دروس

جلسه ۴۸ – PDF  جلسه چهل و هشتم تنبیه اول-(بساطت و ترکیب مشتق)ادله قائلین به ترکیب ۱۳۹۳/۱۰/۱۷ تا اینجا شش دلیل بر بساطت معنای مشتق ذکر شد و همگی مورد اشکال قرار گرفت. این ادله توسط محقق شریف، صاحب فصول، محقق خراسانی، محقق نائینی و جمع دیگری از بزرگان اقامه شده است. البته ادله‏ی دیگری هم بر بساطت ذکر شده لکن آنچه در این مقام ذکر کردیم اهم ادله بساطت بود. ادله قائلین به ترکیب مشتق در مقابل، برخی قائل به ترکیب معنای مشتق هستند. ادله ای که بر ترکیب معنای مشتق ذکر شده، مجموعا چند دلیل است که محقق اصفهانی به بعضی از آنها اشاره کرده اند و برخی را هم به تبع ایشان مرحوم آقای خوئی که بعضا

جلسه ۴۷ – PDF  جلسه چهل و هفتم تنبیه اول-(بساطت و ترکیب مشتق)ادله قائلین به ترکیب ۱۳۹۳/۱۰/۱۷   تا اینجا شش دلیل بر بساطت معنای مشتق ذکر شد و همگی مورد اشکال قرار گرفت. این ادله توسط محقق شریف، صاحب فصول، محقق خراسانی، محقق نائینی و جمع دیگری از بزرگان اقامه شده است. البته ادله‏ی دیگری هم بر بساطت ذکر شده لکن آنچه در این مقام ذکر کردیم اهم ادله بساطت بود. ادله قائلین به ترکیب مشتق در مقابل، برخی قائل به ترکیب معنای مشتق هستند. ادله ای که بر ترکیب معنای مشتق ذکر شده، مجموعا چند دلیل است که محقق اصفهانی به بعضی از آنها اشاره کرده اند و برخی را هم به تبع ایشان مرحوم آقای خوئی که

جلسه ۴۶ – PDF  جلسه چهل و ششم تنبیهات –تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق)-دلیل سوم بر بساطت ۱۳۹۳/۱۰/۱۵   دلیل سوم تا اینجا دو دلیل بر بساطت معنای مشتق ذکر کردیم و هر دو دلیل مورد اشکال واقع شد. دلیل سوم، دلیلی است که مرحوم آقای آخوند بر بساطت معنای مشتق اقامه کرده است. ایشان می فرماید: اگر ملتزم به ترکیب معنای مشتق شویم، تالی فاسد دارد که عبارت از لزوم تکرار موصوف است و این قابل قبول نیست یعنی حقیقتا و وجدانا می بینیم که موصوف تکرار نشده است. توضیح دلیل این است: اگر در مثل قضیه “زیدٌ الکاتب یجیء”، مثلا قضیه حملیه ای تشکیل دهیم، که در این قضیه، موضوع عبارت از ذات و وصف باشد، و سپس

جلسه ۴۵ – PDF  جلسه چهل و پنجم تنبیهات –تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق)-دلیل دوم بر بساطت ۱۳۹۳/۱۰/۱۴   خلاصه جلسه گذشته دلیل اول بر بساطت معنای مشتق که توسط محقق شریف، اقامه شده بود، مورد بررسی قرار گرفت و اشکالات آن بیان شد. اشکالی را صاحب فصول مطرح کرده بود و اشکالاتی را نیز دیگران ایراد نمودند و اشکالاتی را هم مرحوم نائینی دارند که دیگر متذکر آن اشکالات نمی شویم. قبل  از اینکه به دلیل دوم بپردازیم، چند اشکال که امام۶، به این دلیل کرده اند را اشاره کرده و سپس دلیل دوم را مورد بررسی قرار می دهیم. اشکالات امام به دلیل اول اشکال اول امام۶ می فرماید: نهایت چیزی که از دلیل ایشان استفاده می شود

جلسه ۴۴ – PDF  جلسه چهل و چهارم تنبیهات –تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق)-دلیل اول بر بساطت ۱۳۹۳/۱۰/۱۳   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره ادله بساطت و ترکیب مفهوم مشتق بود. عرض کردیم که شارح مطالع به مناسبتی مطلبی را بیان کرده اند که از آن استفاده می شود که ایشان قائل به ترکیب معنای مشتق است. محقق شریف اشکالی به شارح مطالع کرده اند مبنی بر اینکه با این دلیل نمی توان ترکیب معنای مشتق را ثابت کرد بلکه باید قائل به این شویم که معنای مشتق بسیط است زیرا اگر مشتق بخواهد تحلیل به دو جزء شود که یک جزء آن شیءٌ است، منظور از این شیء، چه مفهوم شیء باشد و چه مصداق، علی کلا التقدیرین، مبتلا

