تفسیر

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم اقوال مختلف درباره حقیقت ایمان ۱۳۹۶/۰۹/۲۰   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم به مناسبت بحث از مختصات متقین که در آیه سه و چهار این سوره مطرح شده است و بحث از ایمان به برخی از امور به عنوان ویژگی‌های متقیان بیان شده است، مناسب است یک بحث مختصری درباره حقیقت ایمان و اختلافاتی که در این باره بین اندیشمندان اسلامی به وجود آمده است داشته باشیم. اگر بخواهیم مجموع این اقوال را فهرست‌وار بشماریم چیزی حدود شانزده نظریه و قول درباره حقیقت ایمان ذکر شده است، این شانزده قول حول چهار محور اساسی دسته بندی می‌شود: دسته اول : اقرار زبانی کسانی هستند که ایمان را صرفاً اقرار زبانی می‌دانند، یعنی نه توجه

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم آیه چهارم- بخش دوم- جمع‌بندی آیه ۱۳۹۶/۰۹/۱۹   خلاصه جلسه گذشته در مورد بخش اول آیه چهارم عرض کردیم معنای این بخش این است که یکی دیگر از خصوصیات متقین ایمان به قرآن و کتب آسمانی پیشین است، در یک کلمه ایمان به وحی و البته دو ملازمه هم از این آیه استفاده شد، یکی ملازمه بین ایمان بما انزل الیک و ایمان بما انزل من قبلک، ملازمه دوم هم بین ایمان به وحی و ایمان به رسالت رسولان الهی است. شبهه یک سوال و شبهه‌ای در این مقام ممکن است مطرح شود و آن اینکه چگونه ممکن است ایمان به دو چیزی که یکی از آنها منسوخ شده است از علائم متقین باشد.توضیح

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم آیه چهارم _ بخش اول ۱۳۹۶/۰۹/۱۸   خلاصه جلسات گذشته تا به اینجا درباره سه ویژگی از ویژگی‌های متقین در این آیات سخن گفته شده است، ویژگی اول ایمان به غیب بود، عرض کردیم غیب در مقابل شهود است و مصادیق متعددی دارد، اما به قرینه آیات بعدی مقصود از غیب در این آیه خداوند تبارک و تعالی و اسماء و صفات اوست، پس اولین ویژگی مؤمنان و متقیان این است که ایمان به خداوند تبارک و تعالی دارند، دومین خصوصیت آنها این است که اقامه صلاة می‌کنند، توضیح دادیم که منظور از اقامه نماز چیست و در دو سطح آن را مورد بررسی قرار دادیم و سومین ویژگی هم انفاق از رزق و

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم آیه سوم _ بخش دوم و سوم ۱۳۹۶/۰۹/۰۵   بخش دوم: «یقیمون الصلاة» آیه سوم متشکل از سه بخش می‌باشد، «الَّذِینَیُؤْمِنُونَبِالْغَیْبِوَیُقِیمُونَالصَّلاةَوَمِمَّارَزَقْنَاهُمْیُنْفِقُونَ»، بحث درباره بخش اول آیه گذشت اما بخش دوم یعنی «یُقِیمُونَالصَّلاةَ»، یکی از صفات متقین اقامه صلاة است، در مورد معنای اقامه باید عرض کنیم، اقامه غیر از خواندن نماز است، خواندن نماز به این است که انسان این اعمال را به عنوان یک تکلیف خودش انجام دهد، این اجزاء و شرایط فراهم شود و شخص با اتیان به این عمل و مجموع این اجزاء و شرایط به مصالحی که در این عمل وجود دارد برسد، اما اقامه از قیام و قوام مشتق شده است. معنای قیام در قرآن در قرآن قیام به

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم آیه سوم(بخش اول) – بررسی اشکالات فخر رازی ۱۳۹۶/۰۹/۰۴   خلاصه جلسه گذشته در مورد آیه سوم«الذین یؤمنون بالغیب» مطالبی عرض شد. محصل معنای بخش اول آیه سوم این بود که یکی از صفات متقین این است که آنها ایمان به غیب دارند، درباره معنای «ایمان» و معنای«غیب» و اینکه مقصود از غیب در اینجا ایمان به مبداء و صفات و اسماء خداوند و وحدانیت خداوند است مطالبی گفته شد. در مقابل این احتمال و به واسطه اشکالاتی که به این معنا شده است به سراغ دو احتمال دیگر رفته‌اند. اشکالات فخر رازی  فخر رازی در تفسیر کبیر این معنایی که ما ذکر کرده‌ایم، را مورد اشکال قرار داده است، معنایی که ما ذکر

