خارج فقه

جلسه ۶۰ – PDF جلسه شصت مقام چهارم: استثناء مؤونة – جهة ثانیة: مطلب دوم: محدوده مستثنی منه ۱۳۹۴/۱۱/۱۲         دلیل چهارم: سیره قطعیه عملیه آخرین دلیل بر استثناء مؤونۀ شخص از خمس، سیره قطعیه متشرعه است؛ بنای متشرعه از زمان معصومین بر این بوده است که خمس را بعد از کسر هزینه‎های زندگی پرداخت می‌کردند. این سیره قطعی است و الان هم ما این را در بین متشرعه می‌بینیم که سال مالی برای خود قرار می‌دهند و بعد از هزینه‎هایی که در زندگی می‌کنند آنگاه اموال خود را مورد محاسبه قرار می‌دهند و خمس می‌پردازند. این سیره‎ی قطعی متصل به زمان معصومین است و جای اشکال و تردید در آن نیست چون ما در هیچ گزارشی

جلسه ۵۹ – PDF جلسه بنجاه و نهم مقام چهارم:استثناء مؤونة–جهةثانیة: استثناء مؤونةشخص ۱۳۹۴/۱۱/۱۱         خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله استثناء مؤونه شخص از خمس بود؛ عرض کردیم دلیل سوم بر خروج مؤونه شخص از خمس روایاتند که این روایات بر دو طائفه هستند؛ طائفه اولی روایاتی هستند که باطلاقها دلالت بر اخراج مؤونه شخص می‌کند یعنی چون در این روایات مؤونه به قول مطلق ذکر شده است، شامل مؤونه شخص هم می‌شود، این روایات را ذکر کردیم. در مورد برخی از آنها مطالب و نکاتی بود که به آن هم اشاره شد. طائفه دوم: روایات خاصه طائفه ثانیه روایات خاصه است یعنی روایاتی که بالصراحه یا بالظهور دلالت بر خروج مؤونه شخص از خمس دارند.

جلسه ۵۸ – PDF جلسه پنجاه و هشتم مقام چهارم: استثناء مؤونة – جهة ثانیة: استثناء مؤونة شخص ۱۳۹۴/۱۱/۱۰         خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله استثناء مؤونة شخص از خمس بود و اینکه تا مؤونة شخص کسر نشود، خمس واجب نمی‎شود؛ دلیل اول که دلالت بر خروج تخصّصی مؤونة شخص از خمس می‎کرد نه استثناء، مورد بررسی قرار گرفت و معلوم شد دلیل اول ناتمام است. دلیل دوم: اجماع دلیل دوم اجماع است؛ نسبت به خروج مؤونة شخص از خمس ادعای اجماع شده یعنی امامیه بر این اجماع دارند که وجوب خمس معلّق بر خروج مؤونة شخص است. البته معقد اجماع اصل خروج مؤونة شخص از خمس است اما اینکه در چه محدوده‎ای مؤونة شخص استثناء

جلسه ۵۷ – PDF جلسه پنجاه و هفتم مقام چهارم:استثناء مؤونة–جهة الثانیة: استثناء مؤونة شخص ۱۳۹۴/۱۱/۰۷         خلاصه جلسه گذشته در مقام چهارم بحث از وجوب خمس بعد از خارج کردن مؤونة است. عرض کردیم در این مقام ما در دو جهت بحث می‎کنیم. یکی استثناء مؤونة تحصیل که ادله آن بیان شد. به چهار دلیل ثابت کردیم خمس زمانی واجب می‎شود که هزینه‎های تحصیل مال کسر شود. مهم‎ترین آنها این بود که قبل از کسر هزینه‎ها عنوان فائده و غنیمت تحقق پیدا نمی‎کند. جهت دوم: مؤونة شخص جهت ثانیه درباره خروج مؤونة شخص است و اموری که متعلق به او می‎باشد. در این جهت بحث از این است که آیا خمس قبل از کسر مؤونة‎های شخص

