سایر دروس

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم آیه چهارم- معنای کلی آیه- اشاره به معاد و انحصار حمد در خدا ۱۳۹۵/۱۰/۱۴ خلاصه جلسه گذشته مفردات آیه چهارم را معنا کردیم، محصل مطالبی که تا بحال گفتیم این شد که مالک به معنای ملکیت حقیقی خداوند است، این قرائت رجحان دارد بلکه متعین است، تعین آن را هرچند ما نپذیریم اما رجحان آن بر مَلک قطعی است، پس مالک به معنای این است که خداوند تبارک و تعالی ملکیت حقیقی دارد و واجد و محیط به این عالم است، بلا تشبیه مثل ملکیت انسان نسبت به اعضا و جوارح خودش، همچنان که اعضا و جوارح انسان از او جدا نیست، این عالم هم جدای از خداوند نمی‌باشد، همه این عالم

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم آیه چهارم- مفردات: «یوم» – «دین» ۱۳۹۵/۱۰/۱۳ در مورد مفردات آیه چهارم بحث از کلمه«مالک» گذشت. ۲. «یوم» معنای لغوی و عرفی اما کلمه «یوم» به حسب آنچه که شایع و متعارف می‌باشد، معنای آن عبارت است از «روز» یعنی زمانی که هوا روشن می‌باشد، یا مجموع شبانه روز، چون در هر دو استعمال می‌شود، گاهی روز گفته می‌شود و مراد فقط خصوص زمان طلوع تا غروب خورشید است، و گاهی یوم گفته می‌شود و مقصود مجموع بیست و چهار ساعت است یعنی مجموع یک شب و یک روز، هر دو استعمال می‌شود و در عرف بین مردم این معنا رایج است، حتی در لسان متشرعه و لسان ادله هم گاهی به

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم آیه چهارم- بررسی کلمه «مالک» و «مَلک» ۱۳۹۵/۱۰/۱۲ ادامه بحث درباره «مالک» بحث درباره اختلاف مفسران پیرامون کلمه مالک بود که آیا این کلمه مالک است یا مَلک، ما اجمالاً در مورد این دو و ریشه آنها و معنای آنها مطالبی عرض کردیم، حال باید ببینیم دلیل کسانی که قائلند قرائت «مالک» یا «مَلک» تعین دارد یا رجحان دارد چیست. ادله رجحان «مَلک» بعضی معتقدند کلمه «مَلک» ارجح از «مالک» است ، از جمله کسانی که به این نظریه معتقد است مرحوم آیت الله طباطبایی است، شاید دو قرینه بشود از کلمات ایشان استفاده کرد: دلیل اول بیشتر قراء این را مَلک قرائت کرده¬اند و اکثر مفسرین هم همین قرائت را ترجیح

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم آیه سوم و چهارم ۱۳۹۵/۱۰/۱۱ تا اینجا دو آیه را بررسی کردیم، آیه اول یعنی«بسم الله الرحمن الرحیم»، و آیه دوم« الحمدلله رب العالمین». آیه سوم: «الرحمن الرحیم» در مورد معنای «رحمن» و «رحیم» در گذشته به تفصیل سخن گفتیم، لذا دیگر معنای رحمن و رحیم را توضیح نمی‌دهیم و مطالب را تکرار نمی‌کنیم، فقط دو نکته¬ در اینجا لازم است مورد اشاره واقع شود: نکته اول «الرحمن» و «الرحیم» در این آیه تکرار «الرحمن» و «الرحیم» در آیه اول نیست؛ در آیه اول گفتیم «بسم الله الرحمن الرحیم»، اینجا هم سخن از «الرحمن» و «الرحیم» است، دلیل این که گفته می¬شود این دو واژه در واقع تکرار رحمن و رحیم در آیه اول

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم بررسی آیه دوم- توحید ربوبی ۱۳۹۵/۰۹/۳۰ در مورد «الحمدلله» روایاتی را بیان کردیم که حاکی از اهمیت این ذکر و برخی از آثار و فوائد این ذکر بود. روایت دیگری از امام صادق(ع) وارد شده که آن را عرض می‌کنیم و یک نکته¬ای هم در مورد ربوبیت باقی مانده که که به آن هم اشاره می‌کنیم و ان¬شاءالله بحث از این آیه تمام می‌شود. روایتی دیگر در مورد «الحمدلله» این روایت در کشف الغمه از امام صادق(ع) وارد شده است که می‌فرمایند: پدرم[امام باقر(ع)]، اَستری را گم کرده بود، ایشان فرمود: اگر خداوند این اَستر را به من بازگرداند من او را به ستایش¬هایی حمد می‌کنم که از من راضی شود، یعنی اگر خدا

