سایر دروس

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد ششم(جمع بین روایات_ طریق اول و دوم) ۱۳۹۷/۱۰/۰۴ خلاصه جلسه گذشته بحث در قلمرو تقیه به مواردی رسید که در جهت دوم مورد رسیدگی قرار گرفته است. عرض کردیم که چند مورد به عنوان استثناء از مشروعیت تقیه ذکر شد و پنج مورد را ذکر کردیم. مورد ششم مسح الخفین، متعۀ الحج، شرب النبیذ، شرب المسکر و جهر به بسم الله بود. در مورد این‎ها دو طایفه از روایات نقل شد که طایفه اول دال بر عدم جواز و مشروعیت تقیه، و طایفه دوم دال بر جواز و مشروعیت تقیه بود. طرق جمع بین روایات مانعه و مجوزه عرض کردیم که طرقی برای جمع بین این دو

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد پنجم_ مورد ششم(دو طایفه روایات) ۱۳۹۷/۰۷/۲۸   خلاصه جلسه گذشته در بحث از قلمرو تقیه، عرض کردیم جهاتی قابل بحث است. جهت دوم درباره برخی موارد است که از مشروعیت تقیه استثناء شده‌اند. دیروز درباره چهار مورد که تقریباً به نوعی تحت ملاک واحدی می‌توانند قرار بگیرند بحث کردیم و ادله استثناء این‎ها را ذکر کردیم. مورد پنجم مورد دیگر از مواردی که از مشروعیت تقیه می‌تواند استثناء شود و به عبارت دیگر قلمرو و مرز تقیه است، مسئله دماء می‌باشد یعنی تقیه تا جایی مشروع است که کار به ریختن خون کسی نیانجامد و لذا گفته‌اند که اگر کسی اکراه شود بر قتل نفس محترمه و او تقیتاً

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم قلمرو تقیه_ جهت دوم: مورد اول تا چهارم_ ادله و بررسی آن ۱۳۹۷/۰۹/۲۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در قلمرو تقیه بود، عرض کردیم این مسئله از جهات مختلف قابل پیگیری است، جهت اول که از ادله تقیه قابل استفاده است و به نوعی به ملاک و مناط تقیه از حیث خوف ضرر یا مصلحت مربوط می‌شود قبلاً در بحث از مشروعیت تقیه مورد تعرض واقع شده است. ادله بحث در جهت دوم در تعیین قلمرو جهت دوم از حیث مواردی است که بحث استثناء آنها از تقیه مطرح شده است. مورد اول  عرض کردیم در جهت دوم که به قلمرو تقیه مربوط می‌شود یک مورد این است که بعضی از واجبات و محرمات

  جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم تفاوت کلام شیخ و محقق خویی_ قلمرو تقیه از جهات مختلف ۱۳۹۷/۰۹/۲۱   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم مرحوم شیخ برای تقیه از حیث حکم تکلیفی، ۵ نوع تقیه ذکر کردند؛ تقیه واجب، تقیه مستحب، تقیه مباح، تقیه مکروه و تقیه حرام. البته نسبت به برخی از مثال‌های ایشان، اشکالاتی مطرح شده و مثال‌های جایگزینی هم بعضاً بیان کرده‌اند. برخی مثل آقای خویی ملاحظاتی نسبت به این کلام شیخ دارند که البته همین نظر مرحوم شیخ را با تکمیل و تفصیل بیشتری و با تغییراتی ارائه دادند که من اجمالاً به تغییراتی که ایشان در این مقام ذکر کرده اشاره می‌کنم و از این بحث عبور می‌کنم. فرق کلام شیخ و کلام محقق

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم ادامه اشکالات مشروعیت تقیه_ تقیه به حسب حکم تکلیفی ۱۳۹۷/۰۷/۱۴ ادامه اشکالات مشروعیت تقیه از شش شبهه‌ای که نسبت به مشروعیت و جواز تقیه مطرح شده، چهار شبهه و اشکال را مورد نقد و بررسی قرار دادیم. اشکال پنجم و اشکال ششم در واقع بطور خاص متوجه رفتار و عمل مبتنی بر تقیه از ناحیه امام معصوم است. چهار اشکال قبل به اصل تقیه،  صرف نظر از اینکه از ناحیه چه کسی صورت بگیرد، بر میگشت. اما این دو اشکال بخصوص مربوط میشود به اعمال تقیه از ناحیه امام معصوم. اشکال پنجم اشکال پنجم این است که تقیه با شأن امام سازگاری ندارد چون شأن امامت، شأن هدایت و تبلیغ دین است. امام کسی

