تفسیر

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم آیه ۳۰- مفردات: جعل، خلیفة ۱۳۹۷/۱۲/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث در آیه ۳۰ سوره بقره بود، بعد از بیان تناسب این آیه و ارتباطش با آیات قبل و بعد، به توضیح مفردات این آیه پرداختیم. تا اینجا درباره برخی از مفردات این آیه از جمله کلمه «إذ»، «قال» و «ربّک» و نیز «ملائکة»سخن گفتیم. واژه چهارم یعنی ملائکه هم یک بحث لغوی درباره خود کلمه و ریشه آن داشتیم. ولی بحث‌هایی درباره شمول این واژه نسبت به ابلیس و نیز جنّ، مطرح است نکته‌ای که مهم است این میباشد که این گفتگوهایی که بین خداوند و ملائکه و به ویژه ابلیس صورت گرفته و خداوند متعال این‎ها را مورد خطاب قرار

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم آیه30_ مفردات(قال _ ربک_ ملائکه) ۱۳۹۷/۱۲/۱۳ خلاصه جلسه گذشته بحث در مفردات آیه ۳۰ سوره بقره بود. درباره واژه «إذ» مطالبی را عرض کردیم و از دو جهت درباره این کلمه سخن گفته شد، یکی درباره زیادت و عدم زیادت این کلمه، و دیگری درباره متعلق این کلمه و به تبع معنای این کلمه. ۲. «قال» کلمه دوم قال است. چون قائل خداوند تبارک و تعالی است، باید دید که معنای قول که به خداوند نسبت داده شده است چیست. چون قول در رابطه با بشر عبارت است از تلفظ و تکلم به الفاظ و کلماتی با زبان. وقتی انسان می‌خواهد مقاصد و مطالبش را به مخاطب القاء کند، این را در

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم آیه۳۰ _ مفردات ۱۳۹۷/۱۲/۱۱   مفردات آیه۳۰ در مورد آیه ۳۰ پیرامون معنای کلی آیه و تناسب آیه با آیات قبل و بعد نکاتی را عرض کردیم. مطلب دیگری که طبق روال معهود در تفسیر آیات باید بیان کنیم درباره مفردات آیه است. البته آن آیاتی که احتیاج به توضیح مفرداتش باشد ما این کار را انجام میدهیم هر چند مفردات بعضی از آیات نیاز به توضیح ندارد. آیه این بود « وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لا تَعْلَمُونَ»؛  ۱. إذ اولین واژهای که در این آیه می‎بایست درباره آن سخن

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهلم آیه30_ معنای کلی_ تناسب آیه با آیات قبل ۱۳۹۷/۱۱/۲۹   آیه30_ معنای کلی در مورد آیه ۳۰ اولین مطلبی که لازم است درباره آن سخن بگوییم، معنای کلی و اجمالی این آیه و آیات نه‌گانه بعدی است. مجموعاً در این بخش از سوره بقره چیزی حدود ۱۰ آیه وجود دارد که اگر بخواهیم این ۱۰ آیه را در یک تقسیم‌بندی کلی لحاظ کنیم، می‌توانیم بگوییم که مشتمل بر ۲ بخش است. در یک بخش اعلام خلافت انسان از ناحیه خداوند تبارک و تعالی است که در این بخش سؤال و جواب‌هایی که بین خداوند و ملائکه صورت گرفته، مطرح شده است. در بخش بعدی در واقع به جایگاه انسان در نظام احسن خلقت و

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم آیه29_اختلاف مفسران درباره استفاده حکم فقهی از آیه_آیه۳۰ ۱۳۹۷/۱۱/۲۸   اختلاف مفسران درباره استفاده حکم فقهی‌‌ از آیه آخرین نکته‌ای که در مورد آیه ۲۹ مطرح است و مربوط به بخش اول آیه یعنی «هو الّذی خلق لکم ما فی الأرض جمیعا»، است این است که اختلافی در بین مفسرین در مورد این بخش واقع شده که آیا از این بخش از آیه می‎توان یک حکم فقهی را استفاده کرد یا نه. این اختلاف هم در بین مفسرین شیعه و هم اهل سنت واقع شده است. اصل اختلاف این است که این آیه در واقع در مقام بیان همان مطالبی است که در گذشته گفتیم یعنی در واقع یک بحث کلامی دارد،

