دروس

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم قلمرو تقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار قید عدم مندوحه_بررسی قول چهارم(شیخ انصاری) ۱۳۹۷/۱۱/۰۲ بررسی قول چهارم (شیخ انصاری) قول چهارم درباره اعتبار یا عدم اعتبار قید عدم مندوحه قول مرحوم شیخ است و محقق همدانی هم از ایشان تبعیت کرده که به حسب ظاهر تفصیلی است در این مقام که تقیه در حین عمل و امتثال یا اراده آن مقید به قید عدم مندوحه است، اما در غیر این صورت مقید به این قید نیست؛ یعنی اگر در حین امتثال تمکن و چاره‌ای دارد که این عمل را علی وجه الصحیح انجام دهد، باید از عمل علی وجه التقیه اجتناب کند؛ ولی اگر در حین امتثال چنین امکانی برای او فراهم نیست،

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم قلمرو تقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار قید عدم مندوحه_ بررسی قول اول و دوم و سوم ۱۳۹۷/۱۰/۲۶ بررسی قول اول و دوم و سوم ما در مورد اعتبار یا عدم اعتبار قید عدم مندوحه شش قول ذکر کردیم و قرار بر این شد این اقوال و ادله‌ای که احیاناً برای این اقوال ذکر شده، مورد بررسی قرارگیرند. دلیل قول اول قول اول قول صاحب مدارک بود. طبق این قول قید عدم مندوحه مطلقا معتبر است، عبارت صاحب مدارک این است: «هل یشترط فی جواز التقیه عدم المندوحه؟ قیل: لا ،لاطلاق نص و قیل نعم، لانتفاء الضرر مع وجودها فیزول المقتضی و هو اقرب» . صاحب مدارک که قائل به اعتبار عدم مندوحه

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم قلمرو تقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار قید عدم مندوحه_ اقوال_تنقیح موضوع ۱۳۹۷/۱۰/۲۵ جهت سوم در قلمرو تقیه: بررسی اعتبار قید عدم مندوحه بحث در قلمرو تقیه به جهت سوم رسیده است. تا اینجا درباره قلمرو تقیه از دو جهت بحث کردیم. جهت اول و دوم تقریبا تکلیف بخشی از تقیه را معلوم کرد. اما جهت سوم در اعتبار قید عدم مندوحه است و بحث در این است که آیا قید عدم مندوحه در مشروعیت تقیه معتبر است یا نه، آیا تقیه منوط و مشروط به عدم مندوحه است و یا چنین قیدی معتبر نیست؟ منظور از اعتبار و عدم اعتبار قید مندوحه این است که تقیه در صورتی جایز است که امکان

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم قلمرو تقیه_ جهت دوم: بخش دوم کلام محقق خویی و بررسی آن _ کلام امام خمینی(ره) درباره مورد هفتم (برائت از امیرالمؤمنین) ۱۳۹۷/۱۰/۱۹ خلاصه جلسه گذشته کلام در بخش دوم مطالبی بود که مرحوم آقای خویی درباره روایات مربوط به برائت از امیرالمؤمنین و سایر ائمه مطرح کرده‌اند. ایشان در بخش دوم در پی اثبات این مطلب است که ترک تقیه و تقیه در مورد برائت از امیرالمؤمنین یکسان است و هیچ ترجیحی برای طرفین مسئله وجود ندارد. دو روایت هم که به نوعی جواز و ترخیص از آن‎ها استفاده می‌شود، یکی را فرمودند که از آن ترجیح استفاده نمی‌شود. ادامه بخش دوم کلام محقق خویی روایت محمد بن مروان که درباره

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد هفتم( برائت از امیرالمؤمنین _کلام محقق خوئی (بخش اول) و بررسی آن ۱۳۹۷/۱۰/۱۸ خلاصه جلسه گذشته درباره مورد هفتم از موارداستثناء از تقیه و جواز آن عرض کردیم که ۳ طایفه از روایات وجود دارد. درباره برائت از امیرالمؤمنین طایفه‌ای دلالت بر حرمت تقیه دارند، یک طایفه دلالت بر جواز و ترخیص دارند و یک طایفه هم دلالت بر وجوب تقیه و عدم جواز در معرض قرار دادن خویشتن برای قتل دارند. درباره این روایات انظار مختلفی ارائه شده، مرحوم آقای خویی به طور کلی قسم سوم و طایفه سوم را که عمده‌اش روایت مسعد ابن صدقه است را نپذیرفته و لذا به سراغ جمع بین آن

