تفسیر – سال 98 – 97

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم آیه30_بخش اول:احتمالات پنج‌گانه درخلیفه و بررسی آن‌ها ۱۳۹۸/۰۲/۰۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد مقصود و معنای خلیفه در صدر آیه ۳۰ سوره بقرۀ بود. عرض کردیم که در مورد این کلمه احتمالاتی ذکر شده است و تا اینجا ۴ احتمال را بیان کردیم. احتمال اول این بود که منظور از خلیفه، شخص آدم ابوالبشر است. احتمال دوم این بود که مقصود انسان کامل است. احتمال سوم این بود که همه انسان‌های مؤمن و پرهیزکار از کسی که در عالی ترین مرتبه وارستگی است تا انسان هایی که به طور متعارف وارسته و پرهیزکاراند. احتمال چهارم اینکه مقصود همه انسان‌ها است، یعنی خداوند متعال خلافت را به نحو فعلی به همه انسان‌ها اعم

دانلود-جلسه چهل و نهم-PDF جلسه چهل و نهم آیه۳۰ _ احتمالات پنجگانه در خلیفه و بررسی آنها ۰۲/۰۲/۱۳۹۸   خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد احتمالاتی بود که درباره تعیین خلیفه در آیه ۳۰ سوره بقرۀ مطرح شده است. تا اینجا دو احتمال را بررسی کردیم، احتمال اول این بود که مقصود از خلیفه شخص حقیقی آدم ابوالبشر باشد که زمخشری و طبرسی این احتمال را مطرح کرده بودند و ما عرض کردیم که این احتمال ناتمام و مردود است. احتمال دوم این بود که مقصود از خلیفه، انسان‌های کامل اعم از انبیاء و اولیاء و ائمّه مهتدین (ع) است گفته شد که این احتمال نا درست نیست، اما کامل هم نیست چون دلیلی بر حصر خلیفه در این موارد

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم آیه۳۰ _ احتمالات در مورد خلیفه و بررسی آنها ۱۳۹۸/۰۲/۳۱   خلاصه جلسه گذشته بحث در این بود که در آیه ۳۰ سوره بقرۀ مقصود از خلیفه چیست. یعنی خداوند تبارک و تعالی که در صدد اعلام خلافت در أرض است، چه کسی را بعنوان خلیفه قرار داده است. چند احتمال را در این باره ذکر کردیم. بررسی شاهد پنجم در نفی احتمال اول احتمال اول این بود که خداوند در صدد تعیین شخص حضرت آدم به عنوان خلیفه بوده که عرض کردیم این احتمال به دلایلی مردود است؛ چون شواهدی وجود دارد که بر اساس آنها نمی‎تواند شخص حضرت آدم باشد و ما چهار قرینه و شاهد برای این موضوع ذکر

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم آیه 30_ احتمالات در مورد خلیفه و بررسی آن ها ۱۳۹۸/۰۱/۲۶   خلاصه جلسه گذشته در آیه ۳۰ یکی از مهمترین مباحث این است که خلیفه چه کسی است و اینکه خداوند فرمود « إذ قالَ ربّک للملائکۀ إنّی جاعلٌ فی الارضِ خلیفۀ »، خداوند اعلام خلافت چه موجودی و چه شخصی را در این آیه مطرح کرده است. اقوال و احتمالاتی در مورد اینکه چه کسی خلیفه شده، ذکر گردیده است. احتمال اول یک احتمال و یک قول این است که خداوند متعال شخص حقیقی آدم را بعنوان خلیفه معرفی کرده است. یعنی وقتی آدم ابوالبشر خلق شد، خداوند فقط او را به عنوان خلیفه معرفی کرده و این اعلام خلافت

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم آیه30_ وجه اعلام خلافت انسان_ حق در مسئله ۱۳۹۸/۰۱/۲۵   بررسی وجوه هفتگانه بحث در این بود که وجه اعلام خلافت انسان به ملائکه توسط خداوند متعال چه بوده. هفت وجه ذکر کردیم و گفتیم که اغلب این وجوه در واقع می‎تواند به عنوان پند‌های اخلاقی و یا پیام‌هایی که از این آیه قابل استفاده است ذکر شود. لذا چه بسا غیر از دو وجه بقیه نمی‎تواند به عنوان پاسخ این سوال تلقی شود. مثلا در وجه ششم عرض کردیم که نقل این داستان و گفتگو بین خداوند و ملائکه، در واقع برای دلجویی و تسلّی دل پیامبر است که از اعتراضات و اشکالات و منکران و مشرکان رنجیده نشود، چون همین