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم آیه29_بخش دوم: «فسوّیهن سبع سماوات»_ بخش سوم:« و هو بکل شیء علیم» ۱۳۹۷/۱۱/۲۷   خلاصه جلسه گذشته  بحث در بخش دوم آیه بیست و نهم بود، عرض کردیم به حسب این آیه خداوند تبارک و تعالی می‎فرماید بعد از آن که زمین برای انسان ها خلق شد، آنگاه خداوند آهنگ و قصد آفرینش آسمان‎ها نمود و آسمان‎ها را در هفت آسمان مستوی و خلق نمود. درباره تقدم خلقت آسمان بر زمین و بالعکس و اختلافی که در این رابطه وجود دارد، مطالبی عرض شد. عمده معنای خود این آیه است که گفتیم «استوی الی السّماء» به معنای قصد خلقت و آفرینش است و لذا بعد از خلقت زمین؛ خداوند قصد خلقت آسمان

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم آیه29_ بخش دوم_ بررسی تقدم و تأخر خلق آسمان و زمین ۱۳۹۷/۱۱/۱۵   بررسی تقدم و تأخر خلق آسمان و زمین بحث در بخش دوم آیه بیست و نهم بود، عرض کردیم در بخش دوم این آیه بحث از خلقت آسمان و اِستوای آسمان‌های هفت‌گانه است. یکی از مسائلی که ذیل این بخش و به دنبال بخش اول باید مورد رسیدگی قرار گیرد، مسئله تقدّم و تأخّر خلقت آسمان و زمین است.  عرض کردیم که از برخی از آیات استفاده می‎شود زمین قبل از آسمان خلق شده است. آیه محل بحث به حسب ظاهر دلالت بر تقدیم خلقت زمین بر آسمان دارد. روایتی را هم دیروز خواندیم که بر اساس آن روایت

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم آبه29_ هدف از امکان تسخیر عالم در روایات_ بخش دوم( ثم استوی….) ۱۳۹۷/۱۱/۱۴   هدف از امکان تسخیر عالم توسط انسان در روایات ما اجمالاً درباره پیام کلی این آیه مطالبی را عرض کردیم و گفتیم که پیام کلی این سه بخش این است که این عالم در تسخیر انسان‌ها و برای رسیدن انسان به مقصد اصلی خلق شده است. اما برای اینکه هدف تسخیر به روشنی معلوم شود، روایتی از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در ذیل این آیه می‌خوانیم تا معلوم شود که به چه دلیل این عالم مسخّر انسان قرار داده شده است.  عن أمیرالمؤمنین فی قول الله عزّ و جلّ «هو الّذی خلق لکم ما فی الأرض جمیعا ثمّ

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم آیه29_ پیام کلی آیه: تسخیر عالم توسط انسان ۱۳۹۷/۱۱/۱۳   پیام کلی آیه در مورد آیه ۲۹ کیفیت ارتباط و تناسب این آیه با آیات قبل بیان شد گفتیم آیه سه بخش دارد. گفته شد به طور کلی خداوند متعال می‌خواهد بیان کند که غرض و هدف اصلی از خلقت انسان و آنچه که در آسمان‌ها و زمین است، این است که انسان به مقام قرب که گاهی از آن تعبیر به مقام خلافت الهی می‌شود، برسد و این مقصدی است که نباید فراموش شود و انسان در این مسیر نباید متوقف شود. در این مسیر و انتفاع از آسمان و زمین برای او بما هو انتفاع موضوعیت ندارد بلکه اینها همه

جلسه ۳۴- PDF جلسه سی و چهارم آیه29_ ارتباط آیه با آیات قبل ۱۳۹۷/۱۱/۰۸   آیه۲۹ آیه ۲۹ «هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»  اوست خدایی که همه آنچه در زمین وجود دارد را برای شما خلق کرده و اوست که به هر چیزی دانا و آگاه است. سخن از خلق ما فی الأرض و ما فی السماء و آسمان‌های هفت‌گانه است و اینکه خداوند به هر چیزی عالم و آگاه است. این آیه متضمن سه بخش است: ارتباط آیه با آیات قبل  نکته‌ی مهم این است که ارتباط این آیه با آیات قبل و تناسب اش

