دروس خارج

جلسه ۷۹ – PDF جلسه هفتاد و نهم مقام دوم – کیفیت وضع حروف ۱۳۹۱/۱۲/۰۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد اقوال و انظار مختلف درباره کیفیت وضع حروف بود، قول چهارم قول محقق اصفهانی است، محصل فرمایش ایشان این شد که ملاک خصوصیت موضوع‏له این نیست که موضوع‏له از جزئیات حقیقیه باشد بلکه ملاک در اینکه ما موضوع‏له را خاص بدانیم عبارت از اَخصیت معنای موضوع‏له از معنای ملحوظ است، همین که معنای موضوع‏له أخص از معنای متصور در حال وضع باشد کفایت می‏کند برای اینکه بگوییم وضع حروف از قبیل وضع عام و موضوع‏له خاص است. بررسی قول سوم اگر در نظریه محقق اصفهانی دقت شود، تشابه فرمایش ایشان با فرمایش صاحب حاشیه و صاحب فصول معلوم

جلسه ۷۸ – PDF جلسه هفتاد و هشتم مقام دوم – کیفیت وضع حروف- نظر صاحب حاشیه و محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۲/۰۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در اقوال و نظریات مختلف پیرامون وضع حروف بود، عرض کردیم به تبع انظاری که درباره حقیقت معنای حرفی ذکر شده در این مسئله هم اقوال و انظار، مختلف است لذا ما تک‏تک نظریاتی را که در مقام اول ذکر کردیم در این مقام هم متعرض خواهیم شد که مثلاً اگر محقق نائینی یا مرحوم آخوند یا صاحب حاشیه درباره معنای حرفی نظری داشتند طبق آن نظر موضع آنها درباره وضع حروف چگونه است؟ و وضع حروف کدام یک از اقسام اربعه وضع است؟ قول دوم (صاحب حاشیه) ایشان معتقد است وضع حروف عام

جلسه ۷۷ – PDF جلسه هفتاد و هفتم مقام دوم – کیفیت وضع حروف- بررسی کلام محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۲/۰۵   خلاصه جلسه گذشته بحث در مقام دوم یعنی بحث از چگونگی وضع حروف بود، عرض کردیم بر اساس مبانی مختلفی که در معنای حرفی وجود دارد طبیعتاً مبانی در باب وضع حروف هم مختلف می‏شود لذا ما بر اساس نظرات بزرگانی که به تبیین حقیقت معنای حرفی پرداختند، نظر آنها را در این مقام یعنی چگونگی وضع حروف هم بیان می‏کنیم، عرض کردیم محقق نائینی معتقد است وضع حروف عام و موضوع‏له آنها هم عام است، لکن ایشان می‏فرماید عمومیت موضوع‏له در حروف با عمومیت موضوع‏له در اسماء متفاوت است. محصل نظر ایشان این شد که حروف برای یک معنایی

جلسه ۷۶ – PDF جلسه هفتاد و ششم مقام دوم – کیفیت وضع حروف- نظر محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۲/۰۲   بحث در قسم سوم از اقسام اربعه وضع؛ یعنی وضع عام، موضوع‏له خاص بود، گفته شد مشهور برای این قسم به حروف، اسماء اشاره، ضمائر و موصولات مثال زده‏اند، اولین مثال حروف است که گفتیم در این باره در دو مقام بحث می‏کنیم؛ یکی اینکه حقیقت معنای حرفی چیست که بحث آن گذشت. دیگر آن که وضع حروف چگونه است. مقام دوم: کیفیت وضع حروف مقام دوم اینکه وضع در حروف چگونه است، آیا از قبیل وضع عام، موضوع‏له خاص می‏باشد یا نه؟ بعد از فهم حقیقت معنای حرفی این مسئله را با سهولت بیشتری می‏توانیم پی‏گیری کنیم. در باب وضع

جلسه ۷۵ – PDF جلسه هفتاد و پنجم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه امام (ره) ۱۳۹۱/۱۲/۰۱   خلاصه جلسه گذشته ملخّص جلسه گذشته این شد که نظریه امام (ره) تفاوت‏هایی با نظر اعلام ثلاثه (محقق نائینی، محقق عراقی و محقق اصفهانی) دارد. تفاوت نظر ایشان با محقق نظر محقق نائینی و محقق عراقی بیان شد اما به خاطر تشابهی که بین نظر امام (ره) و نظر محقق اصفهانی وجود دارد بیشتر در باب تفاوت این دو نظریه بحث کردیم، اجمال مطالب گذشته این شد که طبق نظر هر دو بزرگوار معنای حرفی از سنخ وجود است یعنی یک وجودی است که قائم به طرفین است، هر دو معنای حرفی را عبارت از ربط و نسبت می‏دانند، یعنی ربط و

