سایر دروس

جلسه ۶۹ – PDF جلسه شصت و نهم احکام لا ضرر – مسئله ششم- حق در مسئله- حکم تکلیفی و حکم وضعی آن ۱۳۹۹/۰۲/۳۰   خلاصه جلسه گذشته در مسئله ششم قول مشهور به همراه ادله آنها ذکر شد. طبق نظر مشهور تصرف در ملک ولو مستلزم ضرر بر جار باشد، مطلقا جایز است. دو دلیل بر این قول ذکر شده و مورد بررسی قرار گرفت. نظر شیخ انصاری و نیز نظر مرحوم آقای خویی که هر دو به نوعی تلاش کردند قول مشهور را از اطلاق خارج کنند ذکر شد. دلیل مرحوم شیخ و دلیل مرحوم آقای خویی هم ذکر شد و اجمالا مورد بررسی قرار گرفت. طبق نظر این دو فقیه، مشهور قائل به جواز تصرف ولو مستلزم

جلسه ۶۸ – PDF جلسه شصت و هشتم احکام لا ضرر – مسئله ششم- بررسی قول مشهور- قول شیخ انصاری و بررسی آن- قول محقق خویی ۱۳۹۹/۰۲/۲۹   خلاصه جلسه گذشته عرض شد در مسئله تصرف مالک در ملک خود به نحوی که مستلزم تضرر جار باشد، جواز این تصرف مطلقا به مشهور نسبت داده شده، یعنی تصرف در ملک ولو منجر به ضرر بر همسایه شود، مطلقا جایز است. سه دلیل بر این قول ذکر شد؛ اموری که به نوعی می‌تواند در برابر اطلاق ادله‎ای مثل دلیل سلطنت یا جواز تصرف در اموال مطلقا، مانعیت ایجاد کند، سه امر است که مشهور معتقدند هیچ یک از این سه مانعیت ندارد. نه دلیل حرمت ظلم، نه دلیل اتلاف مال غیر

جلسه ۶۷ – PDF جلسه شصت و هفتم احکام لا ضرر – مسئله ششم- قول مشهور و ادله آن ۱۳۹۹/۰۲/۲۸   مسئله ششم مسئله ششم درباره موردی است که تصرف مالک در ملک خویش موجب تضرر جار بشود. البته این مسئله به نوعی به مسائل گذشته مرتبط است و از آنجا که در کلمات قدما و متأخرین این فرع مطرح شده و تحت این عنوان ذکرشده و مثالهای متعددی هم برای آن بیان شده است، لذا مستقلا مورد بررسی قرار میگیرد. چند مثال در کتب فقهی متقدمین و متأخرین مثالهای زیادی برای این فرع ذکر شده است؛ از جمله اینکه: ۱. مثلاً کسی خانه اش را تبدیل به محل نگهداری حیوانات کند در حالی که اطراف آن خانه‏های مسکونی وجود

جلسه ۶۶ – PDF جلسه شصت و ششم احکام لا ضرر – ادامه مسئله سوم- بررسی جواز تحمل ضرر عن الغیر- مسئله چهارم و پنجم ۱۳۹۹/۰۲/۲۷   بررسی جواز تحمل ضرر عن الغیر تا این جلسه سه مسئله از مسائل مربوط به قاعده لاضرر و احکامش بیان شد. جلسه گذشته معلوم شد تحمل ضرر عن الغیر لازم نیست اما آیا اساساً تحمل ضرر عن الغیر جایز است یا نه؟ وعده داده شد در این جلسه این بحث را مطرح کنیم. گفته شد که دفع ضرر عنِ الغیر تارۀً همراه با تحمل ضرر است و أخری بدون تحمل ضرر. در جایی که ضرری همراهش نباشد بحثی نیست؛ آنجا عرض شد دفع ضرر عنِ الغیر در این صورت لازم نیست. البته به

جلسه ۶۵ – PDF جلسه شصت و پنجم احکام لا ضرر – مسئله اول- دوم- سوم ۱۳۹۹/۰۲/۲۵   خلاصه جلسه گذشته بحث از قلمرو ضرر و نسبت قاعده لاضرر با ادله احکام اولیه تقریبا تمام شد. آخرین بحثی که در قاعده لاضرر باقی مانده و باید درباره آن بحث شود، تحت عنوان احکام ضرر یا لاضرر است. در این بخش حدود ده مسئله مورد بررسی قرار گرفته و احکامش بیان می‌شود. این مسائل نوعا از مسائل مورد ابتلا و مورد نیاز در زندگی روزمره مردم است. مسئله اول اولین مسئله این است که آیا برای دفع ضرر از نفس، اضرار به غیر جایز است یا جایز نیست؟ کسی که ضرری متوجهش شده، آیا جایز است برای دفع ضرر از خودش،

