دروس

جلسه ۶۹ – PDF جلسه شصت و نهم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه محقق خویی ۱۳۹۱/۱۱/۲۳   خلاصه جلسه گذشته تا اینجا چهار نظریه در باب معانی حرفیه ذکر شد، عرض کردیم در مسلک سوم (مسلک تباین ذاتی و حقیقی حروف و اسماء) چند دیدگاه وجود دارد که ما نظریه صاحب حاشیه، محقق نائینی، محقق اصفهانی و محقق عراقی را بیان کردیم و عمده این انظار مورد اشکال و نقد واقع شد، تنها نظریه محقق اصفهانی از اشکالات مصون ماند ولی گفتیم این بدین معنی نیست که ما کاملاً و مطلقا با نظریه ایشان موافق باشیم. در اطلاق فرمایش محقق اصفهانی تأملی وجود دارد که هنگام بیان نظریه مختار به آن اشاره خواهیم کرد. نظریه پنجم (محقق خویی) مرحوم

جلسه ۶۸ – PDF جلسه شصت و هشتم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق عراقی ۱۳۹۱/۱۱/۲۱   خلاصه جلسه گذشته تا اینجا چهار نظریه از نظریاتی که در محدوده مسلک سوم قرار می‏گیرد را بیان کردیم، نظریه چهارم، نظریه محقق عراقی بود، محصل فرمایش محقق عراقی در باب معنای حرفی این شد که حروف برای اعراض اضافیه نسبیه وضع شده و هیئات برای ربط و نسبت بین عرض و موضوع آن، وضع شده‏اند. تفاوت و اشتراک نظر محقق عراقی با محقق اصفهانی و محقق نائینی را هم بیان کردیم، حال باید ببینیم آیا فرمایش محقق عراقی تمام است یا خیر؟ ذکر یک مثال قبل از اینکه به بررسی فرمایش ایشان بپردازیم برای روشن‏تر شدن بحث، کلام ایشان را

جلسه ۶۷ – PDF جلسه شصت و هفتم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره اشکال سوم مرحوم آقای خویی به محقق اصفهانی بود، اشکال سوم این بود که اگر حروف برای واقع ارتباط و نِسب وضع شده‏اند پس چرا حروف بعضاً در مواردی استعمال می‏‏‏‏‏‏‏‏شوند که ربط و نسبت وجود ندارد یا حتی ممتنع است، پس صحت استعمال حروف در این موارد به نحو یقینی کشف می‏کند که حروف برای انحاء نِسب و روابط وضع نشده‏اند. بررسی اشکال سوم به نظر ما این اشکال هم وارد نیست چون اساس این اشکال مبتنی بر این است که موضوع‏له حروف را ربط خارجی بدانیم، یعنی بگوییم حروف برای نِسب و روابط خارجی

جلسه ۶۶ – PDF جلسه شصت و ششم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی نظریه محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در اشکال دوم مرحوم آقای خویی به نظریه محقق اصفهانی بود، محقق اصفهانی فرمود حروف برای انحاء نسب و روابط وضع شده‏اند، مرحوم آقای خویی به کلام ایشان اشکال کردند که این مطلب مبتنی بر پذیرش وجود رابط است و ما وجود رابط نداریم که ما به این اشکال پاسخ دادیم. اشکال دوم محقق خویی این بود که بر فرض بپذیریم وجود رابط داریم باز هم نمی‏توان حروف را برای نِسب و روابط وضع کرد چون طبق گفته خود محقق اصفهانی وجود رابط ماهیت ندارد و چیزی که ماهیت ندارد لفظ قابلیت وضع برای آن را ندارد.

جلسه ۶۵ – PDF جلسه شصت و پنجم معانی حرفیه – مسلک سوم- اشکالات محقق خویی به محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۶   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره نظریه محقق اصفهانی درباره معانی حرفیه بود، محصّل نظریه ایشان این شد که معانی حرفیه از سنخ وجود رابط هستند لکن بحث واقع شد که آیا منظور از این نسبت و ربط که موضوع‏له حروف است، نسبت و ربط در ذهن است یا نسبت‏های خارجی؟ بعضی در تقریر کلمات محقق اصفهانی تأکید می‏کنند که مراد ایشان از نسبت و ربط، نسبت و ربط ذهنی بین مفاهیم است و بعضی دیگر می‏گویند منظور ایشان نسبت و ربط در خارج است، مثلاً همین که دار برای زید ظرفیت پیدا کرد، این ظرفیت خارجی معنای حرف «فی»

