قواعد فقهیه

جلسه ۵۷ – PDF جلسه پنجاه و هفتم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر- ادله الحاق خوف ضرر به ضرر- دلیل دوم و سوم و چهارم ۱۳۹۹/۰۲/۱۶ عرض کردیم بر الحاق خوف ضرر به ضرر به چند دلیل تمسک شده است. دلیل اول آیاتی از قرآن کریم بود که در جلسه گذشته مورد بررسی قرار گرفت و اجمالا دلالتش بر مدعا ثابت شد. دلیل دوم: روایات دلیل دوم روایات است. روایات متعددی در این رابطه مورد استناد قرار گرفته که این روایات در ابواب مختلف فقهی منتشر است. در باب طهارت، صلات، صوم، حج، امر به معروف و نهی از منکر، این روایات قابل پیگیری است. البته آنچه که ما اجمالا از این روایات ذکر می‌کنیم، ممکن است به نوعی

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت سوم از جهات مربوط به قلمرو ضرر بود. در جلسه گذشته درباره معنای خوف و اینکه مقصود از خوف ضرر، احتمال ضرر است، مطالبی عرض شد. معلوم شد که منظور از خوف ضرر، یک احتمال عقلایی نسبت به ضرر است؛ لذا ظن ضرر بخصوصه مقصود نیست، گرچه این احتمال عقلایی شامل ظن ضرر هم می‌شود. عرض شد خوف ضرر تارة نسبت به ضرر یسیر و غیر معتدٌّبه است و أُخری نسبت به ضرر کثیر و معتدٌّبه مانند خود ضرر. اگر خوف ضرر نسبت به ضرر غیر معتدٌّبه و غیر یسیر حاصل شود، ظاهرا اعتبار ندارد و ادله هم از

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم قلمرو ضرر- جهت دوم: حد و اندازه ضرر- سه مطلب- جهت سوم: خوف ضرر- معنای خوف ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۴ سه مطلب در ادامه بحث از جهت دوم، سه مطلب را لازم می‌دانم عرض کنم. البته ممکن است بعضی از این مطالب یا امور، به نوعی به جهت اول هم مربوط باشد. اما به هر حال تعرض به این مطالب مناسب به نظر می‌رسد. مطلب اول مطلب اول درباره ضرر تدریجی است. جلسه قبل اشارتاً عرض شد لاضرر شامل ضرر تدریجی نمی‌شود. قاعده لاضرر ظهور دارد در ضررهای دفعی. اکنون مناسب است دلیل این مطلب را هم عرض کنیم که چرا ضرر تدریجی مشمول قاعده نیست. یا ادله قاعده شامل ضرر تدریجی نمی‌شود. ضرر

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم قلمرو ضرر- جهت دوم: حد و اندازه ضرر و وجه بحث از آن- حد ضرر- راههای ثبوت ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۳ جهت دوم: حد و اندازه ضرر در بحث از قلمرو ضرر، جهت اول مورد بحث قرار گرفت. جهت اول این بود که قاعده لاضرر شامل اضرار بر نفس هم می‌شود یا خیر. در مورد اضرار بر نفس از دو حیث بحث کردیم. یکی اینکه آیا اضرار بر نفس مشمول قاعده لاضرر هست یا خیر؛ و دوم اینکه با قطع نظر از این قاعده حکم اضرار بر نفس چیست که این بحث اجمالا گذشت. جهت دوم مربوط به حد و اندازه ضرر است. قهرا بحث در این جهت طبق مبنای مشهور و مختار متفاوت

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم قلمرو ضرر- جهت اول: شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس- بررسی حکم اضرار به نفس ۱۳۹۹/۰۲/۱۱ خلاصه جلسه گذشته در مورد شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس، ضمن بررسی ادله طرفین نزاع، نظر ما این شد که قاعده شامل اضرار بر نفس می‌شود. البته این طبق مبنایی که ما اختیار کردیم، بسیار واضح و روشن است ولی مثل مرحوم شیخ و اتباع ایشان که قاعده لاضرر را به معنای نفی حکم ضرری در شرع می‌دانند، اساسا مسئله لاضرر و مفاد قاعده، ارتباطی با اضرار بر نفس پیدا نمی‌کند. هر چند طبق مبنای شیخ هم ممکن است با تکلفاتی بتوان شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس را توجیه کنیم که

