قواعد فقهیه

جلسه ۴۲ – PDF  جلسه چهل و دوم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه دهم ۱۳۹۴/۰۲/۰۸ وجه دهم این وجهی است که بعضی از بزرگان اختیار کرده اند و به نظر می رسد این وجه فی الجمله وجه قابل توجهی است. محصل این وجه این است که لا ضرر و لا ضرار به معنای عدم امضاء اضرار مردم نسبت به یکدیگر و عدم جواز اضرار ناس بعضهم بعضا است که هم تکلیفاً و هم وضعاً ثابت است، یعنی در واقع اضرار مردم به یکدیگر حرام است و آثاری هم که با این اضرار بخواهد حاصل شود کالعدم است، طبق این وجه اساساً لا ضرر ربطی به حکم شرعی و نفی حکم شرعی که موجب ضرر باشد ندارد،

جلسه ۴۱ – PDF  جلسه چهل و یکم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه نهم (شهید صدر) ۱۳۹۴/۰۲/۰۵ خلاصه جلسه گذشته وجه نهم از وجوه مربوط به تفسیر حدیث لا ضرر از جهاتی مبتلا به اشکال است. محصل این وجه این شد که لا ضرر، نفی ضرر حقیقی به لحاظ ما فی الشریعه می کند و لا ضرار معنایی زائد بر مفاد لا ضرر دارد که عبارت است از نفی ضرر حرام به لحاظ ما فی الشریعه، یعنی این دو حکم در طول هم قرار دارند، لا ضرر در مرتبه اولی نفی ضرر کرده و از ضرر به غیر منع می کند ولی چون این به تنهایی برای منع از ضرر کافی نیست با لا

جلسه ۴۰ – PDF  جلسه چهلم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه نهم (شهید صدر) ۱۳۹۴/۰۲/۰۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در وجه هشتم بود که شهید صدر درباره حدیث لا ضرر ذکر کرده است. عرض کردیم ایشان نظرش را در دو بخش مستقلاً بیان می کند، یکی در مورد لا ضرر و دیگری در مورد لا ضرار؛ مختار ایشان در بخش اول را در جلسه گذشته بیان کردیم، محصل نظر ایشان این شد که در لا ضرر حقیقتاً ضرر نفی می شود ولی نه مطلق ضرر، بلکه ضرر حقیقی به لحاظ ما فی الشریعه نفی می شود پس لا ضرر نفی وجود حقیقی ضرر می کند و مقصود از ضرر هم همان ضرر خارجی تکوینی است،

جلسه ۳۹ – PDF  جلسه سی و نهم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه هشتم (آیت الله سیستانی ) و وجه نهم (شهید صدر) ۱۳۹۴/۰۱/۲۹ خلاصه جلسه گذشته از آن جا که نظر آیت الله سیستانی در چهار بخش ارائه شده بود ما عمده اشکالاتی که متوجه سه بخش از این چهار بخش بود را ذکر کردیم، البته از اشکالاتی که متوجه جزئیات کلام ایشان است صرف نظر کردیم. چون همین مقدار برای ابطال این وجه کافی است. اشکال بخش چهارم در بخش چهارم، اشکالات ایشان به اعتراضات شیخ الشریعه به مرحوم شیخ انصاری نقل شد. کلمات شیخ انصاری متضمن چهار ادعا بود، شیخ الشریعه به هر چهار مطلب اشکال و اعتراض کردند، آقای سیستانی

جلسه ۳۸ – PDF  جلسه سی و هشتم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – بررسی وجه هشتم (آیت الله سیستانی ) ۱۳۹۴/۰۱/۲۵ خلاصه جلسه گذشته بحث درباره وجه هشتم از وجوه تفسیر حدیث لا ضرر بود، محصل این وجه که در چهار بخش بیان شد، این است که لاضرر دال بر نفی تسبیب الی الضرر است و لا ضرار دال بر نفی تسبیب الی الإضرار می باشد، لکن نفی تسبیب الی الضرر به نفی جعل حکم ضرری است و نفی تسبیب الی الإضرار مشتمل بر دو تشریع است یکی تحریم مولوی تکلیفی اضرار به عنوان اولین گام برای منع از تحقق اضرار و دوم تشریع اتخاذ وسائل اجرائی برای حمایت از قانون تحریم مولوی اضرار. بر این