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم آیه28_ «ثمّ إلیه ترجعون »_ روایات مبین مسیر حرکت انسان ۱۳۹۷/۱۱/۰۷   از آیه بیست و هشتم فقط یک مطلب باقی مانده که بعد از بیان آن سراغ آیه بیست نهم می‎رویم. «ثمّ إلیه ترجعون » آخرین بخش از آیه عبارت «ثمّ إلیه ترجعون است»؛ عرض کردیم این آیه سیر حرکت انسان را از ابتدا تا انتها بیان می‎کند و در این مسیر یک موت و یک إماته و دو إحیاء دارد و غایت حرکت انسان رجوع به حق تعالی است. در باب رجوع به خداوند تبارک و تعالی بحث زیاد است و این را در جای خودش بحث خواهیم کرد. اما چند مطلب در اینجا قابل ذکر است: مطلب اول: رجوع

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم آیه28_ دو احتمال در مدلول«ثم یحییکم» و بررسی آن ۱۳۹۷/۱۰/۲۴   اختلاف در مدلول« ثم یحییکم» آیه بیست و هشتم هم دلالت بر مبدأ و هم دلالت بر معاد دارد. ما کیفیت دلالت این آیه بر مبدأ و معاد را ذکر کردیم. «فأحیاکم» و نیز «ثمّ یمیتکم» دلالت بر مبدأ دارد. «ثمّ یحییکم» نیز دلالت بر معاد دارد.  در مورد «ثمّ یحییکم» این اختلاف هست که آیا إحیاء بعد از إماته و در ابتدای عالم برزخ از آن استفاده می‎شود، یا دلالت دارد بر إحیاء در پایان عالم برزخ و بعد از آن «ثمّ إلیه ترجعون» می‎آید. بررسی احتمال اول به نظر می‌رسد که اگر بگوییم که «ثم یحییکم»  دلالت بر حیات

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم آیه28_ کیفیت دلالت آیه بر معاد_ جامعیت آیه ۲۸ ۱۳۹۷/۱۰/۲۳   خلاصه جلسه گذشته  عرض کردیم آیه ۲۸ به طور مستقیم بر مبدأ و معاد دلالت دارد. دو موضع در این آیه دلالت بر مبدأ دارند که بیان شد؛ یکی تعبیر «فأحیاکم» است و دیگری تعبیر «ثمّ یمیتکم». احیاء و اماته در این دنیا دلالت بر مبدأ دارد که توضیحش گذشت. کیفیت دلالت آیه ۲۸ بر معاد اما کیفیت دلالت این آیه بر معاد، بخش دیگری است که باید به آن پرداخته شود. گفتیم «ثمّ یحییکم» در این آیه دلالت بر معاد دارد و این احتمال را که بخواهد دلالت بر مبدأ داشته باشد کما ذَکَره بعضٌ رد کردیم و گفتیم که

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام آیه28_ کیفیت دلالت آیه بر اصول سه‌گانه اعتقادی_ دلالت «ثم یمیتکم» بر مبدأ_ دلالت«ثم یحییکم» بر معاد ۱۳۹۷/۱۰/۲۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم آیه ۲۸ سوره بقره متضمن بیان سه اصل اعتقادی است که دو اصل آن به صورت مستقیم و یک اصل به صورت غیر مستقیم از این آیه استفاده می‎شود. در مرحله اول کیفیت دلالت این آیه بر اثبات مبدأ را توضیح دادیم که از عبارت «کنتم امواتاً فأحیاکم» این مطلب قابل استفاده است و چون موضوع مورد اختلاف مؤمنان و کافران در مسئله انتساب حیات به خداوند است، لذا در این نقطه آیه توضیح می‌دهد که چگونه إحیاء بعد از موت می‎تواند بر مبدأ دلالت کند چون صراحتاً نسبت می‌دهد

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم آیه 28_ کیفیت دلالت آیه بر اصول سه‌گانه اعتقادی_ دلالت آیه بر مبدأ ۱۳۹۷/۱۰/۱۷   کیفیت دلالت آیه ۲۸ بر اصول سه‌گانه اعتقادی عرض کردیم آیه بیست و هشتم متضمن بیان سه اصل اعتقادی است که در آیات ابتدایی سوره بقره هم به آن اشاره شده بود. گرچه در همان موضع هم استدلال خاصی برای اثبات این سه اصل بیان شده بود منتهی طریق استدلال و کیفیت استدلال در مواضع مختلف بر یک موضوع یا یک اصل در قرآن متفاوت است. سه اصلی که در این آیه مورد اشاره قرار میگیرد اصل مبدأ، معاد و نبوت است. منتهی اصل مبدأ و معاد مستقیماً از این آیه برداشت می‎شود و قابل استفاده است،