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم بررسی آیه دوم-اختصاص حمد و حامد به خداوند-روایات مربوط به ۱۳۹۵/۰۹/۲۹ خلاصه جلسه گذشته در مورد آیه دوم چند نکته باقی مانده که إن¬شاالله اینها را هم متعرض شویم و بعد وارد آیه سوم خواهیم شد. اولین مطلب که قبلاً هم به اختصار به آن اشاره کردیم این است که، خداوند متعال هم حامد است و هم محمود و هر دو اختصاص به خداوند دارد، یعنی هم حمد مختص خداست و غیر خداوند سزاوار حمد نیست، هرچه حمد است مربوط به خداست و دوم اینکه فی الواقع تنها حمد کننده هم خداوند است. وجه اختصاص حمد به خدا و اختصاص حامد به خدا در گذشته اجمالاً ذکر شد اما حال با تفصیل بیشتر این

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم بررسی آیه دوم- مفردات: «العالمین»- معنای کلی آیه ۱۳۹۵/۰۹/۲۲  « العالمین» آخرین کلمه¬ای که از آیه دوم باقی مانده است، کلمه«عالمین» است. در مورد «عالمین» چند احتمال ذکر شده است: احتمال اول یک احتمال که بسیار بعید است و نه فی¬نفسه شاهد و دلیلی برای آن هست و نه در این آیه معنا و مفهومی دارد این است که «عالم» اسم مفعول باشد و «عالمین» به معنای معلومین، در مقابل عالم که اسم فاعل است، این اساساً نه در لغت شاهد و دلیل دارد و نه در آیه معنا دارد، این¬که بگوییم «رب العالمین» یعنی «رب المعلومین»، این بی معنا و بی مورد است لذا این احتمال قائل هم ندارد. احتمال دوم این¬که «عالمین»

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم بررسی آیه دوم- مفردات: معنای ربّ ۱۳۹۵/۰۹/۲۱ بررسی کلمه«ربّ» از جمله مفردات آیه دوم کلمه «ربّ» است، در مورد معنای «رب» احتمالاتی ذکر شده است: احتمال اول یک احتمال که مرحوم علامه طباطبائی آن را پذیرفته است این که، رب به معنای مالک مدبّر باشد یعنی هم حیثیت مالکیت و هم حیثیت تدبیر در معنای رب اخذ شده است، منتهی خصوصیت مالکیت برای خداوند تبارک و تعالی از سنخ ملکیت حقیقی است که دیروز اشاره کردیم، و ملکیت اعتباری نیست، یعنی از جنس ملکیت¬هایی نیست که ما نسبت به اشیاء این عالم داریم که در واقع یک اضافه و نسبتی است بین ما و اشیاء این عالم این چنین نیست، ملکیت خداوند متعال نسبت

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم بررسی آیه دوم- مفردات: الف و لام در «الحمد»- لام در«الله» ۱۳۹۵/۰۹/۲۰ از مفردات آیه دوم سوره حمد درباره معنای حمد و تفاوتهایش با الفاظی مثل مدح و شکر و تسبیح مطالبی گفتیم. الف و لام در «الحمد» مورد دوم که باید اجمالاً مورد بررسی قرار بگیرد «ال» حمد است، چون می‌گوییم «الحمد لله رب العالمین»، در مورد «ال» در «الحمد» سه احتمال وجود دارد و چه بسا سه قول: احتمال اول: اینکه «ال» استغراق و عمومیت باشد. احتمال دوم: «ال» جنس باشد. احتمال سوم: «ال» عهد باشد. احتمال اول در احتمال اول در واقع مسئله افراد و مصادیق حمد مطرح است، وقتی ما سخن از استغراق به می‌آن می‌آوریم، این استغراق، استغراق افرادی

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم بررسی آیه دوم- مفردات: حمد ۱۳۹۵/۰۹/۱۶ خلاصه جلسه گذشته در مورد کلمه «حمد» و تفاوت آن با بعضی الفاظ مشابه مطالبی عرض کردیم و گفتیم فرق بین حمد و مدح و نیز فرق بین حمد و تسبیح چیست. فرق حمد و شکر اما در مورد فرق بین حمد و شکر، لغوی¬ها گفته¬اند: شکر در برابر کفران است و به معنای سپاس در برابر کاری است که اثر آن به غیر برسد و متنعّم هم شخص شاکر باشد، به عبارت ساده شکر یعنی سپاس بر نعمتی که از سوی منعم به شاکر می‌رسد، لذا در شکر وصول اثر به غیر نقش دارد، بعلاوه اتحاد متنعّم و شاکر معتبر است، پس این دو ویژگی در شکر