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنچاه و ششم مقام چهارم: استثناء مؤونة – جهة الاولی: استثناء مؤونة تحصیل ۱۳۹۴/۱۱/۰۶         خلاصه جلسه گذشته در مقام رابع که بحث از استثناء مؤونة است عرض کردیم دو جهت مورد رسیدگی قرار می‎گیرد؛ جهت اولی درباره استثناء مؤونة تحصیل است و جهت ثانیه پیرامون استثناء مؤونة سنة است. در مورد استثناء مؤونة تحصیل، گفتیم چند دلیل بر وجوب خمس بعد از کسر هزینه‎های تحصیل مال اقامه شده است که دو دلیل را ذکر کردیم؛ دلیل اول این بود که اساساً عنوان فائده تنها بعد از کسر هزینه‎های تحصیل صادق است. دلیل دوم هم روایاتی بود که به نحو مطلق در آنها آمده بود که الخمس بعد المؤونة و عرض کردیم

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم مقام چهارم: استثناء مؤونه – جهة اولی: استثناء مؤونة تحصیل ۱۳۹۴/۱۱/۰۵         مقام چهارم: استثناء مؤونه در امر خامس از اموری که به عنوان متعلق خمس و ما یجب فیه الخمس ذکر شده عرض کردیم در چهار مقام بحث می‎کنیم؛ مقام اول پیرامون اصل وجوب خمس فی مازاد عن مؤونة السنة بود. در مقام دوم پیرامون موضوع خمس در این مورد بحث کردیم. مقام سوم بحث از مواردی بود که محل اختلاف واقع شده است که آیا اینها متعلق خمس هستند یا نیستند؟ اما مقام چهارم درباره استثناء مؤونه است یعنی در خصوص ارباح یا مطلق فائده (بنابر اختلافی که در موضوع خمس در این مقام هست)، خمس بعد

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم بحث در موارد استثناء- ما ملک بالخمس او الزکوة ۱۳۹۴/۱۱/۰۴         خلاصه جلسه گذشته دلیل چهارم بر عدم خمس «فیما یملک بالخمس أو الزکوة» روایات است؛ یک روایت را دیروز خواندیم و تقریب استدلال به آن روایت را بیان کردیم و مورد اشکال قرار دادیم. روایت دوم روایت دوم روایتی است که مرحوم کلینی به سند خودش از ابن عبد ربه نقل کرده است: «قال: سرّح الرضا (علیه السلام) بصلة إلی أبی، فکتب إلیه أبی، هل علی فیما سرحت إلی خمس؟ فکتب إلیه: لا خمس علیک فیما سرّح به صاحب الخمس» ؛ امام رضا (علیه السلام) یک هدیه‎ای برای پدرم فرستاد و پدرم نامه‎ای به امام (علیه السلام) نوشت

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم مقام سوم: بحث در موارد استثناء- ما ملک بالخمس او الزکوة ۱۳۹۴/۱۱/۰۳         خلاصه جلسه گذشته بحث در تعلق خمس به مالی بود که به عنوان خمس یا زکات به کسی داده شده است؛ عرض شد مشهور معتقدند «ما مَلک بالخمس او الزکوة» متعلق خمس نیست. چند دلیل بر قول مشهور اقامه شده که دو دلیل را ذکر کردیم و هر دو را مورد اشکال قرار دادیم؛ دلیل اول این بود که بر این مال عنوان فائده صدق نمی‎کند. این دلیل رد شد. دلیل دوم این بود که بر فرض هم عنوان فائده بر این مال منطبق باشد، باز ادله خمس این را شامل نمی‎شود چون مقصود از فائده‎ای

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم مقام سوم: بحث در موارد استثناء- ما ملک بالخمس او الزکوة ۱۳۹۴/۱۰/۳۰         مورد هشتم: ما ملک بالخمس او الزکاة مورد هشتم از مواردی که در مورد تعلق خمس به آنها بحث واقع شده، خمس و زکاتی است که به کسی داده می‎شود؛ مثلا کسی مستحق خمس یا زکات است، این خمس و زکات به او داده می‌شود و او مالک می‌شود؛ بحث در این است که اگر از مؤونه سنة زیاد آمد آیا این مال متعلق خمس است یا خیر؟ مثلا کسی از سادات است، سهم سادات از خمس به او داده می‌شود، و از مؤونه سنة او زیاده باقی می‌ماند یا فقیری است که مستحق زکات است

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم مقام سوم: بحث در موارد استثناء- المال الموصی به – صدقه ۱۳۹۴/۱۰/۲۹         از مواردی که مورد اختلاف واقع شده از حیث تعلق خمس، سه مورد دیگر باقی مانده که این سه مورد را باید مورد بررسی قرار دهیم. مورد ششم: المال الموصی به مورد ششم، مال موصی به است مثلاً اگر کسی وصیت کند مالی را به دیگری بدهند، از حیث اینکه خمس به آن تعلق می‎گیرد یا نه مورد اختلاف واقع شده است؛ مقدمتاً لازم است اشاره کنیم که مال موصی به بر دو قسم است: گاهی کسی وصیت می‎کند که بعد از فوتش چیزی را به کسی بدهند؛ گاهی به این شکل است که وصیت می‎کند