جلسه ۴۳ – PDF  جلسه چهل و سوم تنبیهات –تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق) ۱۳۹۳/۱۰/۰۹   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم نسبت به کلام محقق شریف و دلیلی که بر بساطت مفهوم مشتق ذکر کرده اند اشکالاتی مطرح شده است. محقق شریف در دلیل خود که در حقیقت به عنوان اشکال به شارح مطالع ذکر کردند فرمود: اگر منظور از شیء که در معنای ناطق یا ضاحک اخذ شده، مفهوم شیء باشد، یک تالی فاسد دارد و اگر مقصود مصداق شیء باشد، تالی فاسد دیگری دارد. نسبت به شق اول کلام و دلیل محقق شریف(یعنی اخذ مفهوم شیء در مشتق)، اشکالات را بیان کردیم. دو اشکال ذکر کردیم که یک اشکال وارد نبود و یک اشکال هم وارد بود. شق

جلسه ۴۲ – PDF  جلسه چهل و دوم  تنبیهات –تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق) ۱۳۹۳/۱۰/۰۸   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم که شارح مطالع و محقق شریف که حاشیه بر شرح مطالع دارند، هر کدام با بیانی بر بساطت و ترکیب مفهوم مشتق دلیلی را اقامه کرده اند. محقق شریف در مقام اشکال به شارح مطالع برای بساطت مشتق اینچنین فرمود که ناطق اگر بخواهد تحلیل به دو جزء پیدا کند و «شیء له النطق» بشود، منظور از این شیء چه مفهوم شیء باشد و چه مصداق شیء باشد، در هر صورت تالی فاسد دارد و لذا نتیجه می گیرد که شیء، نه مفهوما و نه مصداقا، در معنای ناطق اخذ نشده است. شارح مطالع برای دفاع از تعریفی که

جلسه ۴۱ – PDF  جلسه چهل و یکم تنبیهات –تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق) ۱۳۹۳/۱۰/۰۷   مروری بر مباحث قبل از آن جا که بین این جلسه و جلسه قبل مدتی فاصله افتاده لازم است ابتدا مروری بر مباحث گذشته داشته باشیم. بحث در تنبیهات مشتق بود. تنبیه اول درباره بساطت و ترکیب مفهوم مشتق است. ابتدائا معنای بساطت و ترکیب را توضیح دادیم که اساسا منظور از معنای بسیط و مرکب در ما نحن فیه کدام است؟ چون خیلی مهم است معلوم شود اگر کسی ادعا می کند مشتق بسیط است به چه معنا است و اگر کسی هم می گوید مفهوم مشتق مرکب است به چه معنا است؟ در مورد این نزاع که مفهوم مشتق آیا بسیط است

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق) ۱۳۹۳/۰۹/۱۷   کلام شارح مطالع در تنبیه اول بعد از معلوم شدن معنای بسیط و مرکب، نوبت به بررسی اقوال و ادله آنها می رسد. گفتیم در این مسئله دو قول وجود دارد: برخی قائل به بساطت مفهوم مشتق هستند و بعضی نیز قائل به ترکیب مفهوم مشتق هستند. مرحوم محقق خراسانی، اجمالا به این ادله و اقوال اشاره کردند و ایرادات و اشکالاتی که نسبت به این اقوال ذکر شده را بیان کردند. شارح مطالع در تعریف فکر گفته: “الفکر هو ترتیب امور معلومه لتحصیل امر مجهول” به ترتیب و کنار هم گذاشتن امور معلوم برای بدست آوردن و کشف یک امر مجهول، فکر می گویند. در این

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم تنبیهات –تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق) ۱۳۹۳/۰۹/۱۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در موضوع نزاع در مسئله بساطت و ترکیب مفهوم مشتق بود. گفتیم که در درجه اول باید مشخص شود که منظور از معنای بسیط و مرکب در ما نحن فیه چیست؟ ما در مورد چه چیزی نزاع می کنیم؟عرض کردیم دو قول و نظر در اینجا وجود دارد. مرحوم محقق خراسانی معتقد است که بساطت و ترکیب به لحاظ مقام تصور و ادراک است. وقتی می گوییم مشتق بسیط است یعنی با شنیدن لفظ مشتق یک معنا به ذهن خطور می کند و وقتی می‏گوییم مرکب است یعنی دو معنا در ذهن درک می شود. پس ترکیب و بساطت به