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم قلمرو تقیه_ جهت دوم: حق در مورد ششم_ مورد هفتم( برائت از امیرالمؤمنین(ع)) ۱۳۹۷/۱۰/۱۲ خلاصه جلسه گذشته شش طریق در جمع بین روایاتی که درباره تقیه در مواردی مانند مسح علی الخفین، شرب النبیذ، جهر به بسم الله، متعۀ الحج، وارد شده را ذکر کردیم. چون برخی از روایات دلالت بر عدم جواز داشتند و برخی بر جواز دلالت میکردند. تا اینجا ۶ راه و یا اگر بخواهیم با دقت بیشتری بیان کنیم، ۵ راه برای جمع بیان شد. حق در مورد ششم حق در این مقام به نظر ما همان است که امام (ره) فرمودند؛ یعنی با ملاحظه آن سه دلیل، اولی این است که روایات مجوزه را اخذ کنیم و

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد ششم_ طریق چهارم و و پنجم و ششم جمع بین روایات و بررسی آنها ۱۳۹۷/۱۰/۱۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای جمع بین روایات مجوّزه و مانعه در این چند مورد، یعنی مسح علی الخفین، شرب المسکر أو النبیذ، متعۀ الحج و جهر به بسم الله علی اختلاف الروایات بحسب ذکر الموارد؛ طرقی ذکر شده که دو طریق را ذکر و مورد بررسی قرار دایم. کلام امام خمینی(ره) «طریق چهارم» امام (ره) در این باره ابتداءً می‌فرماید: «و الظاهر تعیّنُ عمل بها» یعنی به روایات مجوّزه، یعنی روایاتی که دال بر جواز تقیه در این موارد می‌کند. دلیل اول: اولاً مشهور به این روایات عمل کردند و

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد ششم_بررسی طرق سه‌گانه جمع ۱۳۹۷/۱۰/۰۵ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای جمع بین روایات مجوزه و مانعه در تقیه نسبت به مسح علی الخفین، متعۀ الحج، شرب النبیذ أو المسکر، و جهر به بسم الله، طرقی پیشنهاد شده و ما دو طریق را دیروز ذکر کردیم. طریق سوم جمع طریق سوم از عبارات مرحوم آقای خویی و البته دیگران استفاده می‎شود که البته این علی فرض التسلیم نسبت به تغایر دو صحیحۀ زرارۀ است. ایشان فرموده است سلمنا که صحیحۀ مشتمل بر «لا یُتّقی» با صحیحۀ اول زرارۀ که تعبیر «لا اتّقی» داشت مغایر باشند، ظاهر این است که اساساً این موارد موضوعاً از شمول روایات خارج

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد ششم(جمع بین روایات_ طریق اول و دوم) ۱۳۹۷/۱۰/۰۴ خلاصه جلسه گذشته بحث در قلمرو تقیه به مواردی رسید که در جهت دوم مورد رسیدگی قرار گرفته است. عرض کردیم که چند مورد به عنوان استثناء از مشروعیت تقیه ذکر شد و پنج مورد را ذکر کردیم. مورد ششم مسح الخفین، متعۀ الحج، شرب النبیذ، شرب المسکر و جهر به بسم الله بود. در مورد این‎ها دو طایفه از روایات نقل شد که طایفه اول دال بر عدم جواز و مشروعیت تقیه، و طایفه دوم دال بر جواز و مشروعیت تقیه بود. طرق جمع بین روایات مانعه و مجوزه عرض کردیم که طرقی برای جمع بین این دو

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد پنجم_ مورد ششم(دو طایفه روایات) ۱۳۹۷/۰۷/۲۸   خلاصه جلسه گذشته در بحث از قلمرو تقیه، عرض کردیم جهاتی قابل بحث است. جهت دوم درباره برخی موارد است که از مشروعیت تقیه استثناء شده‌اند. دیروز درباره چهار مورد که تقریباً به نوعی تحت ملاک واحدی می‌توانند قرار بگیرند بحث کردیم و ادله استثناء این‎ها را ذکر کردیم. مورد پنجم مورد دیگر از مواردی که از مشروعیت تقیه می‌تواند استثناء شود و به عبارت دیگر قلمرو و مرز تقیه است، مسئله دماء می‌باشد یعنی تقیه تا جایی مشروع است که کار به ریختن خون کسی نیانجامد و لذا گفته‌اند که اگر کسی اکراه شود بر قتل نفس محترمه و او تقیتاً