جلسه ۶۴ – PDF جلسه شصت و چهارم  نسبت قاعده لا ضرر با سایر ادله و جایگاه آن در میان احکام- وجوه تقدیم لاضرر طبق سایر مبانی ۱۳۹۹/۰۲/۲۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در وجوه تقدیم قاعده لاضرر بر ادله احکام اولیه طبق سایر مبانی – غیر از مبنای مختار- بود. جلسه قبل سه وجه ذکر شد و مورد بررسی قرار گرفت. هفت وجه دیگر فی الجمله باقی ماند که انشاءالله در این جلسه بررسی می‎شود و از این بحث خارج می‌شویم. وجه چهارم وجه چهارم این است که قاعده لاضرر برای پرهیز از لغویت مقدم می‌شود بر ادله احکام اولیه. طبق این وجه نسبت قاعده با همه ادله احکام اولیه یک نسبت است. یعنی چنانچه در یک مورد این

جلسه ۶۳ – PDF جلسه شصت و سوم نسبت قاعده لا ضرر با سایر ادله و جایگاه آن در میان احکام- وجوه تقدیم لاضرر طبق سایر مبانی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳   خلاصه جلسه گذشته بحث در تقدیم قاعده لاضرر بر قاعده سلطنت بود. عرض شد در مورد نسبت قاعده لاضرر و ادله سایر احکام، یک نظر این است که لاضرر مقدم بر ادله سایر احکام نیست به جز قاعده سلطنت. سخن امام(ره) ذکر شد و اقوال مختلفی که در نسبت بین قاعده سلطنت و قاعده لاضرر بود مورد تعرض واقع شد. قول به تقدیم قاعده سلطنت بر لاضرر که برخی به آن معتقدند به همراه ادله صاحب مفتاحُ الکرمۀ مورد بررسی قرار گرفت. قول به تفصیل هم احاله شد به بحث از

جلسه ۶۲ – PDF جلسه شصت و دوم نسبت قاعده لا ضرر با سایر ادله و جایگاه آن در میان احکام- کلام امام(ره) ۱۳۹۹/۰۲/۲۲   خلاصه جلسه گذشته عرض شد دو دیدگاه کلی درباره نسبت قاعده لا ضرر با ادله سایر احکام وجود دارد. دیدگاه اول عدم تقدیم لاضرر بر سایر ادله احکام است و عرض شد سه وجه برای عدم تقدیم می‌توان ذکر کرد. البته یکی از وجوهی که در این دیدگاه مطرح شد، تقدیم سایر ادله بر لاضرر بود که عرض شد این سخنی واضحُ الفساد است و به هیچ وجه قابل دفاع نیست. دیدگاه دوم، دیدگاه تقدیم لاضرر بر سایر ادله است که در ذیل این دیدگاه، حداقل ده قول قرار می‌گیرد که فهرستی از این اقوال

جلسه ۶۱ – PDF جلسه شصت و یکم نسبت قاعده لا ضرر با سایر ادله و جایگاه آن در میان احکام- دو دیدگاه کلی ۱۳۹۹/۰۲/۲۱   نسبت قاعده لاضرر با سایر ادله تقریبا بحث درباره قلمرو ضرر به پایان رسید. ممکن است بعضی از جهات در مسئله قلمرو ضرر قابل ذکر باشد اما قطعا بر مبنای مختار قابل طرح نیست و طبق مبنای مشهور هم ممکن است آثار چندانی بر آن مترتب نشود. لذا بحث قلمرو ضرر را تقریبا تمام کردیم و به أهم مطالبی که در این بخش لازم بود ذکر شود متعرض شدیم. بحث بعدی، بحث از نسبت قاعده لاضرر با سایر ادله است. به تعبیر دیگر جایگاه قاعده لاضرر در میان احکام اولیه و ثانویه و یا

جلسه ۶۰ – PDF جلسه شصتم قلمرو ضرر- جهت پنجم: شمول لاضرر نسبت به ضرر معنوی(عرضی) ۱۳۹۹/۰۲/۲۰ جهت پنجم: شمول لا ضرر نسبت به ضرر معنوی(عرضی) جهت پنجم از جهات مرتبط با قلمرو ضرر این است که آیا لاضرر شامل ضرر عرضی و آبرویی هم می‌شود یا خیر. در اینکه لاضرر، ضرر جانی و مالی را در بر می‌گیرد و آن را نفی می‌کند بحثی نیست. اما در مورد ضرر عرضی و آبرویی از آنجا که عده‎ای شمول لاضرر را نسبت به این قسم از ضرر نپذیرفته اند، باید این بحث صورت بگیرد که آیا مطلق ضرر مقصود است یا مختص به ضرر مالی و جانی است؟ البته یک جهت دیگر که به دنبال همین جهت (و در این مقام

