دروس خارج

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم مسأله ۸- مستحبات و مکروهات مواقعه ۱۳۹۷/۰۸/۲۳         خلاصه جلسه گذشته بحث در یکی از مستحباتی است که در مسأله هشتم مطرح شده و آن این بود: «و منها: أن يسأل اللّه تعالى أن يرزقه ولدا تقيا مباركا زكيا ذكرا سويا». سؤال این بود که چطور اینجا به عنوان یک امر مستحب، دعایی در هنگام مواقعه وارد شده که ضمن آن، درخواست ولد و فرزند ذکور آمده است. عرض شد این استحباب مطلق نیست؛ یعنی آنچه که مسلّماً می‎توان اینجا گفت، آن است که ممکن است این استحباب در یک فرض و شرایط خاصی باشد؛ یا به حسب حال افراد متفاوت باشد. توجیهاتی از این قبیل می‎توانیم برای آن

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم مسأله ۳-۴-۵-۶-۷-۸ ۱۳۹۷/۰۸/۲۲   خلاصه جلسه گذشته عرض شد کسی که به عنوان شریک زندگی می‎خواهد قرار داده شود، سزاوار است که صفاتی پسندیده در او باشد و صفاتی ناپسند در او نباشد. به برخی از این صفات و اهمّ آنها اشاره شد. امام(ره) در ادامه، از مسأله ۳ تا مسأله ۱۲ به برخی از مستحبات و مکروهات مربوط به ازدواج با برخی از زنان و مردان و نیز آداب عقد و همچنین آداب خلوت مع النساء اشاره می‎کنند. چون مستحبات و مکروهات نوعاً نیاز به دلیل محکم و قوی ندارد و بررسی‎های آنچنانی لازم ندارد، باید مسائل را فقط در حد توضیح و ترجمه بیان کرد و بحث‎های استدلالی عمدتاً از

جلسه – ۲۰ جلسه بیست مسأله ۲- صفات پسندیده و ناپسند در زوجة ۱۳۹۷/۰۸/۲۱           خلاصه جلسه گذشته عرض شد امام(ره) طیّ چند مسأله به بیان لزوم اهتمام و دقت نظر در صفات همسر، قبل از ازدواج، مبادرت ورزیده‎اند و در مسأله اولی که در جلسه گذشته خوانده شد، با بیان پنج روایت، به این مسأله پرداختند. هم مردی که می‎خواهد زن بگیرد و همسر اختیار کند و هم زنی که می‎خواهد شوهر اختیار کند، باید به صفات طرف مقابل دقت کند. در مسأله اولی کلیت لزوم دقت نظر در صفات مرد و زن بیان شد. مسأله دوم در مسأله دوم، به برخی از این صفات و به تعبیر دیگر، اهمّ این صفات اشاره می‎کند. مسأله

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم مسأله ۱- من ینبغی اختیاره للزواج و من لا ینبغی ۱۳۹۷/۰۸/۲۰         مسائل   «و مما يناسب تقديمه على مقاصد هذا الكتاب أمور: بعضها متعلق بمن ينبغي اختياره للزواج و من لا ينبغي، و بعضها في آداب العقد، و بعضها في آداب الخلوة مع الزوجة، و بعضها من اللواحق التي لها مناسبة بالمقام، و هي تذكر في ضمن مسائل». بعد از بیان اصل استحباب نکاح در قسمت اول متن تحریر و البته جهاتی که به نوعی مرتبط با این بحث بود، امام(ره) می‎فرماید: قبل از آنکه به مقاصد اصلی این کتاب برسیم، مناسب است اموری را قبل از مقاصد این کتاب متعرض شویم. اموری که در این بخش امام(ره) به آن

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم مقدمات- امر هفتم: اتصاف نکاح به احکام خمسه ـ قسم سوم و چهارم و پنجم ـ تقسیم نکاح به اعتبار منکوحه ۱۳۹۷/۰۷/۳۰           خلاصه جلسه گذشته در مقام اول بحث از انقسام نکاح به پنج قسم به اعتبار این است که طواری و عوارضی باعث می‎شود نکاح یک حکم دیگر پیدا کند، درباره وجوب و حرمت نکاح به سبب عوارض و طواری و امثله‎ای که مرحوم سید یا دیگران ذکر کرده‎اند، مطالبی عرض شد. قسم سوم: نکاح مکروه گاهی نکاح به سبب عروض برخی طواری و حالات، کراهت پیدا می‎کند. مثالی که می‎توان برای این مورد ذکر کرد ـ طبق آنچه که صاحب حدائق گفته‎اند ـ الزیادة علی الواحدة عند