جلسه ۶۴ – PDF جلسه شصت و چهارم معانی حرفیه – مسلک سوم- اشکالات محقق خویی به محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۵   خلاصه جلسه گذشته ملخّص نظریه محقق اصفهانی در باب معانی حرفیه این شد که معانی حرفیه همانند وجود رابط است از این جهت که متقوم به طرفین است و وجود مستقلی از وجود طرفین ندارد، شاید بتوان گفت تنها فرق معنای حرفی و وجود رابط در این است که موطن معنای حرفی ذهن است و موطن وجود رابط، خارج است، البته این یک بیان مسامحی است. به نظر دقیق‏تر می‏توان گفت معنای حرفی قسمی از وجود رابط است؛ یعنی وجود رابط در ذهن که قائم به دو مفهوم می‏باشد همان معنای حرفی است که همان نسبت و ربط بین

جلسه ۶۳ – PDF جلسه شصت و سوم معانی حرفیه – مسلک سوم- کلام محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۱۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در کلام محقق اصفهانی بود، عرض کردیم ایشان قائل به تباین و تغایر ذاتی معنای حرفی و معنای اسمی می‏باشد و ضمن رد نظر مرحوم آخوند مبنی بر اتحاد ماهوی معنای حروف و اسماء تأکید می‏کند: موضوع‏له حروف و اسماء حقیقتاً متفاوتند و حقیقت معنای حرفی و معنای اسمی با هم فرق دارد، وی ضمن بیان مقدمه‏ای فرمود از نظر فلاسفه، وجودات چهار قسم‏اند؛ وجود واجب تعالی، وجود جواهر، وجود اعراض (وجود رابطی) و وجود رابط. آن گاه در ادامه دو دلیل بر وجود رابط ذکر کرده است. ادله وجود رابط سه قسم اول محتاج استدلال نیستند اما

جلسه ۶۲ – PDF جلسه شصت و دوم معانی حرفیه – مسلک سوم- نظریه محقق اصفهانی ۱۳۹۱/۱۱/۰۹   خلاصه جلسه گذشته بحث در اشکالاتی بود که به محقق نائینی در باب معانی حرفیه وارد است، عرض کردیم ایشان در بیان فرق بین معانی حرفیه و معانی اسمیه می‏گوید معانی حرفیه ایجادی و معانی اسمیه اخطاری است. توضیح این کلام به همراه تشبیهاتی که ایشان داشتند و مؤید روایی ذکر شد. چند اشکال به بیان ایشان وارد است که سه اشکال را در جلسه گذشته عرض کردیم. اشکال چهارم این اشکال در مورد مطلبی است که ایشان در تشبیه معانی حرفیه به باب الفاظ و معانی ایراد کردند. ایشان فرمود همان طور که در نسبت بین الفاظ و معانی با استعمال

جلسه ۶۱ – PDF جلسه شصت و یکم معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی کلام محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۱/۰۸   بحث در اشکالاتی بود که بر نظریه محقق نائینی پیرامون معانی حرفیه وارد است، اشکال اول را عرض کردیم و گفتیم ما نمی‏توانیم قائل شویم به اینکه معانی حرفیه ایجادیه و معانی اسمیه اخطاریه می‏باشند. اشکال دوم اگر معنای حرفی ایجادی باشد لازمه‏اش آن است که در جملات خبریه‏ای که یک حرفی استعمال شده همانند معانی انشائیه قابل صدق و کذب نباشد. توضیح مطلب فرق جمله خبریه و جمله انشائیه در قابلیت و عدم قابلیت صدق و کذب است، مشهور این است که خبر چیزی است که قابلیت صدق و کذب دارد یعنی یک واقعیتی در عالم واقع وجود دارد که

جلسه ۶۰ – PDF جلسه شصت معانی حرفیه – مسلک سوم- بررسی کلام محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۱/۰۷   خلاصه جلسه گذشته بحث پیرامون مسلک سوم در باب معانی حرفیه بود، در مسلک سوم بر تفاوت و تباین ذاتی ماهوی معانی حرفیه و اسمیه تأکید شده اما در تبیین این اختلاف، آراء و انظار مختلفی ارائه شده است. نظریه صاحب حاشیه نقل و مورد اشکال قرار گرفت. نظریه دوم نظریه محقق نائینی است، محصل فرمایش مرحوم نائینی این شد که ایشان با بیان مقدمه‏ای در مورد انحاء وجودات در خارج و همچنین در عالم مفاهیم فرمود بعضی از مفاهیم مثل اسماء در ذهن به صورت مستقل و بدون نیاز به غیر تقرر پیدا می‏کنند لکن برخی دیگر از مفاهیم مانند حروف برای