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم آیه30_ وجه اعلام خلافت انسان ۱۳۹۸/۱۰/۲۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در آیه ۳۰ سوره بقرۀ بود؛ «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لا تَعْلَمُونَ ». ما تا اینجا درباره هشت واژه از واژههای این آیه به اختصار مطالبی را عرض کردیم تا انشاءالله مقدمهای باشد برای ورود به تفسیر آیه. مهمترین مسئله این آیه اعلام خلافت انسان است. ما در گذشته هم در ابتدای بحث از این آیه پیرامون تناسب این آیه با آیات قبل و بعد مطالبی را بیان کردیم و شاید مهمترین نکتهای که در این آیه و بخصوص

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم آیه ۳۰- مفردات: ۷- تسبیح ۸- تقدیس ۱۳۹۷/۱۲/۲۰   خلاصه جلسه گذشته بعضی از مفردات آیه ۳۰ باقی مانده که آن‎ها را هم انشاء الله توضیح داده و بعد به تفسیر خواهیم پرداخت. ۷. تسبیح واژه هفتم «نسبّحُ» و واژه هشتم «نقدّسُ» می‎باشد، چون در آیه آمده «نسبّحُ بحمدک» و «نقدّسُ لک». اما در مورد تسبیح که «سبّحُ» از آن اخذ شده است و اینکه ریشه لغوی این واژه چیست، نظراتی وجود دارد. ۱. یک نظر این است که «نسبّحُ» از ریشه سَبح به معنای رفت و آمد طولانی و تلاش مستمر است. بر این اساس معنای «نسبّحُ لک» این است که ما تسبیح تو را می‎کنیم و تعظیم تو را با

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم آیه ۳۰- مفردات: جعل، خلیفة ۱۳۹۷/۱۲/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث در آیه ۳۰ سوره بقره بود، بعد از بیان تناسب این آیه و ارتباطش با آیات قبل و بعد، به توضیح مفردات این آیه پرداختیم. تا اینجا درباره برخی از مفردات این آیه از جمله کلمه «إذ»، «قال» و «ربّک» و نیز «ملائکة»سخن گفتیم. واژه چهارم یعنی ملائکه هم یک بحث لغوی درباره خود کلمه و ریشه آن داشتیم. ولی بحث‌هایی درباره شمول این واژه نسبت به ابلیس و نیز جنّ، مطرح است نکته‌ای که مهم است این میباشد که این گفتگوهایی که بین خداوند و ملائکه و به ویژه ابلیس صورت گرفته و خداوند متعال این‎ها را مورد خطاب قرار

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم آیه30_ مفردات(قال _ ربک_ ملائکه) ۱۳۹۷/۱۲/۱۳ خلاصه جلسه گذشته بحث در مفردات آیه ۳۰ سوره بقره بود. درباره واژه «إذ» مطالبی را عرض کردیم و از دو جهت درباره این کلمه سخن گفته شد، یکی درباره زیادت و عدم زیادت این کلمه، و دیگری درباره متعلق این کلمه و به تبع معنای این کلمه. ۲. «قال» کلمه دوم قال است. چون قائل خداوند تبارک و تعالی است، باید دید که معنای قول که به خداوند نسبت داده شده است چیست. چون قول در رابطه با بشر عبارت است از تلفظ و تکلم به الفاظ و کلماتی با زبان. وقتی انسان می‌خواهد مقاصد و مطالبش را به مخاطب القاء کند، این را در

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم آیه۳۰ _ مفردات ۱۳۹۷/۱۲/۱۱   مفردات آیه۳۰ در مورد آیه ۳۰ پیرامون معنای کلی آیه و تناسب آیه با آیات قبل و بعد نکاتی را عرض کردیم. مطلب دیگری که طبق روال معهود در تفسیر آیات باید بیان کنیم درباره مفردات آیه است. البته آن آیاتی که احتیاج به توضیح مفرداتش باشد ما این کار را انجام میدهیم هر چند مفردات بعضی از آیات نیاز به توضیح ندارد. آیه این بود « وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لا تَعْلَمُونَ»؛  ۱. إذ اولین واژهای که در این آیه می‎بایست درباره آن سخن

