دروس خارج

جلسه ۵۹ – PDF جلسه پنجاه و نهم معانی حرفیه – مسلک سوم- کلام محقق نائینی ۱۳۹۱/۱۱/۰۴   خلاصه جلسه گذشته بحث درباره نظریه دوم از مسلک سوم بود، محقق نائینی فرق بین معانی اسمیه و معانی حرفیه را در ایجادی بودن معانی حرفیه و اخطاری بودن معانی اسمیه دانستند. ایشان ابتدائاً مقدمه‏ای بیان کردند که محصل آن این است که همان گونه که در خارج وجودات بر دو قسم‏اند؛ یک قسم جواهرند که محتاج موضوع و محل نیستند و یک قسم اعراض‏اند که برای تحقق محتاج موضوع و محل می‏باشند، همچنین در عالم مفاهیم هم مفاهیم بر دو دسته‏اند؛ برخی مفاهیم برای تقرر ذهنی به چیز دیگری نیاز ندارند اما برخی دیگر برای تقرر و تحقق محتاج چیز دیگری

جلسه ۵۸ – PDF جلسه پنجاه و هشتم معانی حرفیه – مسلک سوم- کلام صاحب حاشیه ۱۳۹۱/۱۱/۰۳   نتیجه بحث تا اینجا این شد که مسلک اول و مسلک دوم در باب معانی حرفیه باطل است. مسلک اول این بود که حروف برای هیچ معنایی وضع نشده‏اند بلکه حال آنها حال علامات اعراب است. مسلک دوم هم این بود که حروف و اسماء ذاتاً و حقیقتاً یکی هستند و تنها به حسب لحاظ با هم متفاوتند که هر دو مسلک مورد مناقشه قرار گرفت و رد شد. مسلک سوم اینکه معنای حرفی و معنای اسمی متباین بالذات می‏باشند، یعنی هر یک از اسم و حرف برای یک معنی وضع شده‏اند و موضوع‏له در آنها ماهیتاً متفاوت است. کسانی که قائل

جلسه ۵۷ – PDF جلسه پنجاه و هفتم معانی حرفیه – بررسی مسلک دوم (بقیه اشکالات) ۱۳۹۱/۱۱/۰۲   خلاصه جلسه گذشته بحث در مسلک دوم در باب معانی حرفیه بود، عرض کردیم مرحوم آخوند معتقد است اسماء و حروف ذاتاً و حقیقتاً متحدند و در مراحل سه‏گانه وضع، موضوع‏له و مستعمل‏فیه، هر دو یکسانند لکن فرق آنها به لحاظ آلیت و استقلالیت است. اشکالاتی به این مسلک وارد شده که ما تا اینجا دو اشکال را ذکر کردیم؛ یکی اشکال محقق اصفهانی و دوم اشکال محقق خویی بود که معلوم شد هیچ یک از این دو اشکال به مرحوم آخوند وارد نیست. اشکالات دیگری هم به نظریه مرحوم آخوند وارد است که به نظر می‏رسد قابل جواب نباشد و به

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم معانی حرفیه – بررسی مسلک دوم (اشکال دوم) ۱۳۹۱/۱۰/۳۰   خلاصه جلسه گذشته بحث در بررسی مسلک دوم؛ یعنی مسلک مرحوم آخوند درباره معانی حرفیه بود، عرض شد مرحوم آخوند کلامشان متضمن دو بخش است، بخش اول، اشکال به مشهور بود که موضوع‏له حروف را خاص می‏دانند و بین معنای حرفی و معنای اسمی تفاوت قائل‏اند، بخش دوم، اصل مدعای ایشان است که می‏فرماید: فرقی بین معنای حرفی و معنای اسمی وجود ندارد نه در مقام وضع، نه در موضوع‏له و نه در مستعمل‏فیه و فقط فرق بین این دو مربوط به لحاظ آلیت و استقلالیت است و این لحاظ هم خارج از دائره موضوع‏له است. عرض کردیم نسبت به هر دو

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم معانی حرفیه – بررسی مسلک دوم (اشکال اول) ۱۳۹۱/۱۰/۰۷   خلاصه جلسه گذشته مسلک دوم؛ یعنی مسلک مرحوم آخوند درباره معنای حرفی ذکر شد. ملخّص این مسلک این است که معنای اسماء و حروف یکی است، یعنی در هر دو موضوع‏له عام یا به تعبیر دیگر کلی طبیعی است و مستعمل‏فیه هم در هر دو عام است لکن یک فرقی بین معنای حرفی و معنای اسمی وجود دارد که آن هم به لحاظ آلیت و استقلالیت مربوط می‏شود که لحاظ در معنای حرفی آلی است ولی در معنای اسمی استقلالی است؛ به عبارت دیگر فرق بین معنای اسمی و معنای حرفی در واقع مانند فرق بین جوهر و عرض است، عرض در