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم مقدمات- امر هفتم: اتصاف نکاح به احکام خمسه ـ قسم اول (بررسی مثال ششم)،قسم دوم (بررسی سه مثال) ۱۳۹۷/۰۷/۲۹           خلاصه جلسه گذشته در امر هفتم از امور مقدماتی عرض شد بحث در انقسام نکاح به اقسام خمسه به اعتبار عوارض و طواری و نیز به اعتبار منکوحه است. در مقام اول بحث از اقسام پنج‎گانه نکاح به اعتبار احکام خمسه تکلیفیه بود. گفتیم نکاح به اعتبار عناوینی که بر آن عارض می‎شود، گاهی واجب، گاه حرام، گاه مکروه و گاه مباح و گاهی مستحب می‎شود. مواردی را برای نکاح واجب ذکر کردند؛ ما یک یک این موارد را مورد بررسی قرار دادیم. معلوم شد که برخی از این موارد

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم مقدمات- امر هفتم: اتصاف نکاح به احکام خمسه ۱۳۹۷/۰۷/۲۸           خلاصه جلسه گذشته درباره شش امر از اموری که به نوعی مقدمه کتاب النکاح محسوب می‎شوند، مطالبی را عرض کردیم. از این شش امر، امام(ره) فقط به یک امر اشاره کرده‎اند و آن هم استحباب اصل نکاح بود. البته مرحوم سید در عروه به برخی از این جهات اشاره کرده‎اند که عبارت ایشان را خواندیم. یک امر از اموری که در ادامه بحث‎های گذشته مورد اشاره مرحوم سید قرار گرفته، این است که آیا در استحباب نکاح فرقی بین نکاح دائم و نکاح منقطع هست یا خیر؟ ولی چون در آینده درباره نکاح موقت یا منقطع به تفصیل سخن خواهیم

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم مقدمات- امر ششم: بررسی تقیید استحباب نکاح به واحده- حق در مسئله ۱۳۹۷/۰۷/۲۴           خلاصه جلسه گذشته بحث در استحباب تعدد نکاح یا عدم استحباب آن بود. همه ادله‎ای که بر استحباب تعدد اقامه شده، بیان شد. تنها دلیلی که ممکن است بتوان به آن استدلال کرد، روایات مطلقه است؛ و الا نه آیه قرآن و نه سیره معصومین و نه روایاتی که خواندیم، نمی‎توانند استحباب تعدد مطلقا را اثبات کند؛ با سیره معصومین هم، استحباب تعدد فی الجمله ثابت می‎شود و نه بالجمله. لذا عمده در این مقام، اخباری است که بر استحباب نکاح مطلقا دلالت می‎کند. روایات مطلقه این روایات را در ابتدای بحث نکاح بعضاً مورد اشاره

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم مقدمات- امر ششم: بررسی تقیید استحباب نکاح به واحده- دلیل بر عدم تقیید ۱۳۹۷/۰۷/۲۳           خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله استحباب تعدد نکاح بود؛ عرض شد به چند دلیل برای اثبات استحباب تمسک شده است. دلیل اول، کتاب بود که معلوم شد دلالت بر استحباب تعدد ندارد. دلیل دوم، سیره معصومین(ع) بود که آن هم استحباب تعدد به نحو اطلاق را ثابت نمی‎کند. عرض شد آنچه از سیره معصومین(ع) استفاده می‌‎شود، آن است که تعدد زوجات در یک شرایط خاصی رجحان دارد؛ اما اینکه به نحو مطلق بتوانیم تعدد زوجات را اثبات کنیم، قابل اثبات نیست. دلیل سوم دلیل سوم، طوایفی است که از قول معصومین(ع) درباره نکاح و

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم مقدمات- امر ششم: بررسی تقیید استحباب نکاح به واحده- دلیل اول بر عدم تقیید- دلیل دوم و سوم ۱۳۹۷/۰۷/۲۲ خلاصه جلسه گذشته بحث در امر ششم از امور مقدماتی مربوط به استحباب نکاح بود. موضوع امر ششم این بود که آیا استحباب نکاح مختص به واحده است یا شامل نکاح‎های بعدی هم می‎شود. برای اثبات استحباب نکاح مطلقا، چه در ازدواج اول و چه در ازدواج با همسر دوم، سوم و چهارم به دو دلیل یا به عبارتی سه دلیل استناد شده است. دلیل اول، آیه «فَانْكِحُوا ما طابَ‏ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ…»  بود. عرض شد در مورد این آیه از دو جهت باید بحث کنیم؛ جهت اولی که خیلی به استدلال ما مرتبط نیست،