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهلم آیه30_ معنای کلی_ تناسب آیه با آیات قبل ۱۳۹۷/۱۱/۲۹   آیه30_ معنای کلی در مورد آیه ۳۰ اولین مطلبی که لازم است درباره آن سخن بگوییم، معنای کلی و اجمالی این آیه و آیات نه‌گانه بعدی است. مجموعاً در این بخش از سوره بقره چیزی حدود ۱۰ آیه وجود دارد که اگر بخواهیم این ۱۰ آیه را در یک تقسیم‌بندی کلی لحاظ کنیم، می‌توانیم بگوییم که مشتمل بر ۲ بخش است. در یک بخش اعلام خلافت انسان از ناحیه خداوند تبارک و تعالی است که در این بخش سؤال و جواب‌هایی که بین خداوند و ملائکه صورت گرفته، مطرح شده است. در بخش بعدی در واقع به جایگاه انسان در نظام احسن خلقت و

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم آیه29_اختلاف مفسران درباره استفاده حکم فقهی از آیه_آیه۳۰ ۱۳۹۷/۱۱/۲۸   اختلاف مفسران درباره استفاده حکم فقهی‌‌ از آیه آخرین نکته‌ای که در مورد آیه ۲۹ مطرح است و مربوط به بخش اول آیه یعنی «هو الّذی خلق لکم ما فی الأرض جمیعا»، است این است که اختلافی در بین مفسرین در مورد این بخش واقع شده که آیا از این بخش از آیه می‎توان یک حکم فقهی را استفاده کرد یا نه. این اختلاف هم در بین مفسرین شیعه و هم اهل سنت واقع شده است. اصل اختلاف این است که این آیه در واقع در مقام بیان همان مطالبی است که در گذشته گفتیم یعنی در واقع یک بحث کلامی دارد،

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم آیه29_بخش دوم: «فسوّیهن سبع سماوات»_ بخش سوم:« و هو بکل شیء علیم» ۱۳۹۷/۱۱/۲۷   خلاصه جلسه گذشته  بحث در بخش دوم آیه بیست و نهم بود، عرض کردیم به حسب این آیه خداوند تبارک و تعالی می‎فرماید بعد از آن که زمین برای انسان ها خلق شد، آنگاه خداوند آهنگ و قصد آفرینش آسمان‎ها نمود و آسمان‎ها را در هفت آسمان مستوی و خلق نمود. درباره تقدم خلقت آسمان بر زمین و بالعکس و اختلافی که در این رابطه وجود دارد، مطالبی عرض شد. عمده معنای خود این آیه است که گفتیم «استوی الی السّماء» به معنای قصد خلقت و آفرینش است و لذا بعد از خلقت زمین؛ خداوند قصد خلقت آسمان

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم آیه29_ بخش دوم_ بررسی تقدم و تأخر خلق آسمان و زمین ۱۳۹۷/۱۱/۱۵   بررسی تقدم و تأخر خلق آسمان و زمین بحث در بخش دوم آیه بیست و نهم بود، عرض کردیم در بخش دوم این آیه بحث از خلقت آسمان و اِستوای آسمان‌های هفت‌گانه است. یکی از مسائلی که ذیل این بخش و به دنبال بخش اول باید مورد رسیدگی قرار گیرد، مسئله تقدّم و تأخّر خلقت آسمان و زمین است.  عرض کردیم که از برخی از آیات استفاده می‎شود زمین قبل از آسمان خلق شده است. آیه محل بحث به حسب ظاهر دلالت بر تقدیم خلقت زمین بر آسمان دارد. روایتی را هم دیروز خواندیم که بر اساس آن روایت

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم آبه29_ هدف از امکان تسخیر عالم در روایات_ بخش دوم( ثم استوی….) ۱۳۹۷/۱۱/۱۴   هدف از امکان تسخیر عالم توسط انسان در روایات ما اجمالاً درباره پیام کلی این آیه مطالبی را عرض کردیم و گفتیم که پیام کلی این سه بخش این است که این عالم در تسخیر انسان‌ها و برای رسیدن انسان به مقصد اصلی خلق شده است. اما برای اینکه هدف تسخیر به روشنی معلوم شود، روایتی از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در ذیل این آیه می‌خوانیم تا معلوم شود که به چه دلیل این عالم مسخّر انسان قرار داده شده است.  عن أمیرالمؤمنین فی قول الله عزّ و جلّ «هو الّذی خلق لکم ما فی الأرض جمیعا ثمّ

