مقدمات تفسیر

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم بررسی ادله نبوی بودن الفاظ قرآن ۱۳۸۹/۰۹/۰۷   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم قائلین به غیر وحیانی بودن الفاظ قرآن به چند دلیل تمسک کردند، دلیل اول ذکر شد که محصل این دلیل این بود که طبق بعضی از آیات قرآن، قرآن به قلب پیامبر نازل شده و اقتضای نزول به قلب، این است که فقط معانی و مفاهیم به قلب پیامبر نازل شود و چون قلب، راه ورود معناست و الفاظ در آن جایی ندارد لذا این مفاهیم به قلب پیامبر نازل شده و پیامبر آنها را در قالب الفاظ و کلمات قرار داده و به مردم ابلاغ کرده است و چند آیه در این رابطه ذکر شد، در پاسخ به این دلیل،

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم نبوی بودن الفاظ قرآن تاریخ ۱۳۸۹/۰۸/۳۰   خلاصه جلسه گذشته در بحث از قول به غیر وحیانی بودن الفاظ قرآن، عرض شد که ادله ای بر این قول ارائه شده است، تقریر امروزی این قول (آنچه بر پیامبر نازل شده فقط معانی بوده و الفاظ توسط خود پیامبر ایجاد شده و قالبی شده برای معانی و مفاهیمی که بر قلب پیامبر نازل شده است ( این است که می­گویند: وحی، یک حقیقت بی صورت است ووقتی وارد قوه خیال مدرک جزئیات پیامبر می­شود، خیال او، این حقیقت بی صورت را صورت می­دهد و آن را در قالب الفاظ می­ریزد و برای مردم بیان می­کند، شاهدش هم این است که بعضی از الفاظ قرآن فصیح­تر

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم وحیانی بودن الفاظ قرآن ۱۳۸۹/۰۸/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث ما در وحیانی بودن الفاظ قرآن­کریم و ادلة قائلین به این قول بود، در دلیل اول بیان شد درآیات قرآنی تصریح شده به اینکه قرآن سخن خداست ونسبت دادن سخن به خدا در فرضی صحیح است که جملات وکلمات از خدا باشد وگرنه در صورتی که الفاظ از غیر خدا باشد صحیح نیست که گفته شود قرآن سخن خداست. آیاتی که به این مسئله مربوط می­شد بیان شد. دلیل دوم آیاتی­ است که تصریح می­کند به اینکه قرآن به زبان عربی نازل شده­است از جمله: «انّا جعلناه قرآناً عربیاً لعلکم تعقلون» [۱] . اینکه خداوند می­فرماید: ما قرآن را عربی قرار دادیم، عربی بودن

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم وحیانی بودن الفاظ قرآن تاریخ ۱۳۸۹/۰۸/۱۱   خلاصه جلسه گذشته بحث در وحیانی بودن الفاظ و معانی قرآن بود. محل نزاع و بحث را مشخص کردیم. در اینکه محتوای قرآن از سوی خداوند بر پیامبر نازل شده، تقریباً تردیدی نیست. آنچه محل بحث واقع شده این است که آیا الفاظ قرآن هم مثل معنی و محتوی از طرف خدا وحی شده است یا خیر؟ دیدگاه غالب مسلمین از ابتدا تا به امروز بر وحیانی بودن الفاظ قرآن تعلق گرفته است و به حدی این دیدگاه غلبه دارد که تقریباً به یک امر ضروری بین مسلمین تبدیل شده است. اما مع ذلک از همان ایام هم کسانی بودند که منکر وحیانی بودن الفاظ شده­اند و

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم وحیانی بودن الفاظ قرآن تاریخ ۱۳۸۹/۰۸/۰۹   خلاصه جلسه گذشته همانطور که معلوم شد علوم قرآنی را به دو بخش می­توان تقسیم کرد، یک بخش آنهایی که مدخلیت و تأثیر در تفسیر ندارند و به عبارت دیگر از علومی نیستند که مفسر به آنها نیاز داشته باشد. اما بخش دیگر از علوم قرآنی مدخلیت در تفسیر دارند یعنی مفسر به این علوم در تفسیر نیاز دارد. بحث ما مربوط به بخش دوم است یعنی در محدوده­ای از علوم قرآنی بحث می­کنیم که مفسر به آن علوم در تفسیر نیاز دارد. البته در اینکه مفسر به چه علومی نیاز دارد بحث­هایی واقع شده و اینطور نیست که مفسر فقط به بعضی از علوم قرآنی نیاز