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم سه نکته در مورد آیه دوم-آیه سوم: ۱. ایمان به غیب ۱۳۹۶/۰۸/۰۸   خلاصه جلسه گذشته در مورد بخش دومِ آیه دوم که «هدی للمتقین» بود، عرض کردیم وجه اختصاص هدایت در این بخش به متقین این است که اساساً این هدایت یک هدایت تکوینی است که به عنوان پاداش به خصوص متقین داده می‌شود، این دیگر شامل دیگران نمی‌شود، این نظری است که مرحوم علامه طباطبایی داده‌اند و ما این نظر را پذیرفتیم.  پاسخ به یک اشکال اشکالیکه در اینجا درباره متقین به نظر می‌رسد این است که، این کتاب به عنوان هدایت برای متقین ذکر شده است، اگر بخواهیم هدایت را به این معنا بگیریم که مختص به متقین شده است، یعنی

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم وجه اختصاص هدایت به متقین ۱۳۹۶/۰۸/۰۷ وجه اختصاص هدایت به متقین بحث در آخرین جمله این آیه یعنی «هدی للمتقین» بود، عرض کردیم یک سوال اساسی در اینجا وجود دارد و آن اینکه اگر هدایت در قرآن و شامل همه مردم می‌شود، پس چرا در مقابل، در برخی آیات دیگر به گروه‌های خاصی اختصاص پیدا کرده است، گاهی به مؤمنین، و گاهی به محسنین و گاهی به مسلمین، و در این آیه هم به متقین، وجه اختصاص هدایت به این گروه‌ها و یا به خصوص متقین در این آیه چه چیزی می‌باشد، جواب‌هایی به این سوال داده شده است، یک جواب را مرحوم شیخ طوسی در تفسیر تبیان فرموده و صاحب مجمع البیان هم

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم آیه دوم- پیام‌های کلی آیه-معنای «لاریب فیه» ۱۳۹۶/۰۸/۰۶   پیام‌های کلی آیه در مورد پیام‌های کلی این آیه عرض کردیم بنابر بعضی احتمالات دو پیام و بنابر برخی احتمالات سه پیام از این آیه قابل استفاده است، لذا چند احتمال در این‌باره مقصود است که به برخی از آن اشاره می‌شود: ۱.بنابر این احتمال که «ذلک الکتاب» به «الم» مرتبط باشد، به نوعی شاید بتوان سه پیام را از این آیه استفاده کرد، منظور از ارتباط الم با ذلک الکتاب این است که الم مبتدا و ذلک هم مبتدا دوم، و کتاب خبر آن باشد و مجموع این جمله خبر مبتدای اول، یعنی «الم، ذلک الکتاب» معنا دراین صورت این‌گونه می‌شود که «حروف المعجم،

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم آیه دوم- مفردات- پیام‌های کلی آیه دوم ۱۳۹۶/۰۸/۰۱    در بحث از مفردات آیه دوم درباره کلمه «ذلک» مطالبی که تا حدی لازم بود عرض کردیم. ۲.«کتاب» اما در مورد کلمه«کتاب» بایدعرض کنیم، موارد استعمال این کلمه در قرآن بسیار است. «کتاب» در قرآن به هشت معنا وارد شده است، بنده خیلی سریع این معانی را مرور می‌کنم. این نکته را مد نظر داشته باشید که بعضی از مطالبی که در اینجا مطرح می‌شود هرچند باعث می‌شود که به کندی پیش رویم اما به هر حال یک مطالب کلی است که هم مفید است و هم در جاهای دیگر ما را از طرح آن بی نیاز می‌کند، مثل همین مسئله محل بحث که کتاب

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم آیه اول- حروف مقطعه اسم یا حرف؟ – اعراب و بناء حروف مقطعه ۱۳۹۶/۰۷/۳۰    در مورد معنای حروف مقطعه، احتمالات و معانی مختلف و اقوال گوناگون بیان شد و نظر مختار هم در این رابطه بیان شد و اشکال و ایرادی که ممکن بود به این نظر وارد شود همراه با پاسخ آن ذکر شد. دو مطلب دیگر در مورد حروف مقطعه باقی مانده که ان‌شاالله عرض کنیم و بعد به سراغ آیه بعد برویم. حروف مقطعه، اسم یا حرف؟ یکی اینکه حروف مقطعه با اینکه شهرت به عنوان حروف پیدا کرده‌اند در واقع اسم هستند نه حرف، همه مقطعاتی که در سور مختلف قرآن ذکر شده‌اند حرف نیستند بلکه اسم هستند، دلیل