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد اول تا چهارم_ ادله و بررسی آن ۱۳۹۷/۰۹/۲۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در قلمرو تقیه بود، عرض کردیم این مسئله از جهات مختلف قابل پیگیری است، جهت اول که از ادله تقیه قابل استفاده است و به نوعی به ملاک و مناط تقیه از حیث خوف ضرر یا مصلحت مربوط می‌شود قبلاً در بحث از مشروعیت تقیه مورد تعرض واقع شده است. ادله بحث در جهت دوم در تعیین قلمرو جهت دوم از حیث مواردی است که بحث استثناء آنها از تقیه مطرح شده است. مورد اول  عرض کردیم در جهت دوم که به قلمرو تقیه مربوط می‌شود یک مورد این است که بعضی از واجبات و محرمات

  جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم تفاوت کلام شیخ و محقق خویی_ قلمرو تقیه از جهات مختلف ۱۳۹۷/۰۹/۲۱   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم مرحوم شیخ برای تقیه از حیث حکم تکلیفی، ۵ نوع تقیه ذکر کردند؛ تقیه واجب، تقیه مستحب، تقیه مباح، تقیه مکروه و تقیه حرام. البته نسبت به برخی از مثال‌های ایشان، اشکالاتی مطرح شده و مثال‌های جایگزینی هم بعضاً بیان کرده‌اند. برخی مثل آقای خویی ملاحظاتی نسبت به این کلام شیخ دارند که البته همین نظر مرحوم شیخ را با تکمیل و تفصیل بیشتری و با تغییراتی ارائه دادند که من اجمالاً به تغییراتی که ایشان در این مقام ذکر کرده اشاره می‌کنم و از این بحث عبور می‌کنم. فرق کلام شیخ و کلام محقق

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم ادامه اشکالات مشروعیت تقیه_ تقیه به حسب حکم تکلیفی ۱۳۹۷/۰۷/۱۴ ادامه اشکالات مشروعیت تقیه از شش شبهه‌ای که نسبت به مشروعیت و جواز تقیه مطرح شده، چهار شبهه و اشکال را مورد نقد و بررسی قرار دادیم. اشکال پنجم و اشکال ششم در واقع بطور خاص متوجه رفتار و عمل مبتنی بر تقیه از ناحیه امام معصوم است. چهار اشکال قبل به اصل تقیه،  صرف نظر از اینکه از ناحیه چه کسی صورت بگیرد، بر میگشت. اما این دو اشکال بخصوص مربوط میشود به اعمال تقیه از ناحیه امام معصوم. اشکال پنجم اشکال پنجم این است که تقیه با شأن امام سازگاری ندارد چون شأن امامت، شأن هدایت و تبلیغ دین است. امام کسی

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم مشروعیت قاعده تقیه_ بررسی اشکال سوم و چهارم ۱۳۹۷/۰۹/۱۳    اشکال اول و دوم را ما مطرح کردیم نسبت به مشروعیت تقیه و چهار اشکال دیگر در اینجا مطرح است که باید ذکر شود. اشکال سوم اشکال سوم این است که تقیه با بعضی از اصول مسلّم دینی و اسلامی، سازگاری ندارد. مثل امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، ضرورت تبلیغ دین و امثال این‎ها که به جهت همین ناسازگاری مشروعیت آن زیر سوال می‌رود. به عبارت دیگر در اینجا می‎شود یک قیاس استثنائی تشکیل داد که اگر تقیه مشروع و جایز باشد، لازمه‌اش تعطیلی برخی اصول قطعی و ضروری دین مثل جهاد و تبلیغ دین و امر به معروف و نهی

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم بررسی اشکالات مشروعیت تقیه -اشکال اول و دوم ۱۳۹۷/۰۹/۰۷   خلاصه جلسه گذشته نتیجه بحث درباره ادله مشروعیت تقیه این است که بطور کلی مشروعیت تقیه با این ادله قابل اثبات است و عمومیت و شمول این ادله نسبت به جهات چهارگانه قابل استفاده است. همانطور که قبلاً هم گفتیم تنها چیزی که  ممکن است یک مقدار باعث این شائبه شود که تقیه بخصوص درباره مخالفین است و شامل غیر مخالفین از هم کیشان و کسانی که هم عقیده هستند، نمی‎شود این است که در روایات غالباً پیرامون این قسم از تقیه سخن گفته شده و چه بسا کاربرد این تقیه در آن ایام بیشتر بوده، ولی همانطور که عرض کردیم مقتضای ادله، اختصاص