جلسه ۵۹ – PDF جلسه پنجاه و نهم قلمرو ضرر- جهت چهارم: شخصی یا نوعی بودن ضرر- ادله اعتبار ضرر شخصی ۱۳۹۹/۰۲/۱۸ بحث در جهات مختلف مربوط به قلمرو ضرر در قاعده لاضرر بود که سه جهت تا اینجا مورد بررسی قرار گرفت. جهت چهارم: شخصی یا نوعی بودن ضرر جهت چهارم درباره شخصی بودن یا نوعی بودن ضرر است. اینکه لاضرر طبق مبنای مشهور دلالت بر نفی حکم ضرری می‌کند، آیا ضرر شخصی منظور است یا مطلق ضرر اعم از شخصی و نوعی و یا اساسا تفصیل در مسئله وجود دارد؟ طبق مبنای ما هم این مسئله جای بحث دارد. معنای ضرر نوعی و شخصی نوعی: ضرر نوعی یعنی ضرری که در آن نوع مردم ملاک هستند و ضرر

جلسه ۵۸ – PDF جلسه پنجاه و هشتم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر- ادله الحاق خوف ضرر به ضرر- دلیل پنجم و ششم ۱۳۹۹/۰۲/۱۷ در جهت سوم از جهات مربوط به قلمرو قاعده ضرر بحث درباره این بود که آیا خوف ضرر هم ملحق به ضرر است یا خیر. چهار دلیل بر الحاق خوف ضرر به ضرر مطرح شد و معلوم شد برخی از این ادله می‌توانند الحاق را ثابت کنند. دلیل پنجم: قاعده لاحرج دلیل پنجم قاعده لاحرج است؛ بدین بیان که چون ضرر و خوف ضرر موجب حرج می‌شوند و حکم حرجی در دین جعل نشده، پس نافی تکلیف است. یعنی وقتی انسان خوف ضرر داشته باشد، این خوف ضرر موجب حرج بر انسان می‌شود و لذا

جلسه ۵۷ – PDF جلسه پنجاه و هفتم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر- ادله الحاق خوف ضرر به ضرر- دلیل دوم و سوم و چهارم ۱۳۹۹/۰۲/۱۶ عرض کردیم بر الحاق خوف ضرر به ضرر به چند دلیل تمسک شده است. دلیل اول آیاتی از قرآن کریم بود که در جلسه گذشته مورد بررسی قرار گرفت و اجمالا دلالتش بر مدعا ثابت شد. دلیل دوم: روایات دلیل دوم روایات است. روایات متعددی در این رابطه مورد استناد قرار گرفته که این روایات در ابواب مختلف فقهی منتشر است. در باب طهارت، صلات، صوم، حج، امر به معروف و نهی از منکر، این روایات قابل پیگیری است. البته آنچه که ما اجمالا از این روایات ذکر می‌کنیم، ممکن است به نوعی

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت سوم از جهات مربوط به قلمرو ضرر بود. در جلسه گذشته درباره معنای خوف و اینکه مقصود از خوف ضرر، احتمال ضرر است، مطالبی عرض شد. معلوم شد که منظور از خوف ضرر، یک احتمال عقلایی نسبت به ضرر است؛ لذا ظن ضرر بخصوصه مقصود نیست، گرچه این احتمال عقلایی شامل ظن ضرر هم می‌شود. عرض شد خوف ضرر تارة نسبت به ضرر یسیر و غیر معتدٌّبه است و أُخری نسبت به ضرر کثیر و معتدٌّبه مانند خود ضرر. اگر خوف ضرر نسبت به ضرر غیر معتدٌّبه و غیر یسیر حاصل شود، ظاهرا اعتبار ندارد و ادله هم از

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم قلمرو ضرر- جهت دوم: حد و اندازه ضرر- سه مطلب- جهت سوم: خوف ضرر- معنای خوف ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۴ سه مطلب در ادامه بحث از جهت دوم، سه مطلب را لازم می‌دانم عرض کنم. البته ممکن است بعضی از این مطالب یا امور، به نوعی به جهت اول هم مربوط باشد. اما به هر حال تعرض به این مطالب مناسب به نظر می‌رسد. مطلب اول مطلب اول درباره ضرر تدریجی است. جلسه قبل اشارتاً عرض شد لاضرر شامل ضرر تدریجی نمی‌شود. قاعده لاضرر ظهور دارد در ضررهای دفعی. اکنون مناسب است دلیل این مطلب را هم عرض کنیم که چرا ضرر تدریجی مشمول قاعده نیست. یا ادله قاعده شامل ضرر تدریجی نمی‌شود. ضرر

