دروس

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم ویژگی‏ها و ضوابط روش تفسیری باطنی (رمزی و اشاری) ۱۳۹۳/۱۱/۲۷   با توجه به مطالبی که تا اینجا گفته شد می‏توانیم بعضی از ضوابط و معیارهای تفسیر اشاری و باطنی را ذکر کنیم که می‏تواند به ما کمک ‏کند چه روشی در قالب این تفسیر (تفسیر باطنی) پذیرفتنی است. البته ما یک تعریف کلی ارائه دادیم و گفتیم منظور از روش تفسیری باطنی که بتواند مورد اتکاء قرار بگیرد کدام روش است اما مهمترین ویژگی‏هایی که در این روش تفسیری وجود دارد عبارتند از: ویژگی اول تناسب بین ظاهر آیه و باطن آن، یعنی نه تنها تأویل در کار نیست بلکه دلالت ظاهری آیه با تفسیری که از آیه شده، بیگانه نیست بلکه مناسبت

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم روش تفسیری باطنی (رمزی و اشاری) ۱۳۹۳/۱۱/۲۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در روش تفسیری باطنی (عرفانی یا اشاری) بود، عرض کردیم در مورد این روش تفسیری به طور کلی دو دیدگاه وجود دارد؛ اول: تفسیر قرآن صرفاً بر اساس کشف و شهود باطنی شخصی بدون اتّکاء به قواعد و منابع تفسیر اعم از عقل و نقل و اجتهاد مبتنی بر اینها که عرض کردیم این روش، روش قابل قبولی نیست. دوم: تفسیر قرآن مبتنی بر کشف و شهود یا کشف اشارات و رموز بر پایه عقل و نقل و با رعایت ضوابط و قواعد تفسیری و با استنباط و اجتهاد از ظواهر آیات قرآن به گونه‏ای که این اشارات و رموز با ظاهر

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم روش تفسیری باطنی و عرفانی ۱۳۹۳/۱۱/۱۳   روش تفسیری باطنی مقدمه یکی از روش‏های تفسیری که تاریخچه نسبتاً طولانی هم دارد روش تفسیری باطنی است، البته این روش به نامهای دیگری هم معرفی شده است؛ مثلاً روش تفسیریِ رمزی، اشاری، عرفانی و امثال آن از نامهای دیگری است که می‏توان برای این روش تفسیری برشمرد. ریشه این روش تفسیری هم در واقع یک روایتی از امام صادق (ع) است که حضرت (ع) فرموده است: «كتاب اللّه عزوجل علي أربعة أشياء: علي العبارة و الاشارة و اللطايف و الحقايق. فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للأولياء و الحقايق للأنبياء»[۱]؛ کتاب خدا بر چهار چیز استوار شده است؛ عبارات [الفاظ ظاهری قرآن که هر کدام

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم روش تفسیری علمی- جمع بندی ۱۳۹۳/۱۱/۵   جمع بندی بحث درباره روش تفسیری علمی بحث در ادله موافقین و مخالفین تفسیر علمی به پایان رسید و معلوم شد نه نظر کسانی که مطلقا تفسیر علمی را قبول دارند مورد پذیرش است و نه نظر کسانی که به طور مطلق تفسیر علمی را نفی می‏کنند. بعد از اشکالاتی که به ادله دو طرف (موافقین و مخالفین) وارد شد و با ملاحظه مطالبی که در لابلای این اشکالات گفته شد معلوم می‏شود که به طور کلی در این مسئله باید قائل به تفصیل شویم یعنی تفسیر علمی را در بعضی از ابعاد بپذیریم و در بعضی ابعاد کنار بگذاریم. حال آن وجوه و جهاتی که در

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم روش تفسیری علمی- ادله مخالفین ۱۳۹۳/۱۰/۲۹   دلیل هفتم اگر با روش تفسیری علمی بخواهیم قرآن را تفسیر کنیم به خدشه در معانی قرآن منجر خواهد شد و اساساً از نظر لغوی تفسیر علمی قرآن صحیح نیست چون الفاظی که در قرآن آمده مربوط به زمان خاص خودش است، این الفاظ در یک معانی ظهور داشته و  این معانی به مرور و در طول قرون و اعصار تغییر کرده است، بسیاری از اصطلاحات در محیط اسلامی پیدا شده که قبلاً این اصطلاحات وجود نداشته است، حال ما چطور می‏توانیم ادعا کنیم که با تفسیر قرآن به روش علمی در صددیم پرده از الفاظی برداریم که در گذشته در یک معنایی ظهور داشته و ما