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم آیه اول-«الم» حروف مقطعه- حق در مسئله ۱۳۹۶/۰۷/۲۹    خلاصه جلسه گذشته در مورد حروف مقطعه یا مقطعات اقوال و احتمالات مختلفی از نظر معنایی ذکر شده است، تا اینجا به بیست احتمال و معنا اشاره کردیم، در این بین بعضی از این احتمالات مؤیدات روایی دارد، یعنی روایاتی وارد شده است که می‌تواند به عنوان مستند این معانی ذکر شود، بعضی از آنها ضمن اینکه مؤید روایی ندارد دچار اشکال است اساساً و برخی هم چون دلیلی بر آن نیست صرفاً در حد یک احتمال است، شاید اکثر این معانی از این قبیل باشند. عمده این است که ما در بین این احتمالات و اقوال ببینیم حق در مسئله کدام است و کدامیک

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم آیه اول: «الم» حروف مقطعه ۱۳۹۶/۰۷/۲۳     در مورد سوره بقره آیه اول یا خود بسمله، مطالبی که در ابتدای سوره حمد گفته شد کفایت می‌کند، دیگر راجع به نکاتی که در بسم الله الرحمن الرحیم است بحث نمی‌کنیم، چون در بسمله سوره حمد این نکات و مطالب مورد اشاره و بررسی قرار گرفت. آیه اول: «الم» حروف مقطعه اولین آیه«الم» است، که به عنوان یکی از حروف مقطعه مطرح است، بطور کلی در قرآن ۲۹ سوره با این مقطعات آغاز شده است که ۲۷ سوره از این سور مکی است و ۲ سوره مدنی است، یعنی سوره بقره و سوره آل عمران، و به نام مقطعات یا فواتح السور یا حروف الفواتح

جلسه ۱ – PDF جلسه اول مقدمه ۱۳۹۶/۰۷/۲۲     مقدمه ۱. سوره بقرة که یک سوره مدنی است الا یک آیه و آن هم آیه ۲۸۱ که آیه¬ای است که در یوم النحر در منی و در حجة الوداع نازل شد«وَاتَّقُوايَوْمًاتُرْجَعُونَفِيهِإِلَىاللَّهِ» در مورد تعداد آیات این سوره اختلاف نظر وجود دارد ولی معروف و مشهور ۲۸۶ آیه است، برخی ۲۸۴ گفته اند، در نزد کوفی‌ها عددی که برای آیات این سوره گفته شده ۲۸۶ است و این بر اساس روایتی است که از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است، طبق نظر بصری‌ها ۲۸۷ و طبق نظر حجازی‌ها ۲۸۵ و طبق نظر شامی‌ها ۲۸۴ آیه است. ۲.این سوره به نام بقرة نامیده شده است و وجه تسمیهای برای آن ذکر شده است

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم آیه30_بخش اول:احتمالات پنج‌گانه درخلیفه و بررسی آن‌ها ۱۳۹۸/۰۲/۰۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد مقصود و معنای خلیفه در صدر آیه ۳۰ سوره بقرۀ بود. عرض کردیم که در مورد این کلمه احتمالاتی ذکر شده است و تا اینجا ۴ احتمال را بیان کردیم. احتمال اول این بود که منظور از خلیفه، شخص آدم ابوالبشر است. احتمال دوم این بود که مقصود انسان کامل است. احتمال سوم این بود که همه انسان‌های مؤمن و پرهیزکار از کسی که در عالی ترین مرتبه وارستگی است تا انسان هایی که به طور متعارف وارسته و پرهیزکاراند. احتمال چهارم اینکه مقصود همه انسان‌ها است، یعنی خداوند متعال خلافت را به نحو فعلی به همه انسان‌ها اعم

دانلود-جلسه چهل و نهم-PDF جلسه چهل و نهم آیه۳۰ _ احتمالات پنجگانه در خلیفه و بررسی آنها ۰۲/۰۲/۱۳۹۸   خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد احتمالاتی بود که درباره تعیین خلیفه در آیه ۳۰ سوره بقرۀ مطرح شده است. تا اینجا دو احتمال را بررسی کردیم، احتمال اول این بود که مقصود از خلیفه شخص حقیقی آدم ابوالبشر باشد که زمخشری و طبرسی این احتمال را مطرح کرده بودند و ما عرض کردیم که این احتمال ناتمام و مردود است. احتمال دوم این بود که مقصود از خلیفه، انسان‌های کامل اعم از انبیاء و اولیاء و ائمّه مهتدین (ع) است گفته شد که این احتمال نا درست نیست، اما کامل هم نیست چون دلیلی بر حصر خلیفه در این موارد