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم قلمرو ضرر- جهت اول: شمول قاعده نسبت به اضرار بر نفس- اشکال در شمول و پاسخ آن- ادله جواز اضرار و بررسی آن ۱۳۹۹/۰۲/۱۰ خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت اول از جهات مرتبط با قلمرو ضرر بود به این معنا که قاعده لاضرر آیا شامل ضرر بر نفس هم می‌شود یا صرفا مربوط به ضرر به غیر است. عرض شد تارة مسئله اضرار به نفس را از حیث شمول قاعده «لاضرر» مورد بررسی قرار می‌دهیم و أخری فی نفسه می‌خواهیم بدانیم حکمش چیست. آنچه اینجا در درجه اول مد نظر است، مسئله شمول قاعده «لاضرر» نسبت به اضرار بر نفس است. بعد به مناسبت وارد بحث حکم به اضرار به نفس

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم قلمرو قاعده- جهت اول: شمول نسبت به اضرار بر نفس ۱۳۹۹/۰۲/۰۹ قلمرو قاعده در بحث از قلمرو قاعده لا ضرر عرض شد جهات مختلفی باید مورد بررسی قرار گیرد که البته این جهات تقریبا هر کدام به عنوان یک تنبیه از تنبیهات این قاعده مورد تعرض واقع شده. اجمالا به چند جهت اشاره شد. یک جهت که بحث از قلمرو می‌تواند قرار گیرد (و البته مستقلا هم قابل بررسی است)، این است که آیا قاعده لا ضرر شامل ضرر علی النفس یا به تعبیر دیگر اضرار علی النفس هم می‌شود یا خیر؟ البته اینکه اضرار علی النفس با قطع نظر از قاعده و فی نفسه حرام است یا نه، بحث دیگری است.

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم توجیه برخی روایات طبق نظر مختار ۱۳۹۹/۰۲/۰۸ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم جهت اولی که به حدود و قلمرو این قاعده مربوط می‎شود بحث از قلمرو ضرر است. این عنوان در واقع متضمن چند مطلب است که در کلمات به عنوان تنبیه مطرح شده: یک جهت اینکه حد و اندازه این ضرر کدام است؟ یعنی ضرری که به استناد لا ضرر نفی شده، (به تعبیر مرحوم شیخ نفی حکم ضرری یا به تعبیر دیگران نفی ضرر و نقص نسبت به دیگران). به هر حال اصل این ضرر باید حدود و اندازه اش معلوم شود. بعضی مواقع می‌بینیم که شارع یک ضرر یسیر را نمی‌پذیرد ولی در بعضی موارد یک ضرر عمیق تر را قبول

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم خروج برخی تنبیهات از بحث طبق نظر مختار- اشاره ای کلی به مباحث پیش رو ۱۳۹۹/۰۲/۰۷ نظر برگزیده در مفاد قاعده عرض شد درباره مفاد قاعده لا ضرر انظار و آراء متشتت و متعددی وجود دارد. قرار بر این شد که صرفا نتیجه و رأی برگزیده را اجمالا بیان کنیم و دوستان می‎توانند با مراجعه به تفصیل مطلب دسترسی پیدا کنند. در بین وجوه یا اقوال دوازده‎گانه‎ای که درباره مفاد قاعده لا ضرر بیان شده، اجمالا این نظر در ذهن ما تقویت شد که «لا» در این قاعده، لای نفی جنس است. البته در اینکه لای نفی جنس نیاز به خبر دارد یا خیر اختلاف است ولی معروف این است که لای

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم مروری بر مباحث گذشته ۱۳۹۹/۰۲/۰۶ مقدمه قرار بر این بود تنبیهات قاعده لاضرر را در فرصتی مناسب مورد بحث قرار دهیم. با توجه به اینکه بین جلسات فاصله افتاده است، خلاصه و اجمالی از مباحث گذشته را عرض می‎کنیم و بعد وارد بحث تنبیهات می‎شویم. البته نتیجه ای که از مباحث گذشته بدست آمد، به نوعی در مسئله تنبیهات مؤثر است. از این جهت که بر اساس برخی مبانی در باب مفاد قاعده لاضرر اساساً نیازی به تعرض به برخی از تنبیهات نیست. مثلاً این بحث که آیا قاعده لاضرر شامل احکام عدمیه هم می‎شود یا خیر؟ این قهراً روی مبنای مرحوم شیخ و اتباع ایشان است که قاعده لاضرر را به