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم تنبیهات – تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق) ۱۳۹۳/۰۹/۱۵   خلاصه جلسه گذشته در تنبیه اول، بحث پیرامون بساطت یا ترکیب مفهوم مشتق است. ادله ای بر بساطت و براهینی نیز بر ترکیب مفهوم مشتق اقامه شده لکن لازم است ابتدائا قبل از نقل و بررسی ادله‏ی این دو قول، معنای بساطت و ترکیب معلوم شود. در جلسه قبل عرض کردیم: اگرچه مرحوم آقای آخوند این بخش را به آخر تنبیه اول منتقل کرده، اما سزاوار است که در ابتدای این تنبیه معلوم شود که منظور از بسیط یا مرکب چیست تا بعد بپردازیم به این که آیا مفهوم مشتق مرکب است یا بسیط؟ گفتیم مرحوم آقای آخوند بساطت و ترکیب را به

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم تنبیهات–تنبیه اول(بساطت و ترکیب مشتق) ۱۳۹۳/۰۹/۱۲   تنبیهات بعد از بحث هایی که درباره‏ی موضوع له هیئت مشتق مطرح شد، نوبت به ذکر بعضی از نکات می رسد که لازم است در اینجا مورد اشاره قرار بگیرند. محقق خراسانی این مطالب را در قالب شش تنبیه بیان کرده‏اند که لازم است این تنبیهات را مورد بررسی قرار دهیم. تنبیه اول تنبیه اول پیرامون بساطت مفهوم مشتق و ترکیب آن است. قبلاً با توجه به مناسبتی که در بحث تصویر جامع بنابر قول به أعم بود، اجمالاً اشاره‏ای به این موضوع کردیم لکن در این مقام، تفصیل مسئله بیان خواهد شد. محقق خراسانی این تنبیه را با ذکر أدله قائلین به بساطت و

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم ادله وضع مشتق برای أعم ۱۳۹۳/۰۹/۱۱   دلیل پنجم دلیل پنجم قائلین به وضع مشتق برای أعم آیه‏ی «لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمين» است. این آیه برای إثبات وضع مشتق برای أعم از متلبس و منقضی مورد استناد قرار گرفته است. آیه این است: «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمين». این آیه در مورد حضرت ابراهیم(علی نبینا و علیه و آله السلام) وارد شده است. خداوند می فرماید: بعد از ابتلاء حضرت ابراهیم به ابتلائات مختلف و کلمات (در مورد این که منظور از کلمات چیست بحث است) و پس از آنکه از آن ابتلاء سربلند به بیرون

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم ادله وضع مشتق برای أعم ۱۳۹۳/۰۹/۰۸   دلیل چهارم تا اینجا سه دلیل از ادله‏ی قائلین به وضع مشتق للأعم ذکر شد و هر سه دلیل مورد اشکال قرار گرفت. دلیل چهارم استدلال به دو آیه از آیات قرآن است که متضمن مشتقاتی مانند زانیه و زانی و همچنین سارق و سارقه است. آیه اول: «الزَّانِيَةُ وَ الزَّاني‏ فَاجْلِدُوا كُلَّ واحِدٍ مِنْهُمامِعَۀَ جَْلدَۀْ» آیه دوم: « وَ السَّارِقُ وَ السَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُما» استدلال به این دو آیه به این نحو است که در این دو آیه حکم شرعی نسبت به زانی و سارق ثابت شده. در یکی صد تازیانه برای زانی و زانیه و در دیگری قطع دست برای سارق و سارقۀ

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم ادله وضع مشتق برای أعم ۱۳۹۳/۰۹/۰۵   دلیل دوم: عدم صحت سلب عرض کردیم قائلین به وضع مشتق برای أعم، به چند دلیل تمسک کرده‏اند. دلیل اول تبادر بود که به همراه آن اشکال بیان شد. دلیل دوم عدم صحت سلب است. گفتیم: به طور کلی اگر مشتق بر ذاتی که بالفعل متلبس است اطلاق شود، مانعی نیست و اگر بخواهیم مشتق را از ذات متلبس بالفعل سلب کنیم، صحیح نیست. مثلا به کسی که الان در حال زدن است بگوییم «زیدٌ لیس بضاربٍ» این سلب صحیح نیست. عدم صحت سلب دلیل بر وضع لفظ یا هیئت برای آن معناست و دلیل بر آن است که این معنا حقیقی است. همچنین اگر