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم آیه 28_ دلالت این آیه و آیه۱۱ غافر بر برزخ ۱۳۹۷/۱۰/۱۶   دلالت این آیه و آیه۱۱ غافر بر برزخ دیروز درباره تفاوت دو آیه ۲۸ سوره بقره  آیه ۱۱ سوره غافر یا همان مؤمن مطالبی را عرض کردیم و وعده دادیم که درباره دلالت این آیات بر عالم برزخ بحث کنیم. با این که تفاوتهای این دو آیه مشخص شد، اما همانطور که گفتیم سیاق این آیات نزدیک به هم است و در عین حال هردو میتوانند دلالت بر عالم برزخ داشته باشند.  دلالت آیه۱۱ غافر بر برزخ اما اینکه آیه ۱۱ سوره غافر چگونه دلالت بر برزخ میکند، با توجه به این که در این آیه دو إماته ذکر شده

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم آیه28_ تفاوت این آیه با آیه ۱۱ سوره غافر ۱۳۹۷/۱۰/۱۵ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم آیه بیست و هشتم متضمن اثبات مستقیم و غیر مستقیم سه اصل مهم اعتقادی توحید، معاد و نبوت است. اصولی که در آیات قبلی هم به نوعی به آن پرداخته شده بود. اما قبل از این که به بیان چگونگی دلالت این آیه بر اصول اعتقادی سهگانه بپردازیم، یک توضیح کلی و اجمالی در مورد این آیه و مقایسه آن با آنچه که در آیه ۱۱ سوره غافر وارد شده، به نظر می‎رسد که خالی از فایده نباشد. تفاوت آیه ۲۸ با آیه ۱۱ سوره غافر در این آیه آمده است که «كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْوَاتًا

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم آیه28_ ارتباط آیه با آیات قبل و بعد_ معنای کلی آیه_ عمومیت مخاطبان آیه ۱۳۹۷/۱۰/۱۰   آیه ۲۸: «كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» . ارتباط آیه ۲۸ با آیات قبل و بعد  این آیه تا آیه ۴۰  مجموعاً ۱۲ آیه هستند که به یکدیگر مربوط  هستند. این آیه در واقع یک بازگشتی است به مطالب آیات اخیر؛ آنجا که خداوند در اواسط این آیات فرمود «یا أیُّها النّاس اعبُدوا رَبَّکم» تا آیه «الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا». مجموع این آیات حول سه موضوع مبدأ، معاد و نبوت بود و ادله و براهینی برای این سه اصل اعتقادی ذکر شد، قبل از آنهم خداوند متعال

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم آیه27_ بخش چهارم(أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ) ۱۳۹۷/۱۰/۰۸   بخش چهارم: « أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» عرض کرده کردیم در آیه بیست و هفتم چهار بخش قابل بررسی است. تا اینجا سه بخش را متعرض شدیم. بخش چهارم این است «أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» . این بخش در واقع نتیجه واضح و روشن سه بخش پیشین است. ارتباط این بخش با بخش‌های پیشین در بخش اول بحث از نقض عهد به میان آمد «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ». البته ظاهر این نقض عهد این است که این بلافاصله بعد از میثاق و إحکام عهد صورت گرفته یعنی فاصله‌ای بین پیمان و نقض آن وجود ندارد چون مِن بَعدِ میثاقِه ظهور در این مطلب دارد

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم آیه 27_ بخش سوم: و یفسدون فی الأرض ۱۳۹۷/۱۰/۰۳ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم آیه بیست و هفتم مشتمل بر ۴ بخش است. دو بخش از این چهار بخش مورد رسیدگی قرار گرفت بخش اول این بود «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ» که به تفصیل در مورد موضوع عهد الهی و مراتب و مراحل و آثار عهد و نقض عهد الهی سخن گفتیم؛ بخش دوم « و یقطعون مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ» بود. این دو در واقع صفات فاسقیناند، چون در آیه ۲۶ بحث فاسقین مطرح شد، بنابراین در آیه ۲۷ به بیان صفات سهگانه فاسقین پرداخت و نتیجه فسق آنها را که خسران است بیان کرد و