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم معانی حرفیه – مسلک دوم ۱۳۹۱/۱۰/۲۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد مسالک مختلف درباره معنای حرفی بود، مسلک اول در معنای حرفی این بود که اساساً حروف برای هیچ معنایی وضع نشده‏اند و همانند حالات اعراب می‏باشند، اشکالات این مبنا بیان شد و این نظریه کنار گذاشته شد. مسلک دوم که مختار مرحوم آخوند است این بود که معنای حروف مانند معنای اسماء، عام و مطلق است؛ یعنی وضع عام و موضوع‏له عام و مستعمل‏فیه هم عام است. کلام مرحوم آخوند دو بخش داشت؛ بخش اول در واقع ایراد اشکال به مشهور بود، ایشان نسبت به مشهور که معتقدند وضع در حروف عام و موضوع‏له خاص است اشکال کردند که

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم معانی حرفیه- مسلک دوم ۱۳۹۱/۱۰/۱۱   خلاصه جلسه گذشته عرض شد مرحوم آخوند به مشهور که وضع حروف را از قبیل وضع عام و موضوع‏له خاص می‏دانند اشکال دارند. ایشان فرمودند منظور از این خاص جزئی است و جزئیت مساوق با وجود است و وجود هم یا وجود ذهنی است و یا وجود خارجی، اگر مراد وجود خارجی باشد مبتلا به یک اشکال است که آن را در جلسه گذشته عرض کردیم. اشکالات احتمال دوم اگر منظور از خاص جزئی ذهنی باشد مبتلا به سه اشکال است، یعنی اگر فرض کنیم واضع وقتی می‏خواسته لفظ «مِن» را برای معنایی وضع کند مفهوم کلی ابتداء را تصور کرده و لفظ را برای ابتدائی

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم معانی حرفیه- مسلک دوم ۱۳۹۱/۱۰/۱۰   عرض کردیم در مورد معنای حرفی سه مسلک وجود دارد، مسلک اول این بود که اساساً حروف برای هیچ معنایی وضع نشده‏اند و همانند حرکات اعراب صرفاً علامت برای بیان یک حالت و وضعیتی در مدخولشان هستند. این مسلک مورد نقد و اشکال واقع شد. مسلک دوم مسلک دوم که مورد قبول صاحب فصول و به تبع ایشان مرحوم آخوند قرار گرفته این است که حروف هم مانند اسماء برای معانی وضع شده و هیچ فرقی با آنها ندارند، یعنی موضوع‏له در حروف عین موضوع‏له در اسماء است. این مسلک هم مانند مسلک اول به نجم الائمه (شیخ رضی) نسبت داده شده و یکی از دو

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم اقسام وضع – وقوع قسم سوم- معانی حرفیه(مسلک اول) ۱۳۹۱/۱۰/۰۹   خلاصه جلسه گذشته عرض شد در مورد وقوع قسم سوم از اقسام وضع بحث شده که آیا مثال و مصداقی برای آن وجود دارد یا نه؟ مشهور وضع حروف و اسماء اشاره را از قبیل وضع عام و موضوع‏له خاص می‏دانند بنابراین لازم است هم در باب وضع حروف و هم در باب وضع اسماء اشاره و ضمائر که از آنها به مبهمات تعبیر می‏شود مستقلاً بحث کنیم. بحثی که در این دو مورد واقع شده بحثی طولانی و مبسوط است، نخست از بحث حروف شروع می‏کنیم، در این باره در دو مقام بحث می‏شود: مقام اول درباره اصل معنای حرفی

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاه اقسام وضع – وقوع قسم دوم (شبهه در مورد اعلام شخصیه) ۱۳۹۱/۱۰/۰۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در شبهه‏ای بود که پیرامون اعلام شخصیه مطرح شده، مشهور برای وضع خاص و موضوع‏له خاص به اعلام شخصیه مثال زده‏اند لکن شبهه‏ای مطرح شد که محصل آن این است که ما نمی‏توانیم اعلام شخصیه را از قبیل وضع خاص و موضوع‏له خاص بدانیم چون منظور از موضوع‏له خاص یک معنی و مفهوم جزئی است و از آنجا که جزئیت مساوق با وجود است و وجود هم یا ذهنی است یا خارجی، پس این معنای موضوع‏له یا باید یک موجود ذهنی و متصور ذهنی باشد یا یک موجود خارجی در حالی که هیچ کدام امکان ندارد؛ چون