جلسه ۵۹ – PDF جلسه پنجاه و نهم معانی حرفیه – مسلک سوم- کلام محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۱/۰۴   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره نظریه دوم از مسلک سوم بود، محقق نائینی فرق بین معانی اسمیه و معانی حرفیه را در ایجادی بودن معانی حرفیه و اخطاری بودن معانی اسمیه دانستند. ایشان ابتدائاً مقدمه‏ای بیان کردند که محصل آن این است که همان گونه که در خارج وجودات بر دو قسم‏اند؛ یک قسم جواهرند که محتاج موضوع و محل نیستند و یک قسم اعراض‏اند که برای تحقق محتاج موضوع و محل می‏باشند، همچنین در عالم مفاهیم هم مفاهیم بر دو دسته‏اند؛ برخی مفاهیم برای تقرر ذهنی به چیز دیگری نیاز ندارند اما برخی دیگر برای تقرر و تحقق محتاج چیز دیگری

جلسه ۵۸ – PDF جلسه پنجاه و هشتم معانی حرفیه – مسلک سوم- کلام صاحب حاشیه ۱۳۹۱/۱۱/۰۳   نتیجه بحث تا اینجا این شد که مسلک اول و مسلک دوم در باب معانی حرفیه باطل است. مسلک اول این بود که حروف برای هیچ معنایی وضع نشده‏اند بلکه حال آنها حال علامات اعراب است. مسلک دوم هم این بود که حروف و اسماء ذاتاً و حقیقتاً یکی هستند و تنها به حسب لحاظ با هم متفاوتند که هر دو مسلک مورد مناقشه قرار گرفت و رد شد. مسلک سوم اینکه معنای حرفی و معنای اسمی متباین بالذات می‏باشند، یعنی هر یک از اسم و حرف برای یک معنی وضع شده‏اند و موضوع‏له در آنها ماهیتاً متفاوت است. کسانی که قائل

جلسه ۵۷ – PDF جلسه پنجاه و هفتم معانی حرفیه – بررسی مسلک دوم (بقیه اشکالات) ۱۳۹۱/۱۱/۰۲   خلاصه جلسه گذشته بحث در مسلک دوم در باب معانی حرفیه بود، عرض کردیم مرحوم آخوند معتقد است اسماء و حروف ذاتاً و حقیقتاً متحدند و در مراحل سه‏گانه وضع، موضوع‏له و مستعمل‏فیه، هر دو یکسانند لکن فرق آنها به لحاظ آلیت و استقلالیت است. اشکالاتی به این مسلک وارد شده که ما تا اینجا دو اشکال را ذکر کردیم؛ یکی اشکال محقق اصفهانی و دوم اشکال محقق خویی بود که معلوم شد هیچ یک از این دو اشکال به مرحوم آخوند وارد نیست. اشکالات دیگری هم به نظریه مرحوم آخوند وارد است که به نظر می‏رسد قابل جواب نباشد و به

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم معانی حرفیه – بررسی مسلک دوم (اشکال دوم) ۱۳۹۱/۱۰/۳۰   خلاصه جلسه گذشته بحث در بررسی مسلک دوم؛ یعنی مسلک مرحوم آخوند درباره معانی حرفیه بود، عرض شد مرحوم آخوند کلامشان متضمن دو بخش است، بخش اول، اشکال به مشهور بود که موضوع‏له حروف را خاص می‏دانند و بین معنای حرفی و معنای اسمی تفاوت قائل‏اند، بخش دوم، اصل مدعای ایشان است که می‏فرماید: فرقی بین معنای حرفی و معنای اسمی وجود ندارد نه در مقام وضع، نه در موضوع‏له و نه در مستعمل‏فیه و فقط فرق بین این دو مربوط به لحاظ آلیت و استقلالیت است و این لحاظ هم خارج از دائره موضوع‏له است. عرض کردیم نسبت به هر دو

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم معانی حرفیه – بررسی مسلک دوم (اشکال اول) ۱۳۹۱/۱۰/۰۷   خلاصه جلسه گذشته مسلک دوم؛ یعنی مسلک مرحوم آخوند درباره معنای حرفی ذکر شد. ملخّص این مسلک این است که معنای اسماء و حروف یکی است، یعنی در هر دو موضوع‏له عام یا به تعبیر دیگر کلی طبیعی است و مستعمل‏فیه هم در هر دو عام است لکن یک فرقی بین معنای حرفی و معنای اسمی وجود دارد که آن هم به لحاظ آلیت و استقلالیت مربوط می‏شود که لحاظ در معنای حرفی آلی است ولی در معنای اسمی استقلالی است؛ به عبارت دیگر فرق بین معنای اسمی و معنای حرفی در واقع مانند فرق بین جوهر و عرض است، عرض در