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم آیه۳۰ _ احتمالات در مورد خلیفه و بررسی آنها ۱۳۹۸/۰۲/۳۱   خلاصه جلسه گذشته بحث در این بود که در آیه ۳۰ سوره بقرۀ مقصود از خلیفه چیست. یعنی خداوند تبارک و تعالی که در صدد اعلام خلافت در أرض است، چه کسی را بعنوان خلیفه قرار داده است. چند احتمال را در این باره ذکر کردیم. بررسی شاهد پنجم در نفی احتمال اول احتمال اول این بود که خداوند در صدد تعیین شخص حضرت آدم به عنوان خلیفه بوده که عرض کردیم این احتمال به دلایلی مردود است؛ چون شواهدی وجود دارد که بر اساس آنها نمی‎تواند شخص حضرت آدم باشد و ما چهار قرینه و شاهد برای این موضوع ذکر

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم آیه 30_ احتمالات در مورد خلیفه و بررسی آن ها ۱۳۹۸/۰۱/۲۶   خلاصه جلسه گذشته در آیه ۳۰ یکی از مهمترین مباحث این است که خلیفه چه کسی است و اینکه خداوند فرمود « إذ قالَ ربّک للملائکۀ إنّی جاعلٌ فی الارضِ خلیفۀ »، خداوند اعلام خلافت چه موجودی و چه شخصی را در این آیه مطرح کرده است. اقوال و احتمالاتی در مورد اینکه چه کسی خلیفه شده، ذکر گردیده است. احتمال اول یک احتمال و یک قول این است که خداوند متعال شخص حقیقی آدم را بعنوان خلیفه معرفی کرده است. یعنی وقتی آدم ابوالبشر خلق شد، خداوند فقط او را به عنوان خلیفه معرفی کرده و این اعلام خلافت

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم آیه30_ وجه اعلام خلافت انسان_ حق در مسئله ۱۳۹۸/۰۱/۲۵   بررسی وجوه هفتگانه بحث در این بود که وجه اعلام خلافت انسان به ملائکه توسط خداوند متعال چه بوده. هفت وجه ذکر کردیم و گفتیم که اغلب این وجوه در واقع می‎تواند به عنوان پند‌های اخلاقی و یا پیام‌هایی که از این آیه قابل استفاده است ذکر شود. لذا چه بسا غیر از دو وجه بقیه نمی‎تواند به عنوان پاسخ این سوال تلقی شود. مثلا در وجه ششم عرض کردیم که نقل این داستان و گفتگو بین خداوند و ملائکه، در واقع برای دلجویی و تسلّی دل پیامبر است که از اعتراضات و اشکالات و منکران و مشرکان رنجیده نشود، چون همین

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم آیه30_ وجه اعلام خلافت انسان ۱۳۹۸/۱۰/۲۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در آیه ۳۰ سوره بقرۀ بود؛ «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأرْضِ خَلِیفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لا تَعْلَمُونَ ». ما تا اینجا درباره هشت واژه از واژههای این آیه به اختصار مطالبی را عرض کردیم تا انشاءالله مقدمهای باشد برای ورود به تفسیر آیه. مهمترین مسئله این آیه اعلام خلافت انسان است. ما در گذشته هم در ابتدای بحث از این آیه پیرامون تناسب این آیه با آیات قبل و بعد مطالبی را بیان کردیم و شاید مهمترین نکتهای که در این آیه و بخصوص

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم آیه ۳۰- مفردات: ۷- تسبیح ۸- تقدیس ۱۳۹۷/۱۲/۲۰   خلاصه جلسه گذشته بعضی از مفردات آیه ۳۰ باقی مانده که آن‎ها را هم انشاء الله توضیح داده و بعد به تفسیر خواهیم پرداخت. ۷. تسبیح واژه هفتم «نسبّحُ» و واژه هشتم «نقدّسُ» می‎باشد، چون در آیه آمده «نسبّحُ بحمدک» و «نقدّسُ لک». اما در مورد تسبیح که «سبّحُ» از آن اخذ شده است و اینکه ریشه لغوی این واژه چیست، نظراتی وجود دارد. ۱. یک نظر این است که «نسبّحُ» از ریشه سَبح به معنای رفت و آمد طولانی و تلاش مستمر است. بر این اساس معنای «نسبّحُ لک» این است که ما تسبیح تو را می‎کنیم و تعظیم تو را با