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم اقسام وضع- وقوع قسم دوم- شبهه در مورد اعلام شخصیه ۱۳۹۱/۱۰/۰۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در مقام سوم مربوط به اقسام اربعه وضع بود، عرض کردیم مقام سوم پیرامون امثله و مصادیق اقسام اربعه وضع است. گفتیم در مورد وضع عام و موضوع‏له عام، بحث چندانی وجود ندارد. در مورد وضع خاص و موضوع‏له خاص به اعلام شخصیه مثال زده شده و مشهور، اعلام شخصیه را از مصادیق وضع خاص و موضوع‏له خاص می‏دانند لکن یک اشکال و شبهه‏ای در مورد اعلام شخصیه وجود دارد که عرض کردیم امام (ره) [۱] این شبهه را مطرح و پاسخ داده‏اند. اساس شبهه این است که در وضع خاص و موضوع‏له خاص در واقع واضع

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم اقسام وضع- مقام سوم- مصادیق اقسام چهارگانه ۱۳۹۱/۱۰/۰۴   خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره تقسیم وضع بود. تقسیم اول، تقسیم وضع به تعیینی و تعینی بود که عرض کردیم ما این تقسیم را قبول نداریم. در تقسیم دوم گفتیم که وضع به اعتبار معنی به این بیان که واضع باید در هنگام وضع معنی را تصور کند به چهار قسم تقسیم می‏شود؛ وضع عام و موضوع‏له عام، وضع خاص و موضوع‏له خاص، وضع عام و موضوع‏له خاص و وضع خاص و موضوع‏له عام. البته تقسیم دیگری هم برای وضع به اعتبار لفظ متصور است که وضع شخصی و نوعی می‏باشد که بعداً به بحث درباره آن خواهیم پرداخت. گفتیم در تقسیم

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم اقسام وضع- مقام دوم- امکان قسم چهارم ۱۳۹۱/۱۰/۰۳   تا اینجا قول به امتناع قسم چهارم از اقسام چهارگانه وضع را بررسی کردیم. نظر محقق خراسانی، محقق عراقی و محقق اصفهانی مبنی بر امتناع وضع خاص و موضوع‏له عام مورد بحث و بررسی قرار گرفت و اشکالات این قول بیان شد. قول به امکان قسم چهارم اما قول دوم قول به امکان قسم چهارم است، یعنی وضع خاص و موضوع‏له عام، محذوری ندارد و ممکن است، حال اینکه در خارج واقع شده یا نه و مثال دارد یا نه؟ بحث دیگری است که در مقام سوم از بحث به آن خواهیم پرداخت. از جمله کسانی که قائل به امکان قسم چهارم شده‏اند

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم اقسام وضع- مقام دوم- امکان قسم چهارم ۱۳۹۱/۱۰/۰۲   خلاصه جلسه گذشته بحث در امکان قسم چهارم؛ یعنی وضع خاص و موضوع‏له عام بود، عرض شد در این رابطه اختلاف است؛ بعضی قائل به امکان و برخی قائل به امتناع این قسم هستند. مرحوم آخوند، محقق عراقی و محقق اصفهانی قائل به امتناع وضع خاص و موضوع‏له عام می‏باشند. ما کلام محقق خراسانی را نقل کردیم و گفتیم مرحوم آقای خویی هم برای امتناع قسم چهارم همین بیان مرحوم آخوند را بعینه ذکر کرده، سخن محقق عراقی را هم بیان و توضیح ایشان را در این رابطه عرض کردیم. کلام محقق اصفهانی ایشان هم قائل به عدم امکان قسم چهارم هستند لکن

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم اقسام وضع- مقام دوم- امکان قسم چهارم ۱۳۹۱/۰۹/۲۹   نتیجه بحث در امکان قسم سوم نتیجه کلی بحث در امکان قسم سوم، این شد که قسم سوم یعنی وضع عام و موضوع‏له خاص امکان دارد و امکان این قسم هم به این بیان است که واضع مفهوم عام و معنای کلی را در مقام وضع تصور می‏کند ولی این مفهوم عام در واقع یک مفهوم به معنای جامع و قدر مشترک بین افراد و مصادیق که از افراد و مصادیق انتزاع شده می‏باشد مثل فردٌ من الانسان یا شخصٌ من الانسان یا ما ینطبق علیه الانسان و به وسیله این مفهوم به مفاهیم جزئیه اشاره می‏کند و لفظ را برای آن مفاهیم