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم آیه29_ پیام کلی آیه: تسخیر عالم توسط انسان ۱۳۹۷/۱۱/۱۳   پیام کلی آیه در مورد آیه ۲۹ کیفیت ارتباط و تناسب این آیه با آیات قبل بیان شد گفتیم آیه سه بخش دارد. گفته شد به طور کلی خداوند متعال می‌خواهد بیان کند که غرض و هدف اصلی از خلقت انسان و آنچه که در آسمان‌ها و زمین است، این است که انسان به مقام قرب که گاهی از آن تعبیر به مقام خلافت الهی می‌شود، برسد و این مقصدی است که نباید فراموش شود و انسان در این مسیر نباید متوقف شود. در این مسیر و انتفاع از آسمان و زمین برای او بما هو انتفاع موضوعیت ندارد بلکه اینها همه

جلسه ۳۴- PDF جلسه سی و چهارم آیه29_ ارتباط آیه با آیات قبل ۱۳۹۷/۱۱/۰۸   آیه۲۹ آیه ۲۹ «هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»  اوست خدایی که همه آنچه در زمین وجود دارد را برای شما خلق کرده و اوست که به هر چیزی دانا و آگاه است. سخن از خلق ما فی الأرض و ما فی السماء و آسمان‌های هفت‌گانه است و اینکه خداوند به هر چیزی عالم و آگاه است. این آیه متضمن سه بخش است: ارتباط آیه با آیات قبل  نکته‌ی مهم این است که ارتباط این آیه با آیات قبل و تناسب اش

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم آیه28_ «ثمّ إلیه ترجعون »_ روایات مبین مسیر حرکت انسان ۱۳۹۷/۱۱/۰۷   از آیه بیست و هشتم فقط یک مطلب باقی مانده که بعد از بیان آن سراغ آیه بیست نهم می‎رویم. «ثمّ إلیه ترجعون » آخرین بخش از آیه عبارت «ثمّ إلیه ترجعون است»؛ عرض کردیم این آیه سیر حرکت انسان را از ابتدا تا انتها بیان می‎کند و در این مسیر یک موت و یک إماته و دو إحیاء دارد و غایت حرکت انسان رجوع به حق تعالی است. در باب رجوع به خداوند تبارک و تعالی بحث زیاد است و این را در جای خودش بحث خواهیم کرد. اما چند مطلب در اینجا قابل ذکر است: مطلب اول: رجوع

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم آیه28_ دو احتمال در مدلول«ثم یحییکم» و بررسی آن ۱۳۹۷/۱۰/۲۴   اختلاف در مدلول« ثم یحییکم» آیه بیست و هشتم هم دلالت بر مبدأ و هم دلالت بر معاد دارد. ما کیفیت دلالت این آیه بر مبدأ و معاد را ذکر کردیم. «فأحیاکم» و نیز «ثمّ یمیتکم» دلالت بر مبدأ دارد. «ثمّ یحییکم» نیز دلالت بر معاد دارد.  در مورد «ثمّ یحییکم» این اختلاف هست که آیا إحیاء بعد از إماته و در ابتدای عالم برزخ از آن استفاده می‎شود، یا دلالت دارد بر إحیاء در پایان عالم برزخ و بعد از آن «ثمّ إلیه ترجعون» می‎آید. بررسی احتمال اول به نظر می‌رسد که اگر بگوییم که «ثم یحییکم»  دلالت بر حیات

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم آیه28_ کیفیت دلالت آیه بر معاد_ جامعیت آیه ۲۸ ۱۳۹۷/۱۰/۲۳   خلاصه جلسه گذشته  عرض کردیم آیه ۲۸ به طور مستقیم بر مبدأ و معاد دلالت دارد. دو موضع در این آیه دلالت بر مبدأ دارند که بیان شد؛ یکی تعبیر «فأحیاکم» است و دیگری تعبیر «ثمّ یمیتکم». احیاء و اماته در این دنیا دلالت بر مبدأ دارد که توضیحش گذشت. کیفیت دلالت آیه ۲۸ بر معاد اما کیفیت دلالت این آیه بر معاد، بخش دیگری است که باید به آن پرداخته شود. گفتیم «ثمّ یحییکم» در این آیه دلالت بر معاد دارد و این احتمال را که بخواهد دلالت بر مبدأ داشته باشد کما ذَکَره بعضٌ رد کردیم و گفتیم که