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم معانی حرفیه – مسلک دوم ۱۳۹۱/۱۰/۲۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد مسالک مختلف درباره معنای حرفی بود، مسلک اول در معنای حرفی این بود که اساساً حروف برای هیچ معنایی وضع نشده‏اند و همانند حالات اعراب می‏باشند، اشکالات این مبنا بیان شد و این نظریه کنار گذاشته شد. مسلک دوم که مختار مرحوم آخوند است این بود که معنای حروف مانند معنای اسماء، عام و مطلق است؛ یعنی وضع عام و موضوع‏له عام و مستعمل‏فیه هم عام است. کلام مرحوم آخوند دو بخش داشت؛ بخش اول در واقع ایراد اشکال به مشهور بود، ایشان نسبت به مشهور که معتقدند وضع در حروف عام و موضوع‏له خاص است اشکال کردند که

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم معانی حرفیه- مسلک دوم ۱۳۹۱/۱۰/۱۱   خلاصه جلسه گذشته عرض شد مرحوم آخوند به مشهور که وضع حروف را از قبیل وضع عام و موضوع‏له خاص می‏دانند اشکال دارند. ایشان فرمودند منظور از این خاص جزئی است و جزئیت مساوق با وجود است و وجود هم یا وجود ذهنی است و یا وجود خارجی، اگر مراد وجود خارجی باشد مبتلا به یک اشکال است که آن را در جلسه گذشته عرض کردیم. اشکالات احتمال دوم اگر منظور از خاص جزئی ذهنی باشد مبتلا به سه اشکال است، یعنی اگر فرض کنیم واضع وقتی می‏خواسته لفظ «مِن» را برای معنایی وضع کند مفهوم کلی ابتداء را تصور کرده و لفظ را برای ابتدائی

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم معانی حرفیه- مسلک دوم ۱۳۹۱/۱۰/۱۰   عرض کردیم در مورد معنای حرفی سه مسلک وجود دارد، مسلک اول این بود که اساساً حروف برای هیچ معنایی وضع نشده‏اند و همانند حرکات اعراب صرفاً علامت برای بیان یک حالت و وضعیتی در مدخولشان هستند. این مسلک مورد نقد و اشکال واقع شد. مسلک دوم مسلک دوم که مورد قبول صاحب فصول و به تبع ایشان مرحوم آخوند قرار گرفته این است که حروف هم مانند اسماء برای معانی وضع شده و هیچ فرقی با آنها ندارند، یعنی موضوع‏له در حروف عین موضوع‏له در اسماء است. این مسلک هم مانند مسلک اول به نجم الائمه (شیخ رضی) نسبت داده شده و یکی از دو

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم اقسام وضع – وقوع قسم سوم- معانی حرفیه(مسلک اول) ۱۳۹۱/۱۰/۰۹   خلاصه جلسه گذشته عرض شد در مورد وقوع قسم سوم از اقسام وضع بحث شده که آیا مثال و مصداقی برای آن وجود دارد یا نه؟ مشهور وضع حروف و اسماء اشاره را از قبیل وضع عام و موضوع‏له خاص می‏دانند بنابراین لازم است هم در باب وضع حروف و هم در باب وضع اسماء اشاره و ضمائر که از آنها به مبهمات تعبیر می‏شود مستقلاً بحث کنیم. بحثی که در این دو مورد واقع شده بحثی طولانی و مبسوط است، نخست از بحث حروف شروع می‏کنیم، در این باره در دو مقام بحث می‏شود: مقام اول درباره اصل معنای حرفی

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاه اقسام وضع – وقوع قسم دوم (شبهه در مورد اعلام شخصیه) ۱۳۹۱/۱۰/۰۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در شبهه‏ای بود که پیرامون اعلام شخصیه مطرح شده، مشهور برای وضع خاص و موضوع‏له خاص به اعلام شخصیه مثال زده‏اند لکن شبهه‏ای مطرح شد که محصل آن این است که ما نمی‏توانیم اعلام شخصیه را از قبیل وضع خاص و موضوع‏له خاص بدانیم چون منظور از موضوع‏له خاص یک معنی و مفهوم جزئی است و از آنجا که جزئیت مساوق با وجود است و وجود هم یا ذهنی است یا خارجی، پس این معنای موضوع‏له یا باید یک موجود ذهنی و متصور ذهنی باشد یا یک موجود خارجی در حالی که هیچ کدام امکان ندارد؛ چون