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاه مقام سوم: بحث در موارد استثناء- وقف عام- نذر ۱۳۹۴/۱۰/۲۷         خلاصه جلسه گذشته تا به اینجا درباره چند مورد از مواردی که در استثناء آنها از تعلق خمس در این مقام بحث شده، گفتگو کردیم؛ تکلیف هدیه و ارث و عوض الخلع و صداق و نیز وقف خاص معلوم شد. به مناسبت بحث از وقف خاص خوب است اشاره‎ای هم  به حاصل وقف عام داشته باشیم مورد چهارم: وقف عام در وقف عام، موقوف علیه اشخاص نیستند بلکه عناوین کلیه‎اند مثلاً باغ یا زمینی را وقف می‌کند که درآمد و نماء آن صرف طلاب علوم دینی شود. موقوف علیه در این مثال یک عنوان کلی است یعنی طلاب علوم دینی،

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم مقام سوم: بحث در موارد استثناء- عوض خلع، وقف خاص ۱۳۹۴/۱۰/۲۶         لحظات سخت آدمی مروری بر مباحث گذشته بحث در موارد استثناء خمس در امر خامس بود؛ ما ضابطه کلی در این رابطه را ذکر کردیم. اقوالی که در مقام ثانی مورد بحث قرار گرفت عمدتاً پیرامون همین مسئله بود اینکه آیا خصوص ارباح مکاسب مورد نظر است یا فوائد اختیاری، دون القهری و یا مطلق فوائد. ادله و اقوال مورد بررسی قرار گرفت و مختار ما در آن مقام معلوم شد که خمس به مطلق فائده تعلق می‎گیرد لکن نسبت به این موارد بخصوصه عرض کردیم چون مورد بحث واقع شده، مناسب است که ما هم این

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم بحث در موارد استثناء- نظر مختار در مورد صداق- بررسی دو تفصیل در مسئله ۱۳۹۴/۱۰/۲۳         نتیجه بحث ادله عدم خمس در صداق تماماً مورد بررسی قرار گرفت و نسبت به همه آنها اشکال شد؛ نتیجه بحث این شد که هیچ یک از این ادله وافی به مقصود نبوده و نمی‌توانند عدم وجوب خمس در صداق را اثبات کنند. بنابراین مقتضی برای شمول ادله خمس نسبت به مهریه و صداق موجود است و مانعی هم در برابر آن نیست، لذا وجهی برای استثناء مهریه از موضوع خمس در این مقام نیست. این مسئله خصوصاً با ملاحظه مبنای مختار در مقام دوم واضحتر و روشنتر می‌شود؛ چون ما در مقام

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم مقام سوم: موارد استثناء- بررسی ادله عدم خمس در صداق ۱۳۹۴/۱۰/۲۲         خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد صداق بود از این جهت که آیا خمس به صداق تعلق می‎گیرد یا خیر؛ عرض کردیم شهرت قویه بر عدم وجوب خمس در مهریه تحقق دارد. چند دلیل بر این ادعا و قول اقامه شده؛ دلیل اول این بود که بر مهریه و صداق عنوان غنیمت و فائده صدق نمی‎کند لذا مشمول ادله خمس نیست (با توضیحاتی که ذکر شد). گفتیم دو اشکال به این دلیل شده است. اشکال اول این بود که اساساً صداق عوض البُضع نیست بلکه مالیت ندارد در استدلال آمده بود که مهریه عوض البُضع است و

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم مقام سوم: بحث در موارد استثناء ۱۳۹۴/۱۰/۲۲         مقام سوم: بحث در موارد استثناء بحث در مقام سوم یعنی  بحث از موارد استثناء از وجوب خمس در مانحن فیه بود؛ در مواردی اختلاف شده مثل صداق، عوض الخلع و امثال اینها که ما یک به یک این موارد را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم تا معلوم شود آیا استثناء اینها از وجوب خمس صحیح است یا نه. مورد اول: صداق اولین مورد صداق و مهریه است؛ مشهور بین اصحاب این است که خمس در مهریه و صداق واجب نیست. حتی ابوالصلاح حلبی که در ارث و هبه قائل به وجوب خمس بوده، در مورد صداق چیزی نفرموده است.