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم مقدمات- امر ششم: بررسی تقیید استحباب نکاح به واحده- دلیل اول بر عدم تقیید ۱۳۹۷/۰۷/۲۱           امر ششم: بررسی تقیید استحباب نکاح به واحده امر ششم از امور مقدماتی در این باره است که آیا استحباب نکاح مقیّد به واحده است یا چنین قیدی نیست؛ بدین معنا که برای مرتبه دوم، سوم و چهارم هم استحباب نکاح ثابت است؛ یعنی اگر کسی همسر اول دارد، در عرض این همسر، زن دوم اختیار کند یا زن سوم و همچنین همسر چهارم اختیار کند، در هر صورت استحباب نکاح به قوت خودش باقی است. این موضوعِ امر ششم است. ادله عدم تقیید مشهور معتقدند استحباب نکاح، مطلق است؛ یعنی مقیّد به واحده نیست.

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم مقدمات- امر پنجم: بررسی اشتراط استحباب نکاح به اشتیاق به آن ۱۳۹۷/۰۷/۱۸         خلاصه جلسه گذشته در مقدمه پنجم یا به تعبیر دیگر امر پنجم از امور مقدماتی، بحث در این بود که استحباب نکاح آیا مشروط به شوق و رغبت به نکاح هست یا خیر؟ عرض شد در این باره سه قول وجود دارد. مشهور بر این عقیده هستند که استحباب نکاح مطلق است؛ چه نفس انسان اشتیاق به نکاح داشته باشد و چه نداشته باشد. گروهی هم عقیده دارند استحباب نکاح مشروط به اشتیاق و رغبت به نکاح است؛ یعنی اگر کسی شوق و رغبت و میل به نکاح نداشته باشد، نکاح برای او مستحب نیست. سه دلیل برای

جلسه ۱۰ – PDF جلسه ده مقدمات- امر پنجم: بررسی اشتراط استحباب نکاح به اشتیاق به آن ۱۳۹۷/۰۷/۱۷           امر پنجم: بررسی اشتراط استحباب نکاح به اشتیاق به آن مقدمه پنجم درباره اشتراط استحباب به اشتیاق به نکاح یا عدم اشتراط آن است. بعد از اینکه ثابت شد نکاح فی نفسه مستحب است، آن‎گاه بحث می‎شود از اینکه آیا استحباب نکاح مطلق است؟ یعنی چه کسی که رغبت و اشتیاق به نکاح دارد و چه کسی که رغبت و اشتیاق به نکاح ندارد، یا اینکه استحباب در صورتی است که شخص اشتیاق و میل و رغبت به نکاح داشته باشد. یعنی اگر در نفس خودش چنین اشتیاقی را نمی‎بیند و به هر دلیلی تمایل به ازدواج

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم مقدمات- امر چهارم: متعلق استحباب- کلام صاحب جواهر و بررسی آن ۱۳۹۷/۰۷/۱۶          خلاصه جلسه گذشته در مقدمه چهارم که بحث از متعلق استحباب در باب نکاح بود، عبارت و کلام مرحوم سید را توضیح دادیم و ملاحظه‎ای که نسبت به آن وجود داشت را ذکر کردیم. محصّل این مقدمه تا اینجا این شد که آنچه در باب نکاح مستحب است، طبیعة النکاح است و منظور از طبیعة النکاح آن است که نکاح ولو به غیر قصد قربت انجام شود، به استحباب عمل شده است. آن‎گاه اگر قصد قربت در نکاح باشد، این به معنای تضاعف ثواب است؛ یعنی ثواب بیشتر می‎شود. چون چیزی که مستحب باشد، قطعاً بر آن ثواب

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم مقدمات- امر چهارم: متعلق استحباب ۱۳۹۷/۰۷/۱۵         خلاصه جلسه گذشته عرض شد در ابتدای کتاب نکاح لازم است مقدماتی را متعرض شویم. مقدمه اول در باب معنای نکاح بود؛ مقدمه دوم درباره استحباب نکاح بود که بیان شد. برخی از امور دیگر باقی مانده که البته می‎تواند به عنوان ذیل مقدمه ثانی تعریف می‎شود یا می‎تواند به عنوان مستقل مطرح شود؛ از این جهت خیلی اصراری نیست. اگر بخواهیم اینها را به عنوان مقدمات مستقل لحاظ کنیم، مقدمه سوم را در جلسه قبل عرض کردیم که درباره کراهت عزوبت بود. امر چهارم: متعلق استحباب امر چهارم از امور مربوط به مقدمه، درباره متعلق استحباب در باب نکاح است. عرض شد این