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم مشروعیت قاعده تقیه_ بررسی اشکال سوم و چهارم ۱۳۹۷/۰۹/۱۳    اشکال اول و دوم را ما مطرح کردیم نسبت به مشروعیت تقیه و چهار اشکال دیگر در اینجا مطرح است که باید ذکر شود. اشکال سوم اشکال سوم این است که تقیه با بعضی از اصول مسلّم دینی و اسلامی، سازگاری ندارد. مثل امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، ضرورت تبلیغ دین و امثال این‎ها که به جهت همین ناسازگاری مشروعیت آن زیر سوال می‌رود. به عبارت دیگر در اینجا می‎شود یک قیاس استثنائی تشکیل داد که اگر تقیه مشروع و جایز باشد، لازمه‌اش تعطیلی برخی اصول قطعی و ضروری دین مثل جهاد و تبلیغ دین و امر به معروف و نهی

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم بررسی اشکالات مشروعیت تقیه -اشکال اول و دوم ۱۳۹۷/۰۹/۰۷   خلاصه جلسه گذشته نتیجه بحث درباره ادله مشروعیت تقیه این است که بطور کلی مشروعیت تقیه با این ادله قابل اثبات است و عمومیت و شمول این ادله نسبت به جهات چهارگانه قابل استفاده است. همانطور که قبلاً هم گفتیم تنها چیزی که  ممکن است یک مقدار باعث این شائبه شود که تقیه بخصوص درباره مخالفین است و شامل غیر مخالفین از هم کیشان و کسانی که هم عقیده هستند، نمی‎شود این است که در روایات غالباً پیرامون این قسم از تقیه سخن گفته شده و چه بسا کاربرد این تقیه در آن ایام بیشتر بوده، ولی همانطور که عرض کردیم مقتضای ادله، اختصاص

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل سوم و چهارم و پنجم – و بررسی شمول آن‌ها ۱۳۹۷/۰۹/۰۶ خلاصه جلسه قبل دلیل اول و دوم یعنی آیات و روایات بر مشروعیت جواز تقیه ذکر شد و مقتضای این دو دلیل از حیث شمول نسبت به جهات چهارگانه هم مورد بررسی قرار گرفت. دلیل سوم: عقل دلیل سوم عقل است، برای این سه دلیل سه تقریر می‎توانیم ذکر کنیم. تقریر اول: فطرت تقریر اول اینکه فطرت انسانی، انسان را بسوی تقیه سوق می‎دهد، یعنی اینکه انسان در مواقعی بخاطر حفظ خودش یا حتی بخاطر مصلحت، مطلبی را بر خلاف عقیده اظهار کند و به نوعی خودش را از خطر دور کند یا حتی منفعتی را بسوی خودش جلب

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل دوم: روایات_ بررسی شمول روایات از جهات چهارگانه ۱۳۹۷/۰۸/۳۰ بررسی شمول روایات از جهات چهارگانه در دلیل دوم، یعنی روایات، بحثی که باقی مانده بررسی شمول روایات از جهات چهارگانه است. همانطور که در مورد آیات این مسئله مورد بررسی قرار گرفت. بررسی شمول روایات از جهت اول (متقی) اما از جهت اشخاص متقی، آنچه از روایات مذکور و روایات دیگری که مجال نقل آن‎ها نبود بدست می‌آید، این است که این روایات نسبت به اشخاص متقی عمومیت دارد، یعنی فرقی بین تقیه کنندگان نیست. تقیه کننده می‎تواند یک شخص عادی و معمولی باشد، می‎تواند یک زعیم باشد، می‎تواند سلطان باشد، می‎تواند رعیت باشد، عمومیت از این حیث در روایات

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل اول: آیات_ بررسی شمول آیات از جهات چهارگانه، دلیل دوم: روایات ۱۳۹۷/۰۸/۲۹ بررسی شمول آیات از جهات چهارگانه استدلال به آیات برای مشروعیت و جواز تقیه ذکر شد. در مورد دلالت آیات از حیث شمول نسبت به جهات مختلفی که در ابتدای بحث گفتیم، دو جهت تقریباً مورد اشاره قرار گرفت. جهات چهارگانه‌ای که مهم است، عبارتند از: ۱. شمول نسبت به اقسام چهارگانه تقیه. ۲. شمول نسبت به اشخاص متقی. ۳. شمول از حیث متقی‌منه که آیا کافر باشند، مسلمان باشند، یا اگر مسلمان‌اند، اختصاص به مخالف دارد یا حتی گروههای شیعی و غیر مخالف را هم در بر می‌گیرد. ۴. جهت چهارم شمول از حیث متقی فیه است

