اجتهاد و تقلید

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم معنای عدالت – مسلک چهارم (ملکه نفسانیه) ۱۳۹۱/۰۹/۲۵              خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله­ای بود که بر مسلک چهارم اقامه شده یعنی اینکه عدالت به معنای ملکه­ی نفسانیه راسخه است. در این رابطه دو دلیل را بیان کردیم؛ دلیل دوم اصل عدم ترتب آثار است به این معنی که ما در مورد معنای عدالت یک قدر متیقن یا به تعبیر دیگر یک اقل داریم و یک اکثر و زائد بر قدر متیقن در مورد متیقن یعنی اینکه فعل و عمل ناشی از ملکه­ی نفسانیه باشد یقین داریم آثار عدالت مترتب می­شود از جمله جواز افتاء، شهادت، اقتداء به امام جماعت و امثال آن، پس در ترتب

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل معنای عدالت – مسلک چهارم (ملکه نفسانیه) ۱۳۹۱/۰۹/۲۲              خلاصه جلسه گذشته تا اینجا در مورد سه مسلک از مسالک مربوط به معنای عدالت بحث کردیم؛ مسلک اول و دوم که بالمرة باطل بود و قطعاً ما نمی­توانیم عدالت را به معنای عدم ظهور فسق و به معنای حسن ظاهر بدانیم؛ عمده مسلک سوم یعنی استقامت عملیه و اتیان به واجبات و ترک محرمات ولو لم یکن ناشئاً عن الملکة النفسانیة و مسلک چهارم یعنی ملکه­ی نفسانیه­ای که به واسطه آن شخص از محرمات اجتناب و به واجبات عمل می­کند یا به عبارت دیگر آن حالت نفسانیه راسخه­ای که باعث ملازمت تقوی و عمل به واجبات و ترک محرمات

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم معنای عدالت – بررسی مسلک سوم (استقامت عملیه) ۱۳۹۱/۰۹/۲۱              خلاصه جلسه گذشته بحث در مسلک سوم بود یعنی اینکه عدالت عبارت است از استقامت فعلیه و عملیه؛ در این رابطه کلام مرحوم آقای خوئی را ذکر کردیم محصل فرمایش ایشان این شد که عدالت یعنی آنکه ترک حرام و فعل واجب مستند به خوف از خدا و رجاء به ثواب الهی باشد این معنای عدالت و سلوک در جاده شریعت است یعنی شخص بر طبق دستورات شرعی و تکالیف خود عمل کند و جاده شرع را بپیماید. به نظر ایشان لازم نیست این استقامت فعلی ناشی از ملکه باشد بلکه همین مقدار که شخص به خاطر

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم معنای عدالت – مسلک سوم (استقامت عملیه) ۱۳۹۱/۰۹/۱۹              خلاصه جلسه گذشته بحث در مسلک سوم در باب معنای عدالت بود؛ عرض کردیم بنابر این مسلک عدالت عبارت است از استقامت فعلیه یا استقامت در عمل بدین معنی که اتیان به واجبات و اجتناب از محرمات و معاصی بشود؛ نفس اتیان به واجب و ترک حرام، عدالت است حال می­خواهد ناشی از ملکه باشد یا نباشد یعنی منشأ آن مهم نیست که ملکه باشد یا نه، همین مقدار که کسی واجباتش را انجام دهد و محرمات را ترک کند این عادل است. چنانچه بیان کردیم این مسلک پیروانی دارد از جمله مرحوم آقای خوئی که ایشان به

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم معنای عدالت – مسلک دوم (حسن ظاهر) ۱۳۹۱/۰۹/۰۸              خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم بعضی حقیقت عدالت را همان حسن ظاهر می­دانند؛ همان طور که اشاره شد مرحوم صاحب جواهر این رأی را به اکثر قدماء نسبت داده است و بنا بر یک احتمال هم ظاهر کلام شیخ مفید به همین معنی اشاره دارد. بر این مدعا هم به روایاتی استناد شده اما قبل از ذکر ادله این مسلک لازم است فرق این نظریه و نظریه اول بیان شود که آیا حسن ظاهر و عدم ظهور فسق با هم متفاوتند یا هر دو به یک معنی می­باشند؟ تفاوت حسن ظاهر با عدم ظهور فسق بعضی ادعا می­کنند

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم معنای عدالت- بررسی مسلک اول ۱۳۹۱/۰۶/۱۵              خلاصه جلسه گذشته بحث در مسالک چهارگانه مربوط به معنای عدالت بود؛ دلیل مسلک اول را ذکر کردیم که دو روایت بود و به استناد آن گفته شد عدالت عبارت است از عدم ظهور الفسق. ما پاسخ استدلال به این دو روایت را بیان کردیم لذا دلیل اینکه معنای عدالت عبارت است از عدم ظهور الفسق، تمام نیست. اشکالات مسلک اول ضمن اینکه ما دلیل این مسلک را ناتمام می¬دانیم اشکالاتی هم به این مسلک داریم اگر بخواهیم مجموعه¬ی مطالبی را که در این رابطه ممکن است ذکر شود، دسته بندی کنیم سه ایراد و اشکال به این مسلک وارد