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم مقدمات- امر دوم: استحباب نکاح- ادله (دلیل سوم و چهارم)- امر سوم: متعلق استحباب ۱۳۹۷/۰۷/۱۴         خلاصه جلسه گذشته بحث در استحباب نکاح بود که دومین مقدمه از مقدمات مورد نظر است. عرض شد به ادله اربعه، این مطلب قابل اثبات است. دو دلیل ذکر شد، هم از کتاب و هم برخی از روایاتی که دلالت بر استحباب نکاح می‎کند، بیان شد. دلیل سوم: اجماع دلیل سوم، اجماع است. اجماع بین المسلمین بر استحباب نکاح وجود دارد. شهید ثانی در مسالک، چنین می‎فرماید: «باجماع المسلمین إلا مَن شذّ منهم»، نکاح به اجماع مسلمین مستحب است، مگر یک گروه بسیار قلیل و شاذ که البته آن گروه شاذ و قلیل که با

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم موضوع جزئی: امر دوم: استحباب نکاح- ادله (دلیل اول و دوم) ۱۳۹۷/۰۷/۱۱           خلاصه جلسه گذشته عرض شد به چند دلیل استحباب مؤکد نکاح قابل اثبات است. دلیل اول، کتاب بود؛ آیه ۳۲ سوره نور با تقریبی که ذکر شد، دلالت بر استحباب نکاح می‎کند. تنها یک سؤال در مورد این آیه باقی است که باید به آن پاسخ داده شود. یک اشکال در مورد دلیل اول سؤال این است که چرا در آیه امر به تزویج در مورد عبید و إماء، اختصاص به صالحین پیدا کرده است؟ آیه این است: «وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى‏ مِنْكُمْ وَ الصَّالِحينَ‏ مِنْ‏ عِبادِكُمْ وَ إِمائِكُمْ»، یعنی أیامی و صالحین از عباد و إماء را

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم معنای نکاح- جمع بندی- امر دوم: استحباب نکاح ۱۳۹۷/۰۷/۱۰         خلاصه جلسه گذشته عرض شد نکاح شرعاً به معنای عقد و تزویج است؛ شواهد و قرائنی بر این ادعا اقامه شد. آخرین شاهد، استعمالات قرآنی و روایی کلمه نکاح و مشتقات آن در آیات و روایات بود. آیات را ملاحظه فرمودید؛ در اکثریت قریب به اتفاق استعمالات قرآنی، کلمه نکاح به معنای عقد و تزویج آمده است. تنها دو مورد محل اختلاف بود که عرض شد در آن دو مورد یا نکاح به معنای عقد و تزویج است یا اگر هم به معنای عقد و تزویج نباشد و در معنای وطی و آمیزش استعمال شده باشد، به قرینه در این معنا

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم معنای نکاح ب) معنای شرعی- قرائن و شواهد ۱۳۹۷/۰۷/۰۹           خلاصه جلسه گذشته عرض شد در مورد معنای لفظ نکاح، بین لغویین اختلاف است؛ هر چند کثیری از اهل لغت، نکاح را به معنای عقد و تزویج می‎دانند. در بین فقها نیز این اختلاف وجود دارد؛ به این معنا که از نظر شرعی، درباره معنای نکاح انظار و آراء مختلفی ذکر شده است. قرائن و شواهد معنای شرعی شاهد اول عرض شد به قرائن و شواهدی می‎توانیم بگوییم لفظ نکاح به معنای عقد و تزویج است. قرینه و شاهد اول، تبادر است؛ متبادر از لفظ نکاح، عقد و تزویج است. اگر گفته شود «إنّ فلاناً نکح فلانةً» یا گفته شود

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم معنای نکاح- نتیجه در معنای لغوی- ب) معنای شرعی ۱۳۹۷/۰۷/۰۸         خلاصه جلسه گذشته در مورد معنای لغوی نکاح عرض شد انظار و آراء اهل لغت مختلف است. گزارشی از آنچه لغویین درباره معنای نکاح گفته‎اند را ذکر کردیم. محصّل اقوال و انظار، این شد که یا لفظ نکاح حقیقت در معنای وطی است و در تزویج و غیر آن، مجازاً استعمال می‎شود؛ یا حقیقت در تزویج است و مجازاً در وطی استعمال می‎شود؛ یا در هر دو حقیقت است به نحو اشتراک و یا در هر دو مَجاز است و این لفظ برای معانی دیگر وضع شده که برخی گفته‎اند انضمام است و برخی دیگر گفته‎اند غلبه است. این محصّل