جلسه ۷۴ – PDF جلسه هفتاد و چهارم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه امام (ره) ۱۳۹۱/۱۱/۳۰   خلاصه جلسه گذشته ملخّص نظریه امام (ره) این شد که یک قسم از حروف حاکی از ارتباطات و اضافات بین جواهر و اعراض هستند، چه این ربط و اضافه در خارج باشد و چه در ذهن، چون گاهی متکلم از خارج حکایت می‏کند یعنی ارتباط جواهر و اعراض را در خارج بیان می‏کند که از حروف یا هیئات استفاده می‏کند و گاهی قصد دارد از صور معقوله و مرتبطه در ذهن حکایت کند که در این صورت هم چاره‏ای جز استفاده از حروف ندارد پس یک قسم از حروف حکایت از ارتباطات معانی اسمیه دارند اما قسم دوم حاکی از واقع نیستند

جلسه ۷۳ – PDF جلسه هفتاد و سوم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه امام (ره) ۱۳۹۱/۱۱/۲۹   خلاصه جلسه گذشته بحث در تشریح نظریه امام (ره) بود، عرض کردیم ایشان مقدمتاً وجودات امکانیه را به سه قسم تقسیم کردند، اقسامی که در خارج محقق هستند لکن نحوه تحقق آنها متفاوت است، بعضی در وجود استقلال دارند و همچنین در ذهن و بعضی در وجود استقلال ندارند اما در ذهن استقلال دارند، قسم سوم که محل بحث ماست وجوداتی هستند که نه در ذهن و نه در خارج استقلال ندارند و این همان وجود رابط است. وجود رابط در خارج مندکّ در طرفین است و یک وجود اندکاکی است و قابل اشاره حسی نیست، وقتی هم به ذهن می‏آید قابل

جلسه ۷۲ – PDF جلسه هفتاد و دوم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه امام (ره) ۱۳۹۱/۱۱/۲۸   نظریه ششم (امام (ره)) آخرین نظریه‏ای که بیان می‏شود نظریه امام (ره) است. امام (ره) در مورد معانی حرفیه تفصیل داده و می‏فرماید: بعضی از حروف حکایی هستند مثل مِن و الی و بعضی از حروف ایجادی هستند مثل یاء نداء و واو قسم و اداء تمنّی، ترجی، استفهام، تشبیه، تنبیه و امثال آن. در مورد بعضی از حروف مثل کاف خطاب در تقریرات مختلفی که از بیانات امام (ره) شده دو گونه اظهار نظر شده است، در جواهر الاصول [۱] آمده که حروفی مثل کاف خطاب بر هیچ معنایی دلالت ندارند و علامت صرف هستند یعنی مثلاً کاف خطاب علامت آن

جلسه ۷۱ – PDF جلسه هفتاد و یکم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق خویی ۱۳۹۱/۱۱/۲۵   خلاصه جلسه گذشته بحث پیرامون نظریه محقق خویی در باب معانی حرفیه بود، عرض شد مواضعی از کلام ایشان محل اشکال و تأمل است، محصل نظریه ایشان این بود که یک قسم از حروف، برای تضییق و تقیید مفاهیم کلیه اسمیه به قیودی که خارج از حد ذات آنهاست وضع شده‏اند، قسم دیگر از حروف هم همانند جُمل انشائیه، موضوع‏له آنها معلوم و مشخص است، موضع اول از کلمات محقق خویی که محل اشکال است آن جایی بود که ایشان فرمود حروف برای تضییق و تقیید معانی و مفاهیم وضع شده‏اند، اشکال این بود که حقیقت تضییق، چیزی جز ربط و

جلسه ۷۰ – PDF جلسه هفتاد معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق خویی ۱۳۹۱/۱۱/۲۴   خلاصه جلسه گذشته ما ملخّص فرمایش مرحوم آقای خویی در باب معانی حرفیه را ذکر کردیم، به نظر ایشان حروف نه برای انحاء نِسب و روابط وضع شده‏اند، نه ایجادی هستند و نه برای اعراض نسبیه وضع شده‏اند بلکه حروف برای این وضع شده‏اند که معانی کلیه اسمیه را تضییق و تقیید کنند به چیزی که خارج از ذات آنهاست، این نتیجه سه مطلب بود که در جلسه گذشته عرض کردیم. دو نکته دیگر در کلمات آقای خویی باقی مانده است که این دو نکته را هم عرض می‏کنیم و سپس به بررسی این نظریه خواهیم پرداخت. اسباب اختیار این نظریه بنا بر