جلسه ۳۷ – PDF  جلسه سی و هفتم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه هشتم (آیت الله سیستانی ) ۱۳۹۴/۰۱/۲۲ خلاصه جلسه گذشته بحث در باره وجوه مختلف تفسیر حدیث «لاضرر و لاضرار» بود، تا این جا هفت وجه از این وجوه ذکر شد و عمدتاً مورد اشکال قرار گرفت، البته ممکن است در ادامه با توجه به اشکالاتی که به این وجوه وارد است ما ناچار به انتخاب وجهی شویم که محذورش از سایر محاذیر کمتراست. وجه هشتم (آیت الله سیستانی) به هرحال وجه هشتم وجهی است که آیت الله سیستانی در تفسیر لاضرر بیان کرده اند، آن چه ایشان در این وجه ذکر کرده تلفیقی از نظریه شیخ انصاری و نظریه امام (ره) است،

جلسه ۳۶ – PDF  جلسه سی و ششم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه هفتم (امام خمینی (ره) ) ۱۳۹۴/۰۱/۱۸ وجه هفتم از وجوه تفسیر حدیث «لاضرر» که توسط امام (ره) ارائه شده در جلسه گذشته تفصیلاً بیان شد، اما آن چه که در این جلسه بیان می کنیم نقد و بررسی این وجه است. بررسی وجه هفتم مطالبی که در رابطه با این وجه وجود دارد را در دو قسمت ارائه می کنیم: یکی اشکالاتی که به اصل این نظریه وارد است و دیگری ایراداتی است که متوجه مواضعی از سخنان ایشان است که در چهار بخش ارائه شده است. بخش اول اجمالاً سه اشکال را در بخش اول ذکر می کنیم. اشکال اول حمل

جلسه ۳۵ – PDF  جلسه سی و پنجم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه هفتم (امام خمینی قدس سره) ۱۳۹۳/۱۲/۲۶ خلاصه جلسه گذشته دو بخش از بخش‏های چهارگانه کلام امام را بیان کردیم در بخش اول سه مقدمه ذکر شد در مقدمه اول به سه شأن تبلیغ، ریاست و قضاوت اشاره شد و در مقدمه دوم گفته شد آنچه که مربوط به شأن ریاست و قضاوت است معمولاً با تعبیر «قضی» یا «حکم» یا «امر» نقل شده ولی آنچه مربوط به شأن تبلیغ است عمدتاً با تعبیر «قال» نقل شده است. در مقدمه سوم هم که گفتیم در واقع تبصره‏ای است برای مقدمه دوم، ایشان فرمودند گاهی به جای تعبیر «قضی» و «حکم» در مورد شأن

جلسه ۳۴ – PDF  جلسه سی و چهارم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه هفتم (امام خمینی قدس سره) ۱۳۹۳/۱۲/۲۳ وجه هفتم (امام خمینی) وجه هفتم از وجوه تفسیر حدیث، وجهی است که امام (ره) بیان کردند؛ بیان امام در این رابطه در چهار بخش ارائه می‏شود: بخش اول مقدماتی است که امام برای تبیین نظر مختار ذکر کرده‏اند. در بخش دوم به ادله و شواهد و وجه اقربیت این احتمال نسبت به سایر احتمالات می‏پردازند. در بخش سوم به وجه ترجیح این نظر نسبت به سایر آرا و انظار اشاره‏ای می‏کنند و در بخش چهارم به اشکالی که متوجه این نظر است، پاسخ می‏دهند. لذا ما مطالب امام را در این چهار بخش بیان خواهیم

جلسه ۳۳ – PDF  جلسه سی و سوم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه ششم (شیخ الشریعة اصفهانی) ۱۳۹۳/۱۲/۱۹ خلاصه جلسه گذشته مطالب شیخ الشریعة در چهار بخش مطرح شد، ما بخش اول و دوم کلام ایشان را بررسی کردیم و اشکالاتی را که به این دو بخش وارد بود را ذکر کردیم؛ بخش سوم که ادله و شواهد نظر ایشان بود متضمن چهار دلیل بود، دلیل اول را بررسی کردیم. ادامه بررسی بخش سوم (ادله و شواهد) بررسی دلیل دوم دلیل دوم هم مربوط به مورد حدیث یعنی قضیه سمرة بن جندب بود، ایشان فرموده: این معنا با نقل این حدیث مع زیادة کلمة علی مؤمن سازگار است، در این رابطه گفتیم این زیادة محل