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم گذری کوتاه بر تاریخ تدوین کتب علوم قرآن ۱۳۸۹/۰۸/۰۴   خلاصه جلسه گذشته در جلسه گذشته منظور ذکر فضل قرآن نسبت به همه کتب و همه کلمات بود. روایاتی را بیان کردیم اما اجمال بحث ما این بود که ما در این جلسات بحثی به عنوان مقدمه­ی تفسیر یا مدخل التفسیر و آشنایی با مقدمات تفسیر خواهیم داشت. در مورد نسبت آن با علوم قرآنی عرض کردیم که به یک معنی و از منظری که مورد نظر ما است نسبت عموم و خصوص مطلق است، گرچه در بعضی از کلمات به گونه­ای علوم قرآنی تبیین و تفسیر شده است که می­تواند مساوی با مقدمات تفسیر هم باشد. یعنی علوم قرآنی در واقع بخش بیرونی

جلسه ۱ – PDF جلسه اول تنقیح موضوع بحث ۱۳۸۹/۰۸/۰۲   مقدمه در این درس بنا گذاشتیم بحثی را به عنوان آشنایی با مقدمات تفسیر داشته باشیم. مقدمات تفسیر که به عنوان مدخل التفسیر هم نام برده می­شود علوم و یا موضوعات علمی است که به نوعی به قرآن مربوط می­شود. یعنی فهم قرآن و شناخت قرآن با دانستن این امور مرتبط است. علت انتخاب این بحث هم این است که برای ابتدا و شروع در امر تفسیر لازم است با این مقدمات آشنا شد. آنچه به عنوان مقدمه تفسیر از آن سخن می­گوییم اموری هستند که به فهم معانی و مطالب قرآن کمک می­کنند و حتی کتاب هم به این نام وجود دارد، مرحوم آقای فاضل یک کتابی دارند

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم پاسخ به سه سؤال ۱۳۹۱/۰۳/۰۸ خلاصه جلسه گذشته یک بحث در مورد اعجاز قرآن مربوط به اعجاز بیانی و بلاغت است، نکاتی را ما در این رابطه عرض کردیم و گفتیم دو سه مسئله در این رابطه باقی مانده است؛ یکی اینکه مفاد بعضی از آیات قرآن که در آنها تحدی به اتیان به سوره¬ای مثل سور قرآن شده آیا مختص به بلاغت است یا خیر؛ یعنی تحدی قرآن به خصوص بلاغت است یا خیر؟ دوم اینکه آیا این تحدی به بلاغت فقط منحصر به مردم آن دوران است یا خیر؟ و سوم اینکه آیا اعجاز قرآن منحصر به بلاغت است یا خیر؟ پاسخ به سه سؤال سؤال اول در مورد بحث

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم  اعجاز بیانی: ۲- انتخاب کلمات ۱۳۹۱/۰۳/۰۱ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم یکی از وجوه اعجاز قرآن، اعجاز بیانی است، اعجاز بیانی جلوه¬های مختلفی دارد که در جلسه گذشته به یکی از این جلوه¬ها اشاره کردیم. ۲- انتخاب کلمات جلوه دوم اعجاز بیانی قرآن انتخاب کلمات است؛ یعنی کلمات به گونه¬ای در قرآن بکار رفته که هر گونه جابجایی در کلمات قرآن باعث به هم ریختن تناسب لفظی و معنوی آیات قرآنی می¬شود و فصاحت و بلاغت قرآن را مخدوش می¬کند. شیخ عبدالقاهر جرجانی در این باره می¬گوید: ادیبان عرب شیفته دقت در گزینش کلمات قرآن شده¬اند چون هرگز کلمه-ای را پیدا نکرده¬اند که متناسب جای خودش نباشد یا لغتی در جایی بیگانه

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم اعجاز بیانی: ۱ – اسلوب و سبک بیان قرآن ۱۳۹۱/۰۲/۳۰ خلاصه جلسه گذشته بحث از وجوه اعجاز قرآن بود، عرض کردیم یکی از وجوه اعجاز قرآن اعجاز بیانی است. منظور از اعجاز بیانی ظرافت¬ها و نکته¬های بلاغی است که بیشتر به جنبه¬های لفظی مربوط است اگر چه اصل ظرافت و لطافت بلاغت به معنا و محتوا مربوط می¬شود. این وجه از اعجاز قرآن جلوه¬های گوناگونی دارد که ما به بعضی از آنها اشاره می¬کنیم. جلوه¬های اعجاز بیانی ۱- اسلوب و سبک بیان قرآن یکی از جلوه¬های اعجاز بیانی قرآن اسلوب و سبک بیان قرآن است چون قرآن در زمانی که نازل شد در یک سبک نو و روش تازه¬ای ارائه شد که