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم اقسام وضع- مقام دوم- امکان قسم سوم ۱۳۹۱/۰۹/۲۸   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم به محقق عراقی که در دفاع از نظریه مرحوم آخوند مبنی بر امکان وضع عام و موضوع‏له خاص، مطالبی را فرموده بودند اشکالاتی ایراد شده است. تا اینجا اشکال اول به محقق عراقی که توسط بعضی از بزرگان ایراد شده بود مورد بررسی قرار گرفت و معلوم شد این اشکال وارد نیست. اشکال دوم به محقق عراقی می‏گویند اساس فرمایش محقق عراقی و به تبع ایشان مرحوم آقای خویی در دفاع از مرحوم آخوند این بود که عناوین و مفاهیمی همچون ما ینطبق علیه الانسان یا فردٌ من الانسان که از افراد و مصادیق، انتزاع شده‏اند می‏توانند مرآت

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم اقسام وضع- مقام دوم- امکان قسم سوم ۱۳۹۱/۰۹/۲۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در امکان قسم سوم از اقسام چهارگانه وضع؛ یعنی وضع عام و موضوع‏له خاص بود. در این رابطه مرحوم آخوند قائل به امکان شدند و فرمودند: واضع می‏تواند معنای کلی را تصور کند و لفظ را برای مصادیق آن معنای کلی وضع کند؛ چون کلی و عام می‏تواند مرآت برای افراد و مصادیق باشد و تصور عام در واقع همان تصور خاص و مصادیق می‏باشد پس اصل فرمایش مرحوم آخوند امکان وضع عام و موضوع‏له خاص است. اشکالی به مرحوم آخوند ایراد شد که وضع عام و موضوع‏له خاص امکان ندارد؛ چون کلی نمی‏تواند مرآت و آینه افراد و

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم اقسام وضع – مقام دوم – امکان قسم سوم ۱۳۹۱/۰۹/۲۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در اشکال اول بر محقق عراقی است که از طرف صاحب منتقی الاصول ایراد شده بود. محقق عراقی برای اثبات امکان وضع عام و موضوع‏له خاص در دفاع از مرحوم آخوند فرمود: مفاهیم اگر منتزع از افراد باشند می‏توانند مرآت برای افراد قرار گیرند، بعضی از مفاهیم این چنین هستند؛ مثل فردٌ، شخصٌ، مصداقٌ و امثال آن که این مفاهیم به واسطه اینکه افراد و مصادیق، منشأ انتزاع آنها هستند می‏توانند مرآت افراد و مصادیق هم باشند به خلاف مفاهیم متأصله، پس مفهومی مثل ما ینطبق علیه الانسان ضمن اینکه یک مفهوم کلی و عام است می‏تواند

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم اقسام وضع- مقام دوم- امکان قسم سوم ۱۳۹۱/۰۹/۲۵   خلاصه جلسه گذشته بحث در امکان قسم سوم یعنی وضع عام و موضوع‏له خاص بود، عرض کردیم در مورد امکان این قسم چند نظر وجود دارد؛ بعضی قائل به امکان و برخی قائل به عدم امکان این قسم‏اند. مرحوم آخوند از کسانی است که قائل به امکان وضع عام و موضوع‏له خاص می‏باشد و می‏فرماید: واضع می‏تواند معنای کلی و عام را تصور کند لکن لفظ را برای افراد و مصادیق آن قرار دهد؛ چون عام و کلی، مرآت و حاکی از افراد و مصادیق است و می‏تواند وجه برای خاص باشد. عرض کردیم به این بیان اشکال شده، اولین اشکال این است

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل مقام دوم – امکان قسم سوم ۱۳۹۱/۰۹/۲۲   امکان قسم سوم بحث در امکان اقسام چهارگانه وضع بود، نوبت رسید به امکان قسم سوم یعنی وضع عام و موضوع‏له خاص، گفتیم در این رابطه چند قول وجود دارد، بعضی قائل به امکان و برخی قائل به عدم امکان هستند. مرحوم آخوند از کسانی است که قائل به امکان این قسم است، ما نظر ایشان و اشکال وارد بر کلام ایشان و پاسخ‏های آن را ذکر و مورد بررسی قرار می‏دهیم. کلام محقق خراسانی به نظر مرحوم آخوند واضع می‏تواند معنای کلی را تصور کند و لفظ را در مقابل افراد و مصادیق آن قرار دهد چون کلی مرآت برای افراد و وجه برای خاص