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل سوم و چهارم و پنجم – و بررسی شمول آن‌ها ۱۳۹۷/۰۹/۰۶ خلاصه جلسه قبل دلیل اول و دوم یعنی آیات و روایات بر مشروعیت جواز تقیه ذکر شد و مقتضای این دو دلیل از حیث شمول نسبت به جهات چهارگانه هم مورد بررسی قرار گرفت. دلیل سوم: عقل دلیل سوم عقل است، برای این سه دلیل سه تقریر می‎توانیم ذکر کنیم. تقریر اول: فطرت تقریر اول اینکه فطرت انسانی، انسان را بسوی تقیه سوق می‎دهد، یعنی اینکه انسان در مواقعی بخاطر حفظ خودش یا حتی بخاطر مصلحت، مطلبی را بر خلاف عقیده اظهار کند و به نوعی خودش را از خطر دور کند یا حتی منفعتی را بسوی خودش جلب

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل دوم: روایات_ بررسی شمول روایات از جهات چهارگانه ۱۳۹۷/۰۸/۳۰ بررسی شمول روایات از جهات چهارگانه در دلیل دوم، یعنی روایات، بحثی که باقی مانده بررسی شمول روایات از جهات چهارگانه است. همانطور که در مورد آیات این مسئله مورد بررسی قرار گرفت. بررسی شمول روایات از جهت اول (متقی) اما از جهت اشخاص متقی، آنچه از روایات مذکور و روایات دیگری که مجال نقل آن‎ها نبود بدست می‌آید، این است که این روایات نسبت به اشخاص متقی عمومیت دارد، یعنی فرقی بین تقیه کنندگان نیست. تقیه کننده می‎تواند یک شخص عادی و معمولی باشد، می‎تواند یک زعیم باشد، می‎تواند سلطان باشد، می‎تواند رعیت باشد، عمومیت از این حیث در روایات

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل اول: آیات_ بررسی شمول آیات از جهات چهارگانه، دلیل دوم: روایات ۱۳۹۷/۰۸/۲۹ بررسی شمول آیات از جهات چهارگانه استدلال به آیات برای مشروعیت و جواز تقیه ذکر شد. در مورد دلالت آیات از حیث شمول نسبت به جهات مختلفی که در ابتدای بحث گفتیم، دو جهت تقریباً مورد اشاره قرار گرفت. جهات چهارگانه‌ای که مهم است، عبارتند از: ۱. شمول نسبت به اقسام چهارگانه تقیه. ۲. شمول نسبت به اشخاص متقی. ۳. شمول از حیث متقی‌منه که آیا کافر باشند، مسلمان باشند، یا اگر مسلمان‌اند، اختصاص به مخالف دارد یا حتی گروههای شیعی و غیر مخالف را هم در بر می‌گیرد. ۴. جهت چهارم شمول از حیث متقی فیه است

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل اول: کتاب(آیات دوم تا ششم) ۱۳۹۷/۰۸/۲۳   ادامه ادله مشروعیت تقیه: دلیل اول(کتاب) دلیل اول از ادله مشروعیت تقیه کتاب است. عرض کردیم به آیاتی از قرآن برای اثبات مشروعیت تقیه استناد شده است. آیه اول را مورد بررسی قرار دادیم و اجمالاً نتیجه این شد که از این آیه می‌توان مشروعیت تقیه فی الجمله را استفاده کرد. تنها مشروعیت یک قسم از اقسام چهار گانه تقیه با این آیه قابل اثبات نیست. آیه دوم آیه دوم: « مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ»  هرکس بعد از آنکه به خدا ایمان آورده،

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل اول: کتاب(آیه اول) ۱۳۹۷/۰۸/۲۲   ادله مشروعیت تقیه بعد از بیان برخی مقدمات و تقسیماتی که برای تقیه ذکر شد نوبت به ادله مشروعیت تقیه میرسد. ما عرض کردیم تقیه به حسب ذاتش چهار قسم است: تقیه اکراهی، تقیه مداراتی، تقیه خوفی و تقیه کتمانی. وقتی بحث از مشروعیت تقیه به میان می‌آید قهراً ما مشروعیت اقسام چهارگانه مذکور را باید بررسی کنیم و ببینیم آیا همه اقسام مشروع‌اند یا برخی از اقسام مشروع‌اند، لذا ادله مشروعیت را از جهت شمول آن نسبت به این اقسام چهارگانه باید بررسی کنیم. البته این ادله از جهات دیگری هم باید مورد کنکاش قرار گیرند. مثلاً اینکه آیا مقصود از ضرر، خصوص ضرر