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم آیات مربوط به اخبار از غیب ۱۳۹۱/۰۲/۲۵ بحث در وجوه اعجاز قرآن بود، عرض کردیم یکی از وجوه اعجاز قرآن اخبار از غیب است و به این سؤال پاسخ دادیم که چرا اخبار از غیب یکی از وجوه اعجاز قرآن است، بحث به اینجا رسید که در قرآن آیات زیادی درباره غیب وارد شده که ما می¬توانیم آنها را به دو قسم تقسیم کنیم، در بخشی از آیات به صراحت همین عنوان اخبار از غیب آمده؛ یعنی سخن از اخبار از غیب به همراه تحدی است و در بخشی از آیات هم مصادیق اخبار از غیب اشاره شده بدون اینکه همراه با تحدی باشد. قسم اول اما از قسم اول به چند

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم دلالت اخبار از غیب بر اعجاز قرآن ۱۳۹۱/۰۲/۱۸ بحث در یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن؛ یعنی مسئله اخبار از غیب بود، ما جلسه گذشته درباره اخبار از غیب مطالبی را عرض کردیم و توضیح دادیم که اخبار از غیب در اینجا به معنای خبر دادن از اموری است که انسان به کمک حواس باطنی و ظاهری خودش نمی¬تواند آن را دریابد مگر به استعانت و استمداد چیزی خارج از وجود خودش. دلالت اخبار از غیب بر اعجاز قرآن بحث دیگری که لازم است به آن اشاره شود این است که چرا اخبار از غیب دال بر اعجاز قرآن است و یکی از وجوه اعجاز قرآن به شمار می¬رود و چرا اگر

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم اخبار از غیب ۱۳۹۱/۰۲/۱۶ اخبار از غیب بحث در وجوه اعجاز قرآن بود، تا اینجا به دو وجه از وجوه اعجاز قرآن اشاره کردیم و الآن نوبت به بحث از یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن تحت عنوان اخبار از غیب رسیده است. در قرآن در آیات متعددی درباره اخبار از غیب مطالبی مطرح شده است، قبل از اینکه به آن آیات اشاره کنیم باید ببینیم معنای غیب چیست که اخبار از غیب به عنوان یک وجه از وجوه اعجاز معرفی شده است. حقیقت غیب در این مقام آن چیزی است که انسان بدون استعانت و استمداد از خارج از قوای ظاهری و باطنی خودش نمی­تواند آن را درک کند؛ یعنی اگر

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی  تبیان لکل شیء ۱۳۹۱/۰۲/۱۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در وجوه اعجاز قرآن بود، با توجه به اینکه ایام فاطمیه بود و فاصله­ای هم بین بحث­ها ایجاد شد و این فاصله هم طولانی شد لذا اجمالاً به بحث گذشته اشاره­ای می­کنیم و بعد وارد بحث جدید می­شویم. اصل بحث این بود که برای قرآن وجوه مختلفی از اعجاز وجود دارد؛ یکی از وجوه اعجاز قرآن تبیان لکل شیءٍ است و به این منظور آیه شریفه « نزّلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء» [۱] مورد استناد قرار گرفت که قرآن از ناحیه خداوند متعال که احاطه کامل بر همه چیز دارد نازل شده و نفس اینکه قرآن متصل به مبدأ وحی باشد و مبدأ وحی محیط

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم تبیان لکل شیء ۱۳۹۱/۰۱/۲۸ قرآن تبیان لکل شیء یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن این است که قرآن تبیان لکل شیءٍ است، یکی از آیاتی که بر تبیان بودن قرآن دلالت دارد آیه شریفه«وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ» [۱] است، این آیه دلیل بر این است که قرآن از ناحیه خداوند متعال که بر همه چیز عالم احاطه دارد نازل شده و همین قدر که ثابت شود قرآن از ناحیه خداوند متعال نازل شده؛ یعنی اتصال این کتاب به مبدأ وحی ثابت شود و معلوم شود قرآن از غیر خداوند متعال صادر نشده اعجاز قرآن است. اگر بخواهیم آنچه که در این آیه شریفه آمده را در