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم مصلحت در عرصه علم کلام ۱۳۹۹/۰۹/۳۰   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای مصلحت عرصه های مختلفی در دانش های علوم اسلامی وجود دارد. اولین عرصه ای که اجمالا درباره آن می‌خواهیم گزارش دهیم، علم کلام است. گفتیم ابتناء افعال الهی از جمله جعل احکام بر مصالح و مفاسد بحثی است که در علم کلام مورد توجه واقع شده و البته به دلایل و توجیهات روشن به دانش اصول فقه و حتی فقه هم کشیده شده است. گفتیم مسئله مصلحت یا مفسده در مرحله جعل و تشریع احکام می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و این بحث هم واقع شده و اقوال و انظار مختلفی در این رابطه ارائه شده است. چندین قول وجود دارد

جلسه ۱ – PDF جلسه اول مقدمه _ معنای اجمالی مصلحت _ عرصه های بحث از مصلحت: ۱. مصلحت در عرصه کلام ۱۳۹۹/۰۹/۲۹   مقدمه وقتی از قاعده مصلحت سخن می‌گوییم، قهرا توجه ما به اصطلاح متعارف رایج است و الا عنوان قاعده برای مصلحت شاید در گذشته نه چندان دور سابقه ای ندارد. با اینکه خود موضوع مصلحت از مسائل بسیار مهم از آغاز تاکنون بوده است. لذا ما به مصلحت می‌خواهیم به عنوان یک قاعده فقهی بپردازیم. ولی برای اینکه وارد این عرصه شویم، ناچاریم مسائل و مطالبی را درباره خود مصلحت، عنوان مصحلت، پیشینه و سوابق مصلحت در دانش های اسلامی در بین اهل سنت، در بین شیعیان و در ساحت های مختلف علمی داشته باشیم. طبیعتا

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم خاتمه – دو فرع و بررسی آنها ۱۳۹۹/۰۹/۲۲   خاتمه از بحث های مربوط به قاعده جب تنها دو فرع باقی مانده که این دو فرع را هم انشاءالله متعرض شویم، دیگر بحثی باقی نمی‌ماند. فرع اول فرع اول این است که اگر کافری در اثناء عبادت مسلمان شود، آیا این مشمول قاعده قرار می‌گیرد یا نه؟ مثالش در مورد ماه رمضان است که کسی کافر است اما از مفطرات چیزی برای او پیش نیامده. وسط روزه ماه مبارک رمضان مسلمان می‌شود. در اینجا بحث است که آیا قاعده جبّ شامل این مورد و این مجموع می‌شود یا نه؟ اقوال ۱. یک قول این است که قاعده جب نسبت به مجموع این

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم شرط اصلی قاعده: کفر صرف _ بررسی شمول قاعده نسبت به مخالف و منتحل للاسلام ۱۳۹۹/۰۹/۱۶   شرط اصلی قاعده بحثمان درباره مدارک و مستندات قاعده و همچنین قلمرو قاعده تقریبا به پایان رسید. یک بحثی در برخی از کتب قواعد فقهیه به عنوان خاتمه یا تتمه ذکر شده که مشتمل بر چهار امر است. صاحب عناوین این دو را به عنوان تتمه مسئله ذکر کرده و می‌گوید: بقی الکلام فی امورٍ، این‌ها تتمه مسئله محسوب می‌شوند. در بعضی از کتاب های قواعد فقهی به عنوان خاتمه که مشتمل بر چهار امر است ذکر شده است. این چهار امر در واقع دو امرش مربوط می‌شود به دو فرع فقهی که ما این‌ها

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم قلمرو قاعده _ ج) بخش سوم: حقوق و تکالیف مشترک _ قسم سوم: حقوق با سابقه در کفر _ مقتضای تحقیق در مسئله ۱۳۹۹/۰۹/۱۵   خلاصه جلسه گذشته در بخش سوم از حقوقی که در قلمرو قاعده جب مورد بررسی قرار می‌گیرد، عرض کردیم یک قسم از حقوق، حقوقی هستند که مشترک بین خداوند و مردم اند و سابقه ای در کفر و بنابر اعقاد کافر ندارند. یک قسم از حقوق هم حقوقی است که سابقه ای در کفر و بنابر اعتقاد شخص کافر دارد. سخن در قسم دوم بود. در قسم دوم عرض کردیم گاهی کفاره ای به سبب نذر یا قسم واجب می‌شود یا اساسا خودش الزامی را ایجاد می‌کند، و دیگر