جلسه ۶۹ – PDF جلسه شصت و نهم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه محقق خویی ۱۳۹۱/۱۱/۲۳   خلاصه جلسه گذشته تا اینجا چهار نظریه در باب معانی حرفیه ذکر شد، عرض کردیم در مسلک سوم (مسلک تباین ذاتی و حقیقی حروف و اسماء) چند دیدگاه وجود دارد که ما نظریه صاحب حاشیه، محقق نائینی، محقق اصفهانی و محقق عراقی را بیان کردیم و عمده این انظار مورد اشکال و نقد واقع شد، تنها نظریه محقق اصفهانی از اشکالات مصون ماند ولی گفتیم این بدین معنی نیست که ما کاملاً و مطلقا با نظریه ایشان موافق باشیم. در اطلاق فرمایش محقق اصفهانی تأملی وجود دارد که هنگام بیان نظریه مختار به آن اشاره خواهیم کرد. نظریه پنجم (محقق خویی) مرحوم

جلسه ۶۸ – PDF جلسه شصت و هشتم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق عراقی ۱۳۹۱/۱۱/۲۱   خلاصه جلسه گذشته تا اینجا چهار نظریه از نظریاتی که در محدوده مسلک سوم قرار می‏گیرد را بیان کردیم، نظریه چهارم، نظریه محقق عراقی بود، محصل فرمایش محقق عراقی در باب معنای حرفی این شد که حروف برای اعراض اضافیه نسبیه وضع شده و هیئات برای ربط و نسبت بین عرض و موضوع آن، وضع شده‏اند. تفاوت و اشتراک نظر محقق عراقی با محقق اصفهانی و محقق نائینی را هم بیان کردیم، حال باید ببینیم آیا فرمایش محقق عراقی تمام است یا خیر؟ ذکر یک مثال قبل از اینکه به بررسی فرمایش ایشان بپردازیم برای روشن‏تر شدن بحث، کلام ایشان را

جلسه ۶۷ – PDF جلسه شصت و هفتم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره اشکال سوم مرحوم آقای خویی به محقق اصفهانی بود، اشکال سوم این بود که اگر حروف برای واقع ارتباط و نِسب وضع شده‏اند پس چرا حروف بعضاً در مواردی استعمال می‏‏‏‏‏‏‏‏شوند که ربط و نسبت وجود ندارد یا حتی ممتنع است، پس صحت استعمال حروف در این موارد به نحو یقینی کشف می‏کند که حروف برای انحاء نِسب و روابط وضع نشده‏اند. بررسی اشکال سوم به نظر ما این اشکال هم وارد نیست چون اساس این اشکال مبتنی بر این است که موضوع‏له حروف را ربط خارجی بدانیم، یعنی بگوییم حروف برای نِسب و روابط خارجی

جلسه ۶۶ – PDF جلسه شصت و ششم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در اشکال دوم مرحوم آقای خویی به نظریه محقق اصفهانی بود، محقق اصفهانی فرمود حروف برای انحاء نسب و روابط وضع شده‏اند، مرحوم آقای خویی به کلام ایشان اشکال کردند که این مطلب مبتنی بر پذیرش وجود رابط است و ما وجود رابط نداریم که ما به این اشکال پاسخ دادیم. اشکال دوم محقق خویی این بود که بر فرض بپذیریم وجود رابط داریم باز هم نمی‏توان حروف را برای نِسب و روابط وضع کرد چون طبق گفته خود محقق اصفهانی وجود رابط ماهیت ندارد و چیزی که ماهیت ندارد لفظ قابلیت وضع برای آن را ندارد.

جلسه ۶۵ – PDF جلسه شصت و پنجم معانی حرفیه – مسلک سوم- اشکالات محقق خویی به محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۶   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره نظریه محقق اصفهانی درباره معانی حرفیه بود، محصّل نظریه ایشان این شد که معانی حرفیه از سنخ وجود رابط هستند لکن بحث واقع شد که آیا منظور از این نسبت و ربط که موضوع‏له حروف است، نسبت و ربط در ذهن است یا نسبت‏های خارجی؟ بعضی در تقریر کلمات محقق اصفهانی تأکید می‏کنند که مراد ایشان از نسبت و ربط، نسبت و ربط ذهنی بین مفاهیم است و بعضی دیگر می‏گویند منظور ایشان نسبت و ربط در خارج است، مثلاً همین که دار برای زید ظرفیت پیدا کرد، این ظرفیت خارجی معنای حرف «فی»