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم شبهه دوم پیرامون اعجاز قرآن ۱۳۹۱/۰۱/۲۶ خلاصه جلسه گذشته عرض شد در بحث از وجوه اعجاز قرآن یکی از ابعاد اعجاز قرآن عدم وجود اختلاف و تناقض در قرآن است، استدلال به این وجه از اعجاز با استناد به یکی از آیات قرآن بیان شد لکن اشکالات و شبهاتی نسبت به این استدلال مطرح است. یک شبهه باقی مانده که عرض کردیم اشکال نقضی است. مستشکل به دو مورد نقض کرد که در قرآن علیرغم ادعای شما مبنی بر عدم وجود اختلاف و تناقض مواردی دال بر وجود اختلاف و تناقض در قرآن وجود دارد که نمونه اول را عرض کردیم و پاسخ دادیم. نمونه دوم این بود که در بعضی از

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم عدم وجود اختلاف و تعارض در قرآن ۱۳۹۱/۰۱/۲۱ خلاصه جلسه گذشته عرض شد یکی از وجوه اعجاز قرآن عدم اختلاف و تعارض و تناقض در قرآن است، استدلال بر این ادعا هم بیان شد. لکن گفتیم شبهات و اشکالاتی در رابطه با این وجه از اعجاز قرآن ذکر شده که شبهه اول را بیان کردیم و از آن پاسخ دادیم، شبهه دوم این بود که در خود قرآن به وقوع نسخ اعتراف شده و وجود نسخ دلالت بر وجود اختلاف و تعارض دارد و شاید أظهر مصادیق اختلاف در قرآن، خود نسخ باشد پس اینکه گفته می­شود در قرآن تعارض و تناقض و اختلاف نیست مورد قبول نیست چون نسخ به این

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم عدم وجود اختلاف در قرآن ۱۳۹۱/۰۱/۱۹ خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره وجوه اعجاز قرآن بود، عرض کردیم اصل اعجاز قرآن قطعی و مسلم است لکن شبهاتی پیرامون اعجاز قرآن مطرح شد که ما به آنها پاسخ دادیم. در بحث از وجوه اعجاز قرآن هم عرض کردیم اعجاز قرآن در ابعاد و وجوه مختلف متجلی شده؛ یکی از وجوه اعجاز قرآن عدم وجود اختلاف و تعارض و تناقض در قرآن است، برای این منظور به آیه شریفه:«أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا» [۱] استدلال شده است. آنچه که از این آیه استنباط می­شود یک قیاس استثنایی است که متشکل از دو مقدمه است؛ مقدمه

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم شبهه دوم پیرامون اعجاز قرآن ۱۳۹۰/۱۲/۱۵ بحث در وجوه اعجاز قرآن است که باید مطالبی را درباره وجوه اعجاز قرآن مطرح کنیم ولی قبل از طرح این موضوع در رابطه با اصل اعجاز قرآن عرض کردیم دو شبهه مطرح است که یک شبهه را در جلسه گذشته اشاره کردیم و امروز به شبهه دوم اشاره می­کنیم. شبهه دوم شبهه دیگری که در رابطه با اصل اعجاز قرآن مطرح است مسئله پیچیدگی اعجاز قرآن است؛ به این معنی که اعجاز قرآن برای همه قابل درک و فهم نیست در حالی که معجزه باید به گونه­ای باشد که همه مردم اعجاز آن را درک کنند؛ چون هدف از اعجاز، صدق ادعای نبوت و در

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم دو شبهه پیرامون اعجاز قرآن ۱۳۹۰/۱۲/۰۸ نکته ما گفتیم در بعضی از آیات قرآن دعوت به اتیان به مثل قرآن شده و در واقع در مقام بیان ناتوانی در آوردن سوره­ای مثل قرآن است، پس قرآن به آوردن مثل خودش تحدی کرده است، نکته­ای که می­خواهیم عرض کنیم این است که وقتی در قرآن تحدی می­شود منظور این نیست که جملاتی از نظر شکل و محتوا شبیه قرآن آورده شود؛ چون ممکن است به ذهن افراد زیادی خطور کند که آوردن مثل سوره­های قرآن کار دشواری نیست و می­توان از این سوره­ها تقلید کرد در حالی که منظور از تحدی به سوره­هایی مثل قرآن این نیست که تقلید کنید و مثل سوره­های