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم بررسی ادله وضع برای اخص- مقام دوم: اثبات ۱۳۹۳/۰۹/۰۴   دلیل سوم: تضاد در مبادی دو دلیل از ادله اثباتی قائلین به وضع مشتق للاخص ذکر شد. دلیل سوم که محقق خراسانی در کتاب کفایۀ الاصول خود متعرض آن شده مسئله تضاد در مبادی است. البته اساس این سخن از عضدی است. توضیح دلیل این است: بین بعضی از مبادی مشتقات تضاد وجود دارد مثلا بین سواد و بیاض یا بین علم و جهل تضاد است و وقتی دو چیز با یکدیگر متضاد باشند قهراً با یکدیگر قابل اجتماع نیستند. یعنی اجتماع متضادین ممکن نیست. البته ارتفاع متضادین امکان دارد اما اجتماع آنان ممکن نیست. به طور مثال علم و جهل با

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم بررسی ادله وضع برای اخص- مقام دوم: اثبات ۱۳۹۳/۰۹/۰۳   خلاصه جلسه گذشته بحث در مقام اول یعنی بحث در وضع مشتق للأخص او للأعم ثبوتاً تمام شد. در مقام اول بحث در این بود که آیا اساساً امکان وضع هیئت مشتق برای اعم وجود دارد یا خیر؟ نتیجه بحث این شد که اساسا امکان ندارد مشتق برای اعم وضع شود. دو دلیل نیز ذکر شد و اشکالات این دو دلیل به همراه پاسخ به آن اشکالات بیان شد. لذا به نظر می رسد که حق در مقام اول با بزرگانی مثل محقق نائینی، محقق اصفهانی و امام(رحمۀ الله) است که معتقدند: امکان وضع مشتق برای اعم نیست. لذا نتیجه بحث در

جلسه ۳۱ – PDF  جلسه سی و یکم بررسی ادله وضع برای اخص- مقام اول: ثبوت ۱۳۹۳/۰۹/۰۲   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره امکان تصویر جامع در وضع مشتق برای اعم بود. عرض شد که بالاخره باید ببینیم آیا امکان تصویر جامع در اینجا وجود دارد یا خیر؟ گفته شد باید محتملات بحث را مورد بررسی قرار دهیم که دو احتمال ذکر شد. احتمال اول این بود که قدر مشترک نفس ذات است و این احتمال رد شد. احتمال دوم نیز این بود که قدر مشترک عبارت از الذات الصادر عنها الضرب یا عنها الفعل می باشد. گفته شد که اگر چه از جهتی برای این احتمال محذوری وجود ندارد چون خصوصیت زمان در آن اخذ نشده است و با

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی بررسی ادله وضع برای اخص- مقام اول: ثبوت ۱۳۹۳/۰۹/۰۱   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره‏ی دلیل اول در مقام ثبوت مبنی بر عدم امکان وضع مشتق برای اعم بود. محقق نائینی معتقدند که اساسا وضع مشتق للاعم ممکن نیست لذا باید قائل به این شویم که مشتق برای خصوص متلبس بالمبداء فعلا وضع شده است. دلیل ایشان مبسوطاً بیان شد. محصل دلیل محقق نائینی این شد که بنابر بساطت مفهوم مشتق، وضع برای اعم ممکن نیست و بنابر ترکیب مشتق نیز چون امکان تصویر جامع بین متلبس و المنقضی عنه التلبس وجود ندارد، اساسا نمی شود مشتق را برای اعم وضع کرد. تفصیل دلیل ایشان بیان شد. مرحوم آقای خوئی بعد از نقل این

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم بررسی ادله وضع برای اخص- مقام اول: ثبوت ۱۳۹۳/۰۸/۲۷   خلاصه جلسه گذشته عرض شد محقق نائینی در مقام ثبوت دلیلی مبنی بر عدم امکان وضع مشتق برای اعم از متلبس و منقضی ذکر نمودند. دلیل ایشان به همراه اشکال محقق خوئی به بخشی از بیان ایشان ذکر شد. اساس استدلال محقق نائینی این بود که تصویر جامع بنابر قول به وضع مشتق للاعم ممکن نیست. بیان شد مرحوم آقای خویی دو وجه برای تصویر جامع بیان کردند. وجه اول جامع ذاتی و حقیقی بود و وجه دوم نیز جامع انتزاعی بود. در ادامه عرض کردیم که تصویر جامع ذاتی ممکن نیست زیرا نمی توانیم به طور کلی بین ذات فاقد شیء