جلسه ۴۷ – PDF  جلسه چهل و هفتم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه دهم و نتیجه ۱۳۹۴/۰۳/۰۵ خلاصه جلسه گذشته در مورد وجه دهم که تقریبا به عنوان وجه مختار ارائه شد نکات شش گانه ای مطرح گردید و تا حدودی به سؤالات، ابهامات و اشکالاتی که پیرامون این وجه مطرح شده یا ممکن است مطرح شود پاسخ دادیم. لکن جلسه گذشته عرض کردیم هنوز مطالبی در رابطه با این وجه باقی مانده که باید آن ها را در این جلسه بیان کنیم و بررسی این وجه را هم به پایان برسانیم. نکته هفتم یکی از مهم ترین سؤالات یا اشکالاتی که در رابطه با این وجه می تواند مطرح شود این است که

جلسه ۴۶ – PDF  جلسه چهل و ششم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه دهم ۱۳۹۴/۰۳/۰۲ خلاصه جلسه گذشته نکته ای که محل بحث بود این بود که اگر حدیث لا ضرر بر اساس وجه دهم تفسیر شود چگونه می توان در مواردی که یک حکم شرعی با ضرر اجتماع می کند، حکم شرعی را نفی کرد؟ چون طبق وجه دهم اساساً مفاد حدیث و قاعده، نفی اضرار الناس بعضهم بعضا است و کاری به نفی حکم شرعی ندارد. بنابراین در مواردی مثل وضو و حج ضرری و امثال این ها یا حتی خیار غبن و خیار عیب با توجه به این که حکم شرعی چه تکلیفی و چه وضعی نفی نمی شود آیا باید

جلسه ۴۵ – PDF  جلسه چهل و پنجم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه دهم ۱۳۹۴/۰۲/۲۹ خلاصه جلسه گذشته نکته ششم درباره تفسیر حدیث لا ضرر به نفی اضرار الناس بعضهم بعضا کنایةً از عدم امضاء اضرار به غیر تکلیفاً یا وضعاً این بود که نسبت این تفسیر از حدیث با ضرر بر نفس چگونه است؟ وجه این که این نکته را مطرح کردیم این است که بر اساس اغلب وجوه امکان شمول قاعده نسبت به ضرر بر نفس وجود دارد، هر چند مرحوم شیخ قاعده را شامل ضرر بر نفس نمی داند، گفتیم مرحوم شیخ معتقد است آن چه که در قاعده نفی شده ضرری است که ناشی از حکم شارع باشد نه ضرری

جلسه ۴۴ – PDF  جلسه چهل و چهارم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه دهم ۱۳۹۴/۰۲/۱۹ خلاصه جلسه گذشته در مورد وجه دهم عرض کردیم نکاتی باید مورد بررسی قرار گیرد تا این وجه بیشتر تقویت شود و ابهامات و اشکالاتی که احیاناً متوجه این وجه است برطرف شود، در واقع این نکات پاسخ به پرسش هایی است که می تواند اساس این نظریه و این وجه را مورد مخاطره قرار دهد، اگر این پاسخ ها مورد قبول واقع شود سرانجام ممکن است وجه مختار همین وجه باشد. ما تا این جا به سه سؤال در باره این وجه پاسخ دادیم. نکته چهارم این نکته درباره سؤال از ارتباط بین امر به قلع شجر و

جلسه ۴۳ – PDF  جلسه چهل و سوم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه دهم ۱۳۹۴/۰۲/۱۵ بررسی وجه دهم در مورد وجه دهم عرض کردیم لازم است نکاتی را متعرض شویم، این نکات به تقویت این وجه کمک می کند و به ابهامات و اشکالاتی که می تواند متوجه این وجه شود پاسخ می دهد. یک نکته را جلسه گذشته عرض کردیم و آن هم مربوط به مسئله فرق بین ضرر و ضرار بود که در این وجه مورد توجه واقع شده، چون یک اشکال از این ناحیه بود که لا ضرر و لا ضرار کأنَّ عمدتاً به نحوی تفسیر شده که بین ضرر و ضرار فرقی گذاشته نشده لکن با توجه به نکته ای