قواعد فقهیه

قاعده کرامت – PDF در راستای تسهیل دسترسی طلاب، فضلای حوزه و پژوهشگران علاقه‌مند به مباحث نوپدید فقهی، مجموعه کامل دروس خارج فقه استاد آیت‌الله سید مجتبی نورمفیدی (دامت برکاته) در سال تحصیلی ۱۴۰۳ با موضوع «قاعده کرامت انسانی» به صورت یک فایل یکپارچه و منظم گردآوری شده است. این اقدام با هدف رفع پراکندگی محتوای درسی، سهولت ارجاع پژوهشی، و امکان مطالعه پیوسته صورت گرفته است. در این سلسله دروس، آیت الله سید مجتبی نورمفیدی با روشی روشمند، تحلیلی و گام‌به‌گام به تبیین ابعاد مختلف «کرامت» از منظر لغت، عرف، عقل، قرآن و سنت پرداخته‌اند. بحث با پرسش بنیادین آغاز می‌شود که آیا کرامت انسانی می‌تواند به عنوان یک قاعده فقهی در فرآیند استنباط احکام شرعی نقش ایفا کند

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم  قلمرو کرامت ذاتی انسان – حقوق ناشی از دسته اول امتیازات – ۱. حق ناشی از عقل – ۲. حق ناشی از اراده و اختیار – ۳. حق ناشی از فطرت – ۴. حق ناشی از نیکوترین خلقت – ۵. حق ناشی از قدرت تسخیر موجودات – ۶. حق ناشی از عواطف انسانی – حد و مرز حقوق شش‌گانه ۱۴۰۴/۰۳/۱۱ قلمرو کرامت ذاتی انسان بعد از بیان مبانی کرامت ذاتی انسان و نیز ادله آن که بخش زیادی از مباحث ما را به خودش اختصاص داد، نوبت به تعیین قلمرو کرامت ذاتی انسان می‌رسد. البته از خلال بحث‌های گذشته، چه در فصل اول که درباره مبانی بود و چه در فصل دوم

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل سوم: عقل – مقدمات شش‌گانه – نتیجه – بررسی دلیل سوم – اشکال اول و پاسخ آن – اشکال دوم و پاسخ آن – مؤید ۱۴۰۴/۰۳/۱۰ دلیل سوم: عقل در بحث از ادله کرامت ذاتی انسان، تا اینجا دو دلیل مورد رسیدگی قرار گرفت؛ یکی آیات و دیگری روایات. دلیل سوم، دلیل عقلی است. این دلیل از چند مقدمه تشکیل شده است؛ با انضمام این مقدمات، نتیجه مورد نظر فی‌الجمله اثبات می‌شود. این چند مقدمه عبارتند از: مقدمه اول انسان بدون تردید از امتیازاتی برخوردار است و ظرفیت‌هایی دارد که هیچ موجودی از آنها بهره‌مند نیست؛ این به طور کلی ثابت شده و در مباحث گذشته

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم  ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – روایات معارض – بررسی طوایف شش‌گانه اخیر – نتیجه پاسخ کلی – پاسخ‌های جزئی به طوایف شش‌گانه ۱۴۰۴/۰۳/۰۵ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم شش طایفه اخیر از روایات که معارض با روایات دال بر کرامت ذاتی است، یک پاسخ مشترک و عمومی دارد که با ملاحظه نکات هفت‌گانه‌ای قابل ارائه است. ما اگر با ملاحظه این نکات، روایات مذکور را مورد بررسی قرار بدهیم، بسیاری از روایاتی که ممکن است در نظر بدوی معارض با روایات دال بر کرامت ذاتی باشد، از دایره تعارض خارج می‌شوند. نتیجه پاسخ کلی بر طبق پاسخ کلی، طیف وسیعی از غیرمسلمانان با توجه به نکات یاد شده،

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم  ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – روایات معارض – بررسی طوایف شش‌گانه اخیر – شش نکته – پاسخ کلی ۱۴۰۴/۰۳/۰۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله کرامت ذاتی بود؛ در دلیل دوم یعنی روایات، بعد از نقل روایات دال بر کرامت ذاتی، عرض کردیم این روایات مبتلا به معارض است؛ روایاتی برخلاف این روایات بر عدم کرامت ذاتی انسان دلالت می‌کند. ده طایفه از روایات ذکر شد که ادعا شده این روایات نافی کرامت ذاتی انسان است. حالا می‌خواهیم ببینیم آیا راهی برای جمع بین این دو طایفه از روایات وجود دارد یا خیر. بررسی طوایف شش‌گانه اخیر به نظر ما می‌توان بین این روایات جمع کرد؛ برای

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – روایات معارض – طایفه پنجم، ششم، هفتم، هشتم، نهم و دهم ۱۴۰۴/۰۳/۰۳ خلاصه جلسه گذشته بحث در روایات معارض با روایات دال بر کرامت انسانی بود؛ چهار طایفه از این روایات را نقل کردیم و اجمالاً پاسخ دادیم. طوایف متعدد دیگری بر عدم کرامت دلالت می‌کند یا حداقل به گفته برخی ظاهر آنها نفی کرامت انسانی است. ما مثل گذشته از هر طایفه‌ای به یکی دو روایت اشاره می‌کنیم. ‌طایفه پنجم طایفه پنجم، روایاتی است که دال بر اهانت و بغض نسبت به کفار و اعداء دین، اعداء اهل‌بیت(ع) به خصوص ناصبی‌ها است. روایت اول «عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع) قَالَ: مَنْ أَحَبَّ