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل اول: کتاب(آیات دوم تا ششم) ۱۳۹۷/۰۸/۲۳   ادامه ادله مشروعیت تقیه: دلیل اول(کتاب) دلیل اول از ادله مشروعیت تقیه کتاب است. عرض کردیم به آیاتی از قرآن برای اثبات مشروعیت تقیه استناد شده است. آیه اول را مورد بررسی قرار دادیم و اجمالاً نتیجه این شد که از این آیه می‌توان مشروعیت تقیه فی الجمله را استفاده کرد. تنها مشروعیت یک قسم از اقسام چهار گانه تقیه با این آیه قابل اثبات نیست. آیه دوم آیه دوم: « مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ»  هرکس بعد از آنکه به خدا ایمان آورده،

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم ادله مشروعیت تقیه_ دلیل اول: کتاب(آیه اول) ۱۳۹۷/۰۸/۲۲   ادله مشروعیت تقیه بعد از بیان برخی مقدمات و تقسیماتی که برای تقیه ذکر شد نوبت به ادله مشروعیت تقیه میرسد. ما عرض کردیم تقیه به حسب ذاتش چهار قسم است: تقیه اکراهی، تقیه مداراتی، تقیه خوفی و تقیه کتمانی. وقتی بحث از مشروعیت تقیه به میان می‌آید قهراً ما مشروعیت اقسام چهارگانه مذکور را باید بررسی کنیم و ببینیم آیا همه اقسام مشروع‌اند یا برخی از اقسام مشروع‌اند، لذا ادله مشروعیت را از جهت شمول آن نسبت به این اقسام چهارگانه باید بررسی کنیم. البته این ادله از جهات دیگری هم باید مورد کنکاش قرار گیرند. مثلاً اینکه آیا مقصود از ضرر، خصوص ضرر

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم نسبت بین تقیه با اکراه و اضطرار و توریه_تقسیمات اربعه امام(ره) در تقیه ۱۳۹۷/۰۸/۰۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم تقیه به دلایلی نقاط اتصالی پیدا کرده با سه عنوان دیگر، (اکراه و اضطرار و توریه) البته وجه اینکه چگونه این عنوان با عنوان اکراه و اضطرار در مواردی اتصال پیدا کرده اند را دیروز اشاره کردم، یکی از دوستان پرسیدند که در مورد توریه هم چنین مطلبی است، عرض کردم، بله در برخی از روایات هم ازتوریه به عنوان تقیه یاد شده است، لذا مناسب است به نوعی ما به این عناوین و تفاوتهای آنها با یکدیگر اشاره کنیم. تفاوت تقیه و اکراه فعلا کاری به معنای لغوی این عناوین نداریم، تفاوتهای معنایی این

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم تعریف تقیه_ (تبیین ضرر)_ بررسی نسبت تقیه با سه عنوان ۱۳۹۷/۰۸/۰۱   تبیین «ضرر» در تعریف تقیه تعریف برگزیده از تقیه را بیان کردیم و عرض کردیم این تعریف متضمن هشت جهت است که باید در تعریف این جهات مورد توجه قرار می‌گرفت. اما یک نکته به عنوان تکمیل بحث تعریف تقیه باقی مانده و آن اینکه آیا ملاک در ضرر، ضرر قطعی است یا احتمال ضرر یا به تعبیر برخی، خوف ضرر، چون تقریباً هر سه تعبیر در تعاریف به کار رفته است: در برخی از تعاریف فقط همین کلمه ضرر آمده است، عمده تعاریف اشاره به ضرر دارد. در برخی تعاریف احتمال ضرر مطرح شده است، مثل تعریفی که آقای بجنوردی در

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم تعریف برگزیده در تقیه_ بررسی کلام محقق خویی ۱۳۹۷/۰۷/۲۴   تعریف برگزیده در تقیه عرض کردیم برای تعریف تقیه توجه به هشت جهت لازم و ضروری است. تعریفاتی که ما از علمای عامه و از علمای خاصه ذکر کردیم اگر در مجموع با هم مقایسه شوند، برخی از آنها مشتمل بر برخی از این جهات هشتگانه بودند و برخی هم خالی از این جهات بودند. اما اگر بخواهیم تعریفی جامع‌تر و مانع‌تر ارائه بدهیم به نظر می‌رسد که اینطور می‌توانیم تقیه را تعریف کنیم که «التیقۀُ موافقۀُ الغیر ظاهراً بالفعل أو القول أو بترکهما علی خِلاف الحق موضوعاً أو حکماً حذراً عن الضرر فی دینه أو دنیاه نفساً أو عرضاً أو مالاً أو جلباً