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم معنای عدالت- مسالک چهارگانه- بررسی مسلک اول ۱۴/۰۹/۱۳۹۱              خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم مجموع عبارات فقهاء درباره معنای عدالت در قالب چهار مسلک اصلی قابل دسته بندی می¬باشد؛ مسلک اول اینکه عدالت عبارت است از عدم ظهور فسق و مسلک دوم اینکه عدالت عبارت از حسن ظاهر است و مسلک سوم اینکه عدالت عبارت است از استقامت عملی و فعلی و مسلک چهارم اینکه عدالت عبارت است از ملکه و کیفیت نفسانیه¬ای که باعث بر ملازمت تقوا و مروئة است. دو احتمال در مسلک سوم در مسلک سوم یعنی استقامت عملی و فعلی دو احتمال وجود دارد یک احتمال اینکه استقامت فعلی که ناشی از ملکه

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم معنای عدالت ۱۳۹۱/۰۹/۱۳              خلاصه جلسه گذشته عرض شد مسئله بیست و هفت متضمن دو مطلب از مطالب مربوط به موضوع عدالت است؛ یکی بحث در اصل اعتبار عدالت بود که مفتی و مجتهد باید عادل باشد و دیگری طرق ثبوت عدالت که ما هفت طریق را مورد بررسی قرار دادیم؛ بحث اخیر ما در طریق هفتم یعنی حسن ظاهر بود که در مورد خود حسن ظاهر در چهار مقام بحث کردیم. پس تا به حال از مطالب چهارگانه¬ی مربوط به عدالت ما در مورد دو مطلب بحث کرده¬ایم دو مطلب دیگر باقی مانده است؛ مطلب سوم که درباره معنای عدالت است و در مسئله بیست و

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۹/۱۲              عرض کردیم در بحث از طریقیت حسن ظاهر نسبت به عدالت در چهار مقام باید بحث کرد که سه مقام از مقامات چهارگانه مورد بررسی قرار گرفت. مقام چهارم: کاشفیت حسن ظاهر از عدالت واقعی است یا تعبدی؟ مقام چهارم در این مورد است که آیا کاشفیت حسن ظاهر از عدالت، تعبدی است یا حقیقی و واقعی؛ اگر بگوییم کاشفیت حسن ظاهر از عدالت واقعی یا حقیقی است به این معناست که چنانچه حسن ظاهر مفید علم یا اطمینان به عدالت باشد در این صورت حسن ظاهر کشف از عدالت می¬کند ولی اگر حسن ظاهر به گونه¬ای نباشد که انسان علم یا

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۹/۱۱              خلاصه جلسه گذشته بحث در طریق هفتم از طرق ثبوت عدالت یعنی حسن ظاهر بود؛ در این رابطه گفته شد که ما در چهار مقام بحث می¬کنیم: مقام اول درباره معنای حسن ظاهر بود که معنای حسن ظاهر این شد که شخص به عنوان کسی که اوامر و نواهی و واجبات و محرمات شرعی را رعایت می¬کند شناخته شود. مقام دوم درباره طریقیت حسن ظاهر و کاشفیت آن از عدالت بود که آیا حسن ظاهر کاشف از عدالت هست یا خیر که سه دلیل در این رابطه اقامه شد یکی تسالم اصحاب بود که مورد قبول واقع نشد. دلیل دوم یک قیاس

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۸/۱۷              بحث در دلیل سوم بر کاشفیت حسن ظاهر از عدالت است؛ دلیل سوم چند روایت است که تا اینجا ما سه روایت را بیان کردیم چهار روایت دیگر را هم بیان می¬کنیم و بعد نتیجه گیری خواهیم کرد. روایت چهارم: موثقه ابی بصیر «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ بِشَهَادَةِ الضَّيْفِ إِذَا كَانَ عَفِيفاً صَائِناً الْحَدِيثَ». تقریب استدلال به روایت چهارم: در روایت آمده است که «لابأس بشهادة الضیف» اگر مهمان شخص عفیف و اهل مراقبت و تقوی باشد، هیچ اشکالی در شهادت او نیست. اطلاع از حال و شخصیت ضیف چگونه است؟ همین

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۸/۱۶              در مورد طریق هفتم از طرق ثبوت عدالت عرض کردیم در چهار مقام بحث می¬کنیم؛ مقام اول درباره معنای حسن ظاهر بود که بحث آن گذشت. مقام دوم: اصل کاشفیت و طریقیت حسن ظاهر مقام دوم درباره اصل کاشفیت و طریقیت حسن ظاهر است فی الجملة البته حدود کاشفیت یا به عبارت دیگر تعبدی بودن یا غیر تعبدی بودن آن باید در مقامات بعدی پیگیری شود آنچه اینجا در این مقام مورد بحث قرار می¬گیرد اصل کاشفیت حسن ظاهر از عدالت است. به طور کلی همانطور که سابقاً اشاره شد بحث از طریقیت حسن ظاهر در فرضی مطرح است که عدالت را غیر از