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم  ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – روایات معارض – طایفه دوم – روایت اول و دوم – طایفه سوم – روایت اول، دوم و سوم – بررسی طایفه دوم و سوم – طایفه چهارم – روایت اول و دوم – بررسی طایفه چهارم ۱۴۰۴/۰۲/۲۸   خلاصه جلسه گذشته بحث در روایات معارض با روایات دال بر کرامت انسان بود؛ عرض کردیم طوایفی از روایات معارض با روایات دال بر کرامت ذاتی هستند؛ یک طایفه را در جلسه گذشته نقل کردیم و مورد بررسی قرار دادیم. طوایف دیگری از روایات معارض با کرامت ذاتی است. ما این چند طایفه را نقل می‌کنیم و چون این چند طایفه پاسخ مشترک دارند،

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – روایات معارض – طایفه اول – روایت اول، دوم و سوم – بررسی طایفه اول ۱۴۰۴/۰۲/۲۷ خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره ادله کرامت ذاتی بود؛ عرض کردیم به طوایفی از روایات استناد شده برای کرامت ذاتی انسان فی‌الجمله، صرف نظر از اینکه دامنه و قلمرو این کرامت کجاست و چه حقوقی به واسطه این کرامت ثابت می‌شود، این مطلبی است که بعداً باید به آن بپردازیم. ده طایفه از روایات ذکر شد. طایفه آخر که گفتیم روایات بسیاری است که در کتاب العشرة در وسائل و کافی آمده، این باب واسعی است که می‌توانیم با ذکر استقلالی برخی از این روایات، به

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – طایفه هشتم – روایت اول – روایت دوم – طایفه نهم – گروه اول – گروه دوم – گروه سوم – طایفه دهم ۱۴۰۴/۰۲/۲۱ طایفه هشتم طایفه هشتم از روایاتی که می‌تواند به نوعی دلالت بر کرامت ذاتی داشته باشد و اینکه انسان بما هو انسان از حداقل‌هایی از احترام و شرافت و کرامت برخوردار است و به استناد آن، حقوقی هم برای او ثابت است، روایاتی است که به طور کلی هرگونه شکنجه، ترساندن، کشتن غافلگیرانه را ممنوع کرده است. در مورد اقرار، روایاتی وارد شده مبنی بر اینکه اگر اقرار کسی تحت فشار و شکنجه و حبس یا تهدید و تخویف

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل  ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – طایفه پنجم – روایت اول و دوم – طایفه ششم – روایت اول – یک اشکال و پاسخ آن – روایت دوم – طایفه هفتم – روایت اول و دوم ۱۴۰۴/۰۲/۲۰   خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله کرامت ذاتی بود و اینکه خداوند متعال، نعمت‌های خاصی را به انسان عطا کرده و امتیاز و شرافت و تکریم خاصی را برای انسان قائل شده است؛ قلمرو این تکریم مطلبی است که بعداً درباره آن سخن خواهیم گفت. گفتیم طوایف مختلفی از روایات بر این معنا دلالت دارد؛ چهار طایفه را در جلسات گذشته ذکر کردیم؛ طوایف دیگری وجود دارد. ما اینها را به عنوان نمونه

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم  ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل دوم: روایات – طایفه سوم – روایت اول، دوم و سوم – طایفه چهارم – روایت اول، دوم، سوم و چهارم ۱۴۰۴/۰۲/۱۴   طایفه سوم عرض کردیم طوایفی از روایات قابل استناد برای اثبات کرامت ذاتی هستند؛ دو طایفه از این روایات را در جلسه گذشته نقل کردیم. طایفه سوم، روایاتی است که به طور کلی نهی از ظلم به همگان کرده است. براساس روایات متعدد، ظلم و ستم و بی‌عدالتی در حق همه انسان‌ها فارغ از عقیده و مذهب و نژاد و قوم، ممنوع شده و جایز نیست؛ مخصوصاً در مسئله ظلم، این عمومیت و شمول نسبت به همه انسان‌ها حتی کفار، کاملاً روشن و

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم  ادله کرامت ذاتی انسان – دلیل اول: آیات – بررسی تعارض بین آیات – بررسی پاسخ دیگر ۱۴۰۴/۰۲/۰۷ خلاصه جلسه گذشته ما اجمالاً به آیاتی که به حسب ظاهر معارض با آیات دال بر کرامت ذاتی انسان است، اشاره کردیم و گفتیم دو دسته آیات وجود دارد که محصل این دو دسته، این است که انسان بما هو انسان گویا کرامتی ندارد؛ چه آنهایی که در مقام مذمت و نکوهش انسان به صورت کلی هستند و چه آنهایی که به خصوص نسبت به افراد بی‌ایمان و کفار چنین اوصافی را به کار برده‌اند. بررسی تعارض بین آیات این تعارض و تهافت ظاهری باعث شده که جمعی به فکر توجیه و پاسخ باشند؛