جلسه ۳۲ – PDF  جلسه سی و دوم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه ششم (شیخ الشریعه اصفهانی) ۱۳۹۳/۱۲/۱۶ خلاصه جلسه گذشته بحث در وجه ششم بود، عرض کردیم شیخ الشریعه اصفهانی معتقد است «لا» در این جا حمل بر نهی می شود یا بإرادة النهی عنه ابتدائاً یا به استعمال در معنای حقیقی نفی ولی اراده نهی از آن، به هر حال هر یک از این دو وجه باشد، لا بد ان یحمل علی النهی، گفتیم کلام ایشان چهار بخش دارد، بخش اول مطلبی است که از صاحب عناوین نقل کرده و مطلب دوم تصویری است که از این وجه ارائه می دهد. مطلب سوم رد نظر دیگران است و مطلب چهارم هم ادله و

جلسه ۳۱ – PDF  جلسه سی و یکم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه ششم (شیخ الشریعه اصفهانی) ۱۳۹۳/۱۲/۱۲ وجه ششم  (شیخ الشریعه اصفهانی) وجه ششم در تفسیر حدیث «لاضرر و لاضرار» وجهی است که شیخ الشریعه اصفهانی ذکر کرده اند، البته اساس این وجه را همان طور که خود ایشان هم اشاره کرده صاحب عناوین هم بیان کرده است. وی می­گوید: «وقفت بعد هذا علی کلام لصاحب العناوین». برای این که این وجه به نحو کامل تبیین شود مجموعه آن چه که ایشان در این مقام فرموده را بیان می کنیم. به طور کلی مجموع کلمات شیخ الشریعه مشتمل بر چهار بخش است. البته این ترتیبی است که ما به جهت این که بحث نظم

جلسه ۳۰ – PDF  جلسه سی ام مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه چهارم (محقق خراسانی) و وجه پنجم ۱۳۹۳/۱۲/۰۹ خلاصه جلسه گذشته از وجه چهار یک تقریب را ذکر کردیم و مورد بررسی قرار دادیم، وجه چهارم این بود که در «لاضرر» نفی حکم به لسان نفی موضوع شده، تقریب متعارف و مشهور از این وجه را مورد بررسی قرار دادیم. بررسی تقریب دوم از وجه چهارم تقریب دوم که مرحوم آخوند در تعلیقه بر رسائل ذکر کرده این بود که شارع جواز اضرار به غیر را تشریع نکرده، هم چنین شارع وجوب تحمل ضرر عن الغیر را تشریع نکرده، اگر به ظاهر همین تقریب اخذ کنیم و کاری به آن چه که ایشان در

جلسه ۲۹ – PDF  جلسه بیست و نهم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه چهارم (محقق خراسانی) ۱۳۹۳/۱۱/۲۸ خلاصه جلسه گذشته وجه چهارم از وجوه مربوط به مفاد هیئت ترکیبیه قاعده لاضرر وجهی است که محقق خراسانی ذکر کرده اند، این وجه را توضیح دادیم و گفتیم قبل از بررسی این وجه لازم است به اموری تذکر دهیم تا براساس این تنبه و تذکر بهتر بتوانیم وجه چهارم را مورد بررسی قرار دهیم، سه امر را گفتیم و بیان امر چهارمی در این جا مناسب به نظر می رسد. نکته چهارم مرحوم آخوند در ضمن توضیح این وجه علاوه بر نظائری که برای «لاضرر» ذکر کرد به طور خاص ما نحن فیه را به حدیث رفع

جلسه ۲۸ – PDF  جلسه بیست و هشتم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه چهارم (محقق خراسانی) ۱۳۹۳/۱۱/۲۵ سه وجه از وجوه مربوط به مفاد قاعده لاضرر بیان شد و هر سه وجه مورد اشکال قرار گرفت. وجه چهارم (محقق خراسانی) وجه چهارم در بیان هیئت ترکیبیه مفاد قاعده لاضرر وجهی است که محقق خراسانی به آن ملتزم شده است. خلاصه این وجه در یک جمله این است که «لاضرر و لاضرار» از قبیل نفی حکم به لسان نفی موضوع است. توضیح این وجه این است که: نفی در این جا در معنای حقیقی خودش استعمال شده، یعنی لای نفی جنس بر نفی حقیقت مدخول خود دلالت می کند، لکن نفی طبیعت و حقیقت مدخول «لا»