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم بررسی آیه دوم – مفردات: حمد ۱۳۹۵/۰۹/۱۴ بعد از بیان مطالبی پیرامون مفردات آیه اول سوره حمد یعنی«بسم الله الرحمن الرحیم» و بیان تفسیر این آیه، نوبت به آیه دوم می‌رسد و آن همه آیه« الحمد لله رب العالمین» است. مفردات آیه دوم طبق معمول ابتدا راجع به مفردات این آیه مطالبی را متعرض می‌شویم و سپس در مورد معنای کلی آیه بحث خواهیم کرد. ۱. معنای حمد اولین کلمه، کلمه«الحمد» است، ابتداً باید راجع به «ال» بحث کنیم و سپس راجع به معنای «حمد»، اما چون «ال» به تبع مدخول خود معنا پیدا می‌کند به ناچار ابتدا درباره حمد و سپس درباره «ال» و سایر کلمات بحث می‌کنیم. «حمد» عبارت است از ثنا

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم روایات در مورد افتتاح هر کاری با بسم الله ۱۳۹۵/۰۸/۲۳ خلاصه جلسه گذشته عرض شد که هنگام شروع هر کاری [چه کوچک و چه بزرگ]، امر به این شده که با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شود و در آن سرّی وجود دارد که در واقع تطابق بین نظام الهی و ربانی این عالم و شروع هر قول و فعلی است. یعنی برای اینکه قول و فعل انسان، با نظام الهی و ربانی تطابق پیدا کند و نتیجه بخش باشد، باید کارها را با این آیه شروع کرد. روایات در مورد شروع با «بسم الله الرحمن الرحیم» مهم این است که شروع قرآن و شروع سوره حمد با «بسم الله الرحمن الرحیم» است. در

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم چند نکته در مورد رحمن و رحیم ۱۳۹۵/۰۸/۲۲ نکته اول: نظر امام (ره) در مورد ذاتی یا فعلی بودن رحمن و رحیم در بحث از اینکه رحمن و رحیم صفت ذات هستند یا صفت فعل مطالبی را عرض کردیم، امام(ره) نظری در این رابطه دارند که ذکر آن خالی از لطف نیست. امام می‌فرماید در یک صورت رحمن و رحیم از صفات ذاتیه هستند و در یک صورت از صفات فعل، یعنی اگر مراد از اسم، اسم ذاتی و تجلی به مقام جمعی باشد، رحمانیت و رحیمیت از صفات ذاتیه است، که در تجلیات به مقام واحدیت برای حضرت اسم الله ثابت است و رحمت رحمانیه و رحمت رحیمیه فعلیه از مظاهر آن است

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم رحمن و رحیم، صفت ذات یا فعل؟ ۱۳۹۵/۰۸/۱۸  رحمن و رحیم، صفت ذات یا فعل؟ در مورد رحمن و رحیم و وجوه فرق بین این دو مطالبی عرض شد، اجمالاً رحمن و رحیم، هر دو در واقع از صفات خداوند هستند، منتهی سوالی که مطرح است این است که: آیا اینها از صفات ذات هستند یا صفات فعل؟ چون صفات خداوند برخی ذاتی و برخی فعلی هستند، در مورد معیار صفات ذات و صفات فعال نظرات مختلفی ابراز شده است، مرحوم کلینی در کافی یک معیاری ارائه داده و ظاهراً همین معیار هم بعداً شهرت پیدا کرده است. صفت ذات: اجمالاً صفات ذاتی، صفاتی هستند که عین ذات بوده و نامحدود هستند و در

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم بررسی یک اشکال در مورد نظر مختار درباره رحمت- بررسی روایات ۱۳۹۵/۰۸/۱۶ خلاصه جلسه گذشته در مورد فرق رحمن و رحیم عرض کردیم حق در مسئله این است که رحمن عبارت است از افاضه¬ی وجود به عالم وجود یعنی همان تنظیم نظام تکوین که شامل همه موجودات، اعم از انسان و حیوان و جمادات و نباتات و حتی عالم مجردات و عقول می‌باشد، این عمومیت دارد، و منظور از رحیم تنظیم نظام تشریع و نیز قرار دادن فطرت در نهاد انسانها و عقل که این دو باهم و به ضمیمه انزال کتب و ارسال رسل برای رساندن و هدایت بشر به سعادت است.  اشکال یک اشکالی مطرح شده بود، و آن اینکه: اگر گفتیم