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم قلمرو ضرر- جهت دوم: حد و اندازه ضرر و وجه بحث از آن- حد ضرر- راههای ثبوت ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۳ جهت دوم: حد و اندازه ضرر در بحث از قلمرو ضرر، جهت اول مورد بحث قرار گرفت. جهت اول این بود که قاعده لاضرر شامل اضرار بر نفس هم می‌شود یا خیر. در مورد اضرار بر نفس از دو حیث بحث کردیم. یکی اینکه آیا اضرار بر نفس مشمول قاعده لاضرر هست یا خیر؛ و دوم اینکه با قطع نظر از این قاعده حکم اضرار بر نفس چیست که این بحث اجمالا گذشت. جهت دوم مربوط به حد و اندازه ضرر است. قهرا بحث در این جهت طبق مبنای مشهور و مختار متفاوت

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم قلمرو ضرر- جهت اول: شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس- بررسی حکم اضرار به نفس ۱۳۹۹/۰۲/۱۱ خلاصه جلسه گذشته در مورد شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس، ضمن بررسی ادله طرفین نزاع، نظر ما این شد که قاعده شامل اضرار بر نفس می‌شود. البته این طبق مبنایی که ما اختیار کردیم، بسیار واضح و روشن است ولی مثل مرحوم شیخ و اتباع ایشان که قاعده لاضرر را به معنای نفی حکم ضرری در شرع می‌دانند، اساسا مسئله لاضرر و مفاد قاعده، ارتباطی با اضرار بر نفس پیدا نمی‌کند. هر چند طبق مبنای شیخ هم ممکن است با تکلفاتی بتوان شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس را توجیه کنیم که

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم قلمرو ضرر- جهت اول: شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس- اشکال در شمول و پاسخ آن- ادله جواز اضرار و بررسی آن ۱۳۹۹/۰۲/۱۰ خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت اول از جهات مرتبط با قلمرو ضرر بود به این معنا که قاعده لاضرر آیا شامل ضرر بر نفس هم می‌شود یا صرفا مربوط به ضرر به غیر است. عرض شد تارة مسئله اضرار به نفس را از حیث شمول قاعده «لاضرر» مورد بررسی قرار می‌دهیم و أخری فی نفسه می‌خواهیم بدانیم حکمش چیست. آنچه اینجا در درجه اول مد نظر است، مسئله شمول قاعده «لاضرر» نسبت به اضرار بر نفس است. بعد به مناسبت وارد بحث حکم به اضرار به نفس

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم قلمرو قاعده- جهت اول: شمول نسبت به اضرار بر نفس ۱۳۹۹/۰۲/۰۹ قلمرو قاعده در بحث از قلمرو قاعده لا ضرر عرض شد جهات مختلفی باید مورد بررسی قرار گیرد که البته این جهات تقریبا هر کدام به عنوان یک تنبیه از تنبیهات این قاعده مورد تعرض واقع شده. اجمالا به چند جهت اشاره شد. یک جهت که بحث از قلمرو می‌تواند قرار گیرد (و البته مستقلا هم قابل بررسی است)، این است که آیا قاعده لا ضرر شامل ضرر علی النفس یا به تعبیر دیگر اضرار علی النفس هم می‌شود یا خیر؟ البته اینکه اضرار علی النفس با قطع نظر از قاعده و فی نفسه حرام است یا نه، بحث دیگری است.

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم توجیه برخی روایات طبق نظر مختار ۱۳۹۹/۰۲/۰۸ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم جهت اولی که به حدود و قلمرو این قاعده مربوط می‎شود بحث از قلمرو ضرر است. این عنوان در واقع متضمن چند مطلب است که در کلمات به عنوان تنبیه مطرح شده: یک جهت اینکه حد و اندازه این ضرر کدام است؟ یعنی ضرری که به استناد لا ضرر نفی شده، (به تعبیر مرحوم شیخ نفی حکم ضرری یا به تعبیر دیگران نفی ضرر و نقص نسبت به دیگران). به هر حال اصل این ضرر باید حدود و اندازه اش معلوم شود. بعضی مواقع می‌بینیم که شارع یک ضرر یسیر را نمی‌پذیرد ولی در بعضی موارد یک ضرر عمیق تر را قبول