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۸/۱۸              خلاصه جلسه گذشته بحث در طریق ششم از طرق ثبوت عدالت یعنی معاشرت مفید علم یا اطمینان، بود؛ عرض کردیم در مورد معاشرت دو مرحله بحث وجود دارد که در مرحله اولی بحث این است که آیا معاشرت مستقلاً و با قطع نظر از کاشفیت از حسن ظاهر طریق ثبوت عدالت است یا آنکه مستقلاً طریق ثبوت عدالت محسوب می¬شود به عبارت دیگر آیا معاشرت در عرض حسن ظاهر است و هر دو مستقلاً طریق ثبوت عدالت می¬باشند یا آنکه معاشرت در طول حسن ظاهر است یعنی به سبب معاشرت حسن ظاهر کشف می¬شود و حسن ظاهر کاشف از عدالت است. در

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۸/۱۴              خلاصه جلسه گذشته بحث در طریق پنجم از طرق ثبوت عدالت بود؛ عرض کردیم طریق پنجم شیاع مفید علم یا اطمینان است. این طریق به یک معنی طریق مستقلی محسوب نمی¬شود چون خود شیاع فی نفسه حجیت و اعتبار ندارد و قید مفید علم و یا اطمینان در کنار آن ذکر شده پس ملاک حصول علم یا اطمینان است. در واقع شیاع یک سببی از اسباب حصول علم یا اطمینان است مثل سایر اسباب لذا شیاع خصوصیتی ندارد. اگر ما گفتیم شیاع مفید علم یا اطمینان طریق ثبوت عدالت است این بدان معناست که این طریق یک طریق تعبدی نیست و طریقی

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۸/۱۰              خلاصه جلسه گذشته بحث در این بود که آیا برای اثبات عدالت حتماً باید بینة قائم شود یا خبر ثقه هم کفایت می¬کند؛ عرض شد نتیجه بررسی ادله این است که خبر ثقه در موضوعات حجت است الا ما خرج بالدلیل اگر این نتیجه از ادله بدست آمد و معلوم شد که خبر ثقه نه تنها در احکام شرعیه بلکه در موضوعات هم معتبر است (ادله حجیت خبر واحد اقتضاء می¬کند که خبر ثقه شامل موضوعات خارجیه هم بشود) آنگاه بحث در این است که چه موردی از این عام استثناء شده است یعنی در چه مواردی خبر ثقه کافی نیست بلکه

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم طرق ثبوت عدالت ۱۳۹۱/۰۸/۰۹              خلاصه جلسه گذشته مطلب دومی که در مسئله بیست و هفتم مورد بحث قرار گرفته طرق ثبوت عدالت است؛ ما در مباحث گذشته پیرامون طرق ثبوت اجتهاد و اعلمیت به تفصیل بحث کرده¬ایم اما برای ثبوت عدالت همانطور که ملاحظه فرمودید امام(ره) و مرحوم سید چهار طریق ذکر کردند (این چهار طریق شهادت عدلین (بینة) معاشرت مفید علم، حسن ظاهر و شیاع مفید علم است). طریق اول و دوم: علم اطمینان قبل از اینکه ما این چهار طریق را به عنوان اینکه در مسئله وارد شده مورد رسیدگی قرار دهیم، لازم است اشاره کنیم که علم و یقین خودش یک طریقی برای

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم اصل اعتبار عدالت و طرق ثبوت آن ۱۳۹۱/۰۸/۰۸              خلاصه جلسه گذشته در مسئله بیست و هفتم عرض کردیم دو مطلب مورد بحث قرار گرفته است؛ مطلب اول درباره اصل اعتبار عدالت در قاضی و مفتی می¬باشد و مطلب دوم پیرامون طرق ثبوت عدالت است که امام(ره) چهار طریق برای ثبوت عدالت ذکر کردند. مرحوم سید هم به این چهار طریق در ضمن دو مسئله اشاره کرده¬اند (یکی در مسئله چهل و چهارم و دیگری در مسئله بیست و سوم عروة) سه طریق در مسئله چهل و چهارم ذکر شده و سه طریق در مسئله بیست و سوم که البته مجموعاً همان چهار طریقی است که امام(ره)

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم شک در صحت و فساد تقلید-اثبات عدالت و طرق آن ۱۳۹۱/۰۸/۰۷              مسئله بیست و ششم «إذا مضت مدة من بلوغه و شك بعد ذلك فى أن أعماله كانت عن تقليد صحيح أم لