۰۸/۲۶ خلاصه جلسه قبل  در بخش اول از آیه ۲۶ سوره بقرۀ، یعنی « إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ مَثَلاً مَا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا »، عرض کردیم که چگونه این بخش از آیه مرتبط با آیات قبل است و اساس این مسأله هم گفتیم فی الواقع پاسخ خداوند به اعتراض منافقین و مخالفین به دو مثلی است که در آیات قبل درباره منافقین بیان شده است. ارتباط آیه ۲۶ با آیات قبل، از لسان روایات روایت اول: این مطلب با استناد به روایتی از امام باقر (ع) تأیید می‎شود:« قال الباقر (ع) : فلمّا قال الله تعالى: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم آیه 26_ ارتباط این آیه با آیات قبل ۱۳۹۷/۰۸/۲۱ عرض کردیم آیه بیست و ششم چند بخش دارد، در بخش اول متعرض مفردات آیه شدیم. ۵. مثلاً تنها یک کلمه باقی مانده که آن را توضیح ندادیم که آن کلمه «مثلاً» است. «مثل» بر وزن «فَعَل»، صفت مشبهه است. به معنای چیزی است که به وصف مانند بودن، مشابه بودن، مثلیت متصف می‌شود. دو معنای عمده برای مثل وجود دارد، اول: کلامی که بواسطه آن برای فهماندن یک مطلب عمیق استناد می‌شود. معمولاً برای توضیح یک مطلبی که عمیق است نظیر و مانند ذکر می‌کنند، مثال میزنند و این مثال عمدتاً برای این است که غرض اصلی گوینده به شنونده منتقل شود. این یک