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم لزوم توجه به امور هشت‌گانه در تعریف _تقیه نزد اهل سنت ۱۳۹۷/۰۷/۱۸   لزوم توجه به امور هشت‌گانه در تعریف  از مجموع تعاریفی که برای اصطلاح تقیه ذکر شد بر می‌آید که ما تقریباً هشت جهت را باید در مورد تقیه مورد نظر قرار بدهیم، یعنی به هر حال این‌ها  نکاتی است که باید در تعریف مورد توجه قرار گیرد و به نوعی تعریف یک گوشه چشمی به این امور داشته باشد، که اگر این نباشد می‌تواند یک نقص و کمبودی در تعریف به حساب آید. بنده فقط این مطالب را عرض می‌کنم برای هر تعریفی که میخواهیم ارائه بدهیم باید به این جهات توجه داشته باشیم، تعریفاتی که ارائه شده در بعضی از

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم معنای لغوی و اصطلاحی تقیه ۱۳۹۷/۰۷/۱۷ معنای لغوی و اصطلاحی تقیه قرار شد درباره قاعده تقیه بحث کنیم، جلسه گذشته به پیشینه این قاعده و سیر تطور آن اجمالاً اشاره کردیم اما امروز ابتداً درباره معنای لغوی و اصطلاحی تقیه مطالبی را عرض می‌کنیم. الف) معنای لغوی از نظر لغت ریشه تقیه از ماده «وَقِیَ» است که در آن «واو» قلب به «تاء» شده و تبدیل به «تقیه» شده مثل «تراث» در مورد مصدر یا اسم مصدر بودن آن اختلاف است، به طور کلی سه نظر در این رابطه قابل ذکر است: احتمال اول: مصدر ثلاثی مجرد «تقی یتقی تقیة»  است. احتمال دوم: مصدر ثلاثی مزید باشد، «إتقّی، یتّقی، إتقاءً و تقیة» پس تقیه

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم مقدمات- مقدمه چهارم: فوائد قواعد فقه سیاسی مقدمه پنجم: امکان افزایش قواعد فقه سیاسی _ پیشینه قاعده تقیه ۱۳۹۷/۰۷/۱۱   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم قواعد فقه سیاسی منافعی دارد و مقدمه‌ای را دیروز مورد اشاره قرار دادیم که به هر حال قواعد فقهی از جهت کاربرد و نیز از جهت اهداف قلمرو وسیع‌تری دارد نسبت به سایر قواعد اصولی و حتی از این جهت وسعت آن از احکام فقهی هم روشن وواضح است. فوائد قواعد فقه سیاسی اما فوائدی که اجمالا می‌توانیم بر‌ای این قواعد ذکر کنیم مخصوصاً اگر با تطبیقات در حوزه‌های  مورد نظر فقه سیاسی همراه شود چند فائده است. فائده اول: با استفاده از این قواعد ما می‌توانیم یک چهارچوب

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم مقدمات_ مقدمه دوم: امکان سنجی قواعد فقه سیاسی مقدمه سوم: مصادر قواعد فقه سیاسی ۱۳۹۷/۰۷/۱۰   قبل از ورود به بحث از قاعده تقیه اموری به عنوان مقدمه ذکر می‌شود، مقدمه اول درباره امکان سنجی فقه سیاسی بود که بیان شد. مقدمه دوم: امکان سنجی قواعد فقه سیاسی قهراً وقتی فقه سیاسی نه تنها امکان آن بلکه تحقق و وقوعش در دایره فقه معلوم شد آنگاه قواعد فقه سیاسی معنا ومفهوم پیدا می‌کند. بر این اساس مقدمه دومی که در این بحث به آن خواهیم پرداخت در واقع امکان سنجی قواعد فقه سیاسی است. ما اگر بخواهیم یک تعریفی برای قواعد فقه سیاسی ارائه بدهیم می‌توانیم بگوییم که قواعد فقه سیاسی قواعد و اصولی

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم مقدمه اول: امکان سنجی فقه سیاسی ۱۳۹۷/۰۷/۰۴   خلاصه جلسه گذشته در مورد برخی مقدمات که برای ورود به بحث قواعد فقه سیاسی دانستن آن‌ها لازم است مطالبی را عرض کردیم. اولین بحث به عنوان مقدمه بحث از امکان‌سنجی فقه سیاسی است. گفتیم به دلایل و شواهدی می‎توانیم بخشی از فقه را پیرامون سیاست به معنای عام و سیاست به معنای خاص قرار دهیم. قطعاً ما چه سیاست را به معنای عام بگیریم که شامل فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و غیره می‎شو‎د و چه سیاست را به معنای خاص بگیریم که در اصطلاح و تعریف امروزی موضوع آن قدرت و حکومت است، در هر صورت ما می‎توانیم ادعا کنیم که فقه سیاسی تنها ممکن است