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم روش تفسیری علمی- ادله مخالفین ۱۳۹۳/۱۰/۲۸   دلیل سوم تالی فاسدهایی بر روش تفسیری علمی مترتب می‏شود که یکی از آنها تفسیر به رأی است، یعنی اگر کسی با این روش تفسیری قرآن را تفسیر کند در موارد زیادی منجر به تفسیر به رأی خواهد شد چون وقتی کسی در صدد باشد مثلاً بر اساس یافته های علوم طبیعی یا علوم انسانی جدید، چیزی را از قرآن استخراج کند یا نظریه‏ای را بر قرآن تطبیق دهد قهراً منجر به تفسیر به رأی خواهد شد؛ زیرا نهایت تلاش و کوشش خود را برای هماهنگ‏سازی بین قرآن و یافته‏های خود به کار می‏گیرد و چه بسا کسی تخصص لازم را در این رابطه نداشته باشد و

جلسه ۱۱- PDF جلسه یازدهم روش تفسیری علمی- ادله مخالفین ۱۳۹۳/۱۰/۲۲   ادله مخالفین دلیل اول اگر بخواهیم از روش تفسیری علمی برای تفسیر آیات قرآن استفاده کنیم به ایجاد تردید و شک در عقاید مردم و تزلزل در ایمان قلبی آنها منجر خواهد شد چون این علوم قطعی نیستند، یعنی قواعد و قوانین علوم تجربی دائماً در حال تغییر و در مواردی در حال تکامل است، قواعد و قضایای علوم انسانی جدید هم به سرنوشت علوم تجربی مبتلایند، یعنی آنها هم در حال تغییرند لذا اگر قرآن بر اساس قواعد و قضایایی که تغییر در آنها اجتناب ناپذیر است تفسیر شود قهراً به تزلزل اعتقادی و قلبی مردم منجر خواهد شد چون مردم می‏بینند که آیات قرآن بر علومی

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم روش تفسیری علمی- ادله موافقین ۱۳۹۳/۱۰/۲۱   دلیل سوم با روش تفسیری علمی می‏توان اعجاز قرآن را برای غیر اعراب ثابت کرد چون اعراب به واسطه آشنایی و احاطه به قواعد ادبیات عرب می‏توانند با معجزات ادبی و کلامی قرآن آشنا شوند زیرا اعجاز کلامی و فصاحت و بلاغت و نحوه بیان قرآن که در آیات قرآن متجلّی شده برای اعراب قابل درک است و این بخش مهمی از اعجاز قرآن نیز می‏باشد چون خودِ قرآن تحدی کرده و گفته هر کسی می‏تواند یک سوره یا حتی یک آیه مثل آیات قرآن بیاورد و با اینکه تلاش‏هایی در این زمینه صورت گرفته ولی تا کنون کسی نتوانسته است مثل قرآن را بیاورد اما این

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم روش تفسیری علمی- ادله موافقین ۱۳۹۳/۱۰/۱۵   بررسی ادله موافقین و مخالفین مقدمه موضوع بحث، بررسی صحت و سقم روش تفسیری علمی است، گفتیم منظور از علم که این روش به آن منسوب شده یا علوم تجربی است یا علوم انسانی جدید، یعنی قضایا و قوانینی که در دایره علوم تجربی قرار دارند یا قواعدی که در علوم انسانی جدید مثل جامعه شناسی، روانشناسی، اقتصاد، سیاست و امثال آن گنجانده می‏شود. همچنین عرض کردیم روش تفسیری علمی معانی متعددی دارد که عبارت بودند از: ۱- مفسّر، نظریه علمی خود را بر قرآن تحمیل کند؛ ۲- مفسِّر، آیات قرآنی را بر طبیعت و اسرار طبیعت و قواعد علوم انسانی جدید تطبیق کند؛ ۳- از علوم

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم روش تفسیری علمی- ادوار ۱۳۹۳/۱۰/۱۴   خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره روش تفسیری علمی بود، گفتیم بحث از روش تفسیری علمی از جهات مختلف مهم است. موضوع بحث از این روش تفسیری را در جلسه گذشته تنقیح کردیم و گفتیم منظور ما از تفسیر علمی [که در صدد بررسی دلایل مثبتین و منکرین این روش تفسیری هستیم] عبارت است از تفسیری که در آن به نوعی از علوم تجربی طبیعی و علوم انسانی جدید استفاده شود؛ به این معنی که یا از قوانین و قضایای این علوم در تفسیر قرآن استفاده شود و یا این قواعد و قوانین از قرآن استخراج شود، البته تطبیق قرآن بر بعضی از امور از محل بحث ما

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم روش تفسیری علمی (تنقیح موضوع بحث) ۱۳۹۳/۱۰/۷   تنقیح موضوع بحث در جلسه گذشته اجمالاً درباره جهات اهمیت بحث از روش تفسیری علمی و همچنین موضوع بحث مطالبی را عرض کردیم. آنچه امروز قصد داریم به آن بپردازیم اصطلاحات و اطلاقات متعدد تفسیر علمی است چون همان طور که اشاره کردیم مقصود کابران واژه روش تفسیر علمی یکسان نیست، این واژه را در لابلای کلمات و عبارات به معانی مختلف مشاهده می‏کنیم لذا آشنایی با این اصطلاح (روش تفسیری علمی) لازم است تا دقیقاً معلوم شود آنچه متعلق نفی و اثبات قرار می‏گیرد کدام معنا و کدام اصطلاح است. معانی تفسیر علمی معنای اول معنای اول این است که نظریه‏های علمی از قرآن استفاده