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- بررسی معنای ارث غیر محتسب ۱۳۹۴/۱۰/۲۱         بررسی معنای ارث غیر محتسب قبل از شروع بحث در مقام ثالث، یک مطلبی باقی مانده که به آن اشاره می‌کنیم؛ در مطالبی که پیرامون تعلق خمس به ارث گفتیم، عرض شد ارث بر دو قسم است؛ ارث محتسب و ارث غیر محتسب، اجمالا مقصود از ارث غیر محتسب را توضیح دادیم، اما یک عبارتی مرحوم سید در تفسیر میراثی که لا یحتسب می‌باشد، دارند. باید ببینیم این تفسیر درست است یا نه و نهایتاً ملاک در ارث غیر محتسب چیست. نظر مرحوم سید در مورد ارث غیر محتسب ایشان در قالب یک مثال فرمودند:

جلسه ۴۴ – PDF جسه چهل و چهارم موضوع خمس در مانحن فیه- بررسی دو شبهه پیرامون تعلق خمس به ارث ۱۳۹۴/۱۰/۲۰         خلاصه جلسه گذشته در مسئله تعلق خمس به ارث عرض کردیم ادله مقتضی ثبوت خمس در ارث است و دلائلی که بر عدم خمس در مطلق ارث و عدم خمس در خصوص ارث محتسَب اقامه شده، همه محل اشکال است لکن بعضی از دوستان شبهاتی را مطرح کردند دو شبهه است که در لا‎به‎لای سؤالاتی که پرسیدند مطرح شده: شبهه اول اینکه اخبار و روایات متعرض این مسئله نشده‎اند یعنی در روایات به هیچ وجه بحث از تعلق خمس به ارث مطرح نشده. شبهه هم عدم تعرض فقها و عدم فتوا به ثبوت خمس

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- بررسی تفصیلات ۱۳۹۴/۱۰/۱۷         خلاصه جلسه گذشته در بحث از تفصیل بین میراث محتسب و غیر محتسب عرض کردیم ادله‎ای بر این تفصیل اقامه شده است، چهار دلیل را دیروز ذکر کرده و مورد بررسی قرار دادیم؛ دو دلیل دیگر باقی مانده که آن را هم باید بررسی کنیم تا این بحث تمام شود. نکته‎ای که لازم به ذکر است این است که، عمده ادله‎ای که دیروز بیان شد بر عدم خمس در مطلق ارث اقامه شده است؛ مانند دلیل دوم و دلیل سوم. این دو دلیل در واقع یک ضلع تفصیل را اثبات می‎کردند، یعنی اثبات می‎کردند که در ارث محتسب

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه-بررسی تفصیلات ۱۳۹۴/۱۰/۱۶         عرض کردیم تفصیلاتی در این مقام مطرح شده یا قابل طرح است که باید مورد بررسی قرار بگیرد؛ تفصیل اول یعنی تفصیل بین جائزه خطیره و جائزه غیر خطیره مورد بحث واقع شد. تفصیل دوم: تفصیل در ارث بین محتسب و غیر محتسب تفصیل دوم که قائل هم دارد تفصیل در ارث بین مایحتسب منه و ما لا یحتسب منه است. باید ببینیم دلیل این تفصیل چیست و آیا دلیل قائلین به تفصیل مورد قبول هست یا خیر؟ با توجه به اقوالی که در این مقام بیان کردیم می‎توانیم به طور کلی اقوال در باب خمس ارث را سه

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم موضوع خمس در مانحن فیه- ادله عدم خمس در فائده قهری ۱۳۹۴/۱۰/۱۷         قول سوم: عدم خمس در فائده قهری بحث در ادله قول به ثبوت خمس در مطلق فائده و نیز ادله اختصاص خمس به ارباح مکاسب یا به عبارت دیگر، عدم ثبوت خمس در مطلق فائده تمام شد؛ یک احتمال دیگر از سه احتمال و سه قولی که در ابتدای مقام ثانی متعرض شدیم باقی مانده و آن هم وجوب خمس در خصوص فوائد اختیاریه است. طبق این احتمال در فوائد اختیاری مثل هبه و جایزه و امثال اینها که بالاختیار حاصل می‌شوند خمس ثابت است، اما در فوائد قهریه مثل ارث و نذر که اختیار مدخلیت