جلسه ۲۷ – PDF  جلسه بیست و هفتم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه سوم (شیخ انصاری) ۱۳۹۳/۱۱/۲۱ خلاصه جلسه گذشته پیرامون وجه سوم و تقریب محقق نائینی از این وجه، آن چه لازم بود عرض کردیم، قبل از بررسی وجه سوم ابتداء مناسب است تقریب محقق نائینی از این وجه را بررسی کنیم و سپس به بررسی اصل این نظریه بپردازیم. بررسی تقریب محقق نائینی از  وجه سوم محقق نائینی در تقریب این وجه به طور کلی دو مطلب را ذکر کرد: یکی در مورد اصل نظریه بود که بر اساس آن احکامی که موجب ضرر بر مکلف هستند در شریعت نفی شده اند. ضرر در نظر ایشان یک عنوان ثانوی است که متولد از

جلسه ۲۶ – PDF  جلسه بیست و ششم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه سوم (شیخ انصاری) ۱۳۹۳/۱۱/۱۸ خلاصه جلسه گذشته بحث در مفاد هیئت ترکیبیه «لاضرر و لاضرار» بود، دو وجه تا این جا مورد بررسی و اشکال قرار گرفت. وجه سوم (شیخ انصاری) وجه سوم در تبیین «لاضرر و لاضرار» وجهی است که مرحوم شیخ بیان کرده، البته محقق نائینی تقریبی از این وجه ارائه داده که ما هم بیان خود شیخ راعرض خواهیم کرد و هم تقریبی که محقق نائینی از این بیان ارائه داده و پس از آن هم خود این وجه را ارزیابی می کنیم و هم تقریبی که محقق نائینی ذکر کرده اند. شیخ انصاری می فرماید: با ملاحظه چهار

جلسه ۲۵ – PDF  جلسه بیست و پنجم مفاد قاعده لاضرر- مقام دوم – هیئت ترکیبه – وجه دوم ۱۳۹۳/۱۱/۱۴ خلاصه جلسه گذشته در مورد مفاد هیأت ترکیبیه «لاضرر و لاضرار» وجوهی ذکر شده، وجه اول که شیخ صدوق بیان کرده بود مورد بررسی قرار گرفت و اشکالاتش بیان شد. وجه دوم (فاضل تونی) این وجه را که فاضل تونی مطرح کرده این است که مفاد «لاضرر و لاضرار» نفی ضرر غیر متدارک در شرع است، طبق این وجه در «لاضرر و لاضرار» مجاز در تقدیر واقع شده، یعنی صفتی برای ضرر بوده که حذف شده، «لاضرر و لاضرار» در واقع این طور بوده: «لا ضرر غیر المتدارک و لا ضرار فی الإسلام» وصفی برای ضرر بوده که در تقدیر

جلسه ۲۴ – PDF  جلسه بیست و چهارم مفاد قاعده لاضرر- مقام ثانی – مفاد هئیت ترکیبیه ۱۳۹۳/۱۱/۰۷ قرار بود بحث از مفاد هیئت ترکیبیه لاضرر و لاضرار را امروز آغاز کنیم ولی قبل از آن، دو وجه دیگر از وجوه فرق بین لاضرر و لا ضرار باقی مانده که به آن اشاره می‏کنیم. وجه نهم وجه نهم در فرق بین ضرر و ضرار این است که ضرار عبارت است از سعی به ضرر (معنای ضرر هم که معلوم است) و لذا فرق بین ضرار و ضرر در سعی و کوشش برای ایجاد ضرر در دیگری است. این سعی ممکن است مقارن با وقوع شود و ممکن است نتیجه‏اش عدم تحقق ضرر در دیگری باشد. طبق این وجه مهم در

جلسه ۲۳ – PDF  جلسه بیست و سوم مفاد قاعده لاضرر- مقام اول – مفردات (وجه ششم، هفتم، هشتم) ۱۳۹۳/۱۰/۳۰ خلاصه جلسه گذشته تا این جا از وجوه مختلف فرق بین ضرر و ضرار پنج وجه را ذکر کردیم و مورد بررسی قرار دادیم، وجه پنجم که مختار امام (ره) بود، این بود که ضرر به معنای نقص مالی و نفسی است و ضرار به معنای تضییق و شدت و ایصال مکروه و امثال آن می باشد. شواهد و قرائن و ادله این وجه بیان شد، عرض کردیم دو اشکال به این نظریه ایراد شده، اشکال اول را پاسخ دادیم. اشکال دوم اشکال دومی که می تواند متوجه این نظریه باشد و خود امام (ره) در صدد تفصّی از این