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم روش تفسیری علمی (اهمیت) ۱۳۹۳/۱۰/۰۷   روش تفسیریِ عِلمی یکی از بحثهایی که در ادامه بحث از روش‏های تفسیری مطرح می‏شود بحث از روش تفسیری علمی است. در آغاز بحث لازم است به نکاتی اشاره کنیم: وجوه اهمیت این بحث آن چه لازم است در آغاز بحث به آن اشاره شود این است که بحث از روش تفسیر علمی در شرائط کنونی یکی از مسائلی است که از چند جهت مهم است: جهت اول از یک جهت بعضی از مطالب عِلمی که در قرآن آمده به نوعی با بعضی از پدیده‏ها و کشفیات جدید بشری و قوانین به حسب ظاهر ناسازگار است و این دست‏مایه‏ای شده برای ملحدین و منکرین قرآن که ادعای تعارض

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم روش تفسیری اجتهادی  ۱۳۹۳/۰۹/۱۷   خلاصه جلسه گذشته ادله موافقین روش تفسیری اجتهادی و عقلی را ذکر و مورد بررسی قرار دادیم، به نظر می‏رسد اجمالاً این ادله می‏تواند مدعای قائلین به صحت روش تفسیری اجتهادی را اثبات کند. ادله مخالفین روش تفسیری اجتهادی دلیل اول: روایات الف) روایات عامه بعضی از روایات بر عدم جواز استفاده از عقل در مجموعه امور مربوط به دین که از جمله آنها تفسیر است، دلالت دارد؛ مثلاً در روایتی از امام سجاد (ع) وارد شده که: «ان دین الله لایصاب بالعقول»[۱]، این روایت یک روایت عام است که به طور کلی راه دسترسی به دین خدا از طریق عقل را مسدود کرده است، طبق این روایت دین

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم روش تفسیر اجتهادی ۱۳۹۳/۰۹/۱۶   خلاصه جلسه گذشته ما تا اینجا درباره روش تفسیری اجتهادی و عقلی مطالبی را عرض کردیم، نتیجه این شد که این دو روش فی‏الجمله منطبق بر هم بوده طبق بعضی از تعاریف و اصطلاحات متفاوت هم هستند. قرار بر این بود که ادله موافقان و مخالفان روش تفسیری عقلی و اجتهادی مورد بررسی قرار گیرد، البته ادله‏ای که ذکر می‏شود ناظر به تفاوتی که ما برای تفسیر عقلی و اجتهادی ذکر کردیم نیست بلکه این ادله تقریباً به صورت کلی ناظر به تفسیر اجتهادی است، یعنی آن معنای پذیرفته شده برای تفسیر اجتهادی که به نوعی منطبق بر تفسیر عقلیِ مصطلح است موضوع، موافقت و مخالفتِ موافقان و مخالفان

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم روش تفسیری اجتهادی ۱۳۹۳/۰۸/۲۶   خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره تعریف روش تفسیری اجتهادی بود، عرض کردیم در قدم اول باید معنای روش اجتهادی معلوم شود و اینکه آیا روش اجتهادی همان روش تفسیری عقلی است یا با هم تفاوت دارند؟ گفتیم در اصطلاح مشهور روش اجتهادی عبارت است از استفاده از نیروی فکر و عقل و اندیشه به عنوان ابزاری برای کشف مقاصد خداوند متعال در آیات قرآن، این اصطلاح اگر پذیرفته شود و نقش عقل را محدود به همین مقدار بدانیم طبیعتاً روش تفسیری عقلی طبق این اصطلاح یک دامنه محدودتری پیدا می‏کند و این دو (روش اجتهادی و عقلی) مساوی و مساوق هم خواهند بود اما گفتیم شاید نتوانیم به

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم روش تفسیری اجتهادی ۱۳۹۳/۰۸/۲۵   خلاصه جلسه گذشته در بحث از روش‏های تفسیری عرض کردیم دو روش تفسیری اصلی وجود دارد؛ یکی روش تفسیری نقلی (مأثور) دوم روش تفسیری عقلی. روش تفسیری نقلی در واقع شامل تفسیر آیات به آیات و آیات به روایات (نزد شیعه) و تفسیر آیات به آیات و روایات و نظر صحابه و تابعین (نزد اهل سنت) می‏شود. البته تفسیر نقلی از آنجا که نزد شیعه بیشتر تأکید بر روایات شده بعضاً به معنای خاصش به تفسیر روایی هم شهرت پیدا کرده است. رأی صحابه و تابعین به نظر ما (شیعه) در تفسیر دخالتی ندارد، بلکه آنچه نزد ما معتبر است بیانی است که از پیامبر (ص) در رابطه با