جلسه ۶۴ – PDF جلسه شصت و چهارم معانی حرفیه – مسلک سوم- اشکالات محقق خویی به محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۵   خلاصه جلسه گذشته ملخّص نظریه محقق اصفهانی در باب معانی حرفیه این شد که معانی حرفیه همانند وجود رابط است از این جهت که متقوم به طرفین است و وجود مستقلی از وجود طرفین ندارد، شاید بتوان گفت تنها فرق معنای حرفی و وجود رابط در این است که موطن معنای حرفی ذهن است و موطن وجود رابط، خارج است، البته این یک بیان مسامحی است. به نظر دقیق‏تر می‏توان گفت معنای حرفی قسمی از وجود رابط است؛ یعنی وجود رابط در ذهن که قائم به دو مفهوم می‏باشد همان معنای حرفی است که همان نسبت و ربط بین

جلسه ۶۳ – PDF جلسه شصت و سوم معانی حرفیه – مسلک سوم- کلام محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در کلام محقق اصفهانی بود، عرض کردیم ایشان قائل به تباین و تغایر ذاتی معنای حرفی و معنای اسمی می‏باشد و ضمن رد نظر مرحوم آخوند مبنی بر اتحاد ماهوی معنای حروف و اسماء تأکید می‏کند: موضوع‏له حروف و اسماء حقیقتاً متفاوتند و حقیقت معنای حرفی و معنای اسمی با هم فرق دارد، وی ضمن بیان مقدمه‏ای فرمود از نظر فلاسفه، وجودات چهار قسم‏اند؛ وجود واجب تعالی، وجود جواهر، وجود اعراض (وجود رابطی) و وجود رابط. آن گاه در ادامه دو دلیل بر وجود رابط ذکر کرده است. ادله وجود رابط سه قسم اول محتاج استدلال نیستند اما

جلسه ۶۲ – PDF جلسه شصت و دوم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۰۹   خلاصه جلسه گذشته بحث در اشکالاتی بود که به محقق نائینی در باب معانی حرفیه وارد است، عرض کردیم ایشان در بیان فرق بین معانی حرفیه و معانی اسمیه می‏گوید معانی حرفیه ایجادی و معانی اسمیه اخطاری است. توضیح این کلام به همراه تشبیهاتی که ایشان داشتند و مؤید روایی ذکر شد. چند اشکال به بیان ایشان وارد است که سه اشکال را در جلسه گذشته عرض کردیم. اشکال چهارم این اشکال در مورد مطلبی است که ایشان در تشبیه معانی حرفیه به باب الفاظ و معانی ایراد کردند. ایشان فرمود همان طور که در نسبت بین الفاظ و معانی با استعمال

جلسه ۶۱ – PDF جلسه شصت و یکم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی کلام محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۱/۰۸   بحث در اشکالاتی بود که بر نظریه محقق نائینی پیرامون معانی حرفیه وارد است، اشکال اول را عرض کردیم و گفتیم ما نمی‏توانیم قائل شویم به اینکه معانی حرفیه ایجادیه و معانی اسمیه اخطاریه می‏باشند. اشکال دوم اگر معنای حرفی ایجادی باشد لازمه‏اش آن است که در جملات خبریه‏ای که یک حرفی استعمال شده همانند معانی انشائیه قابل صدق و کذب نباشد. توضیح مطلب فرق جمله خبریه و جمله انشائیه در قابلیت و عدم قابلیت صدق و کذب است، مشهور این است که خبر چیزی است که قابلیت صدق و کذب دارد یعنی یک واقعیتی در عالم واقع وجود دارد که

جلسه ۶۰ – PDF جلسه شصت معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی کلام محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۱/۰۷   خلاصه جلسه گذشته بحث پیرامون مسلک سوم در باب معانی حرفیه بود، در مسلک سوم بر تفاوت و تباین ذاتی ماهوی معانی حرفیه و اسمیه تأکید شده اما در تبیین این اختلاف، آراء و انظار مختلفی ارائه شده است. نظریه صاحب حاشیه نقل و مورد اشکال قرار گرفت. نظریه دوم نظریه محقق نائینی است، محصل فرمایش مرحوم نائینی این شد که ایشان با بیان مقدمه‏ای در مورد انحاء وجودات در خارج و همچنین در عالم مفاهیم فرمود بعضی از مفاهیم مثل اسماء در ذهن به صورت مستقل و بدون نیاز به غیر تقرر پیدا می‏کنند لکن برخی دیگر از مفاهیم مانند حروف برای