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم فرق رحمن و رحیم- حق در مسئله ۱۳۹۵/۰۸/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در فرق رحمن و رحیم بود که در آیه بسم الله ذکر شده است، عرض کردیم وجوه مختلفی برای این فرق بیان شده است. وجه اول که تقریباً وجه قابل قبولی است، این بود که رحمن صیغه مبالغه است و به معنای کثرت و بسیاری رحمت و رحیم بر وزن فعیل صفت مشبهه است و به معنای ثبات و بقاء و دوام نعمت، پس «الله الرحمن» یعنی خدای کثیر الرحمة، «الله الرحیم» یعنی خدای دائم الرحمة، این وجه به نوعی می‌تواند اشاره به آن وجوه دیگر که برخی ذکر کرده¬اند هم باشد، یعنی این وجه متضمن آن وجوه هم فی الجمله می‌باشد.

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم ریشه«الرحمن» و «الرحیم»- فرق بین این دو ۱۳۹۵/۰۸/۱۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد آیه اول یعنی «بسم الله الرحمن الرحیم» به دو کلمه«الرحمن» و «الرحیم» رسید، عرض کردیم علت ذکر این دو اسم از أسماء خداوند بعد از الله و در ابتدای قرآن و سوره حمد این است که این دو اسم از عام¬ترین اسماء الهی بوده و سایر اوصاف به نوعی به این دو اسم منتهی می‌شود حتی وصفی مثل غضب و انتقام که به حسب ظاهر مقابل این دو اسم و وصف هستند رجوع به این¬ها می¬کنند. ریشه اشتقاق رحمن و رحیم اما راجع به خود این دو کلمه آنچه که می‌توانیم عرض کنیم این است که، رحمن و رحیم هر

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم ادامه بررسی لفظ الله(اسم جنس یا علم)، ۵- «الرحمن» و«الرحیم» ۱۳۹۵/۰۸/۱۰ در مورد لفظ جلاله الله یک مطلب مورد بررسی قرار گرفت و آن این بود که این لفظ مشتق است یا بسیط، ما به این نتیجه رسیدیم که مشتق است و دلیل و شاهد آن هم بیان شد. ادامه بررسی لفظ «الله» مسئله دیگر این است که آیا این لفظ اسم جنس است یا اسم خاص و علم برای خدا، در این رابطه هم دو نظر وجود دارد. قول اول: اسم جنس برخی معتقد هستند الله اسم جنس است برای واجب بالذات ولی منحصر به فرد است، مثل شمس، که اسم جنس است ولی یک فرد بیشتر ندارد، الله هم اسم جنس است،

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم ۳- بحث در مورد باء؛ ۴- بحث درباره الله ۱۳۹۵/۰۸/۰۹ ۳- بحث در مورد «باء» در مورد متعلق بسم الله احتمالاتی گفته شد و احتمالات برتر هم بیان شد راجع به کلمه اسم هم مطالبی که لازم بود در این مجال بیان شود گفته شد، فقط یک نکته در مورد «باء» بسم الله باقی مانده که این را هم بگوییم و ان­شاءالله وارد در بحث از کلمه الله یا لفظ جلاله الله شویم. در مورد لفظ «باء» در بسم الله آنچه گفته شد بر این اساس بود که این لفظ به عنوان بک حرف جر باشد، طبیعتاً جار و مجرور نیازمند متعلق هستند، که ما در مورد متعلق و احتمالاتی که در این زمینه

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم ادامه بحث درباره اسم ۱۳۹۵/۰۸/۰۴ خلاصه جلسه گذشته بحث درباره کلمه اسم در بسم الله بود، عرض کردیم در مورد اسم دو احتمال وجود دارد، یکی اینکه این اسم به معنای لفظ دال بر مسمی باشد، در این صورت از مقوله الفاظ است، دوم اینکه به معنای وصفی که معرف ذات است و دلالت بر ذات می‌کند، در این صورت دیگر از مقوله لفظ نیست. ادامه بحث در مورد «اسم» توضیح احتمال دوم در مورد احتمال دوم اینکه اگر ما اسم را به معنای لفظ نگیریم و اسم را در واقع یک حقیقتی و نشانه¬ای بدانیم از نشانه¬های خدا به اعتبار اینکه دال بر ذات خداست، در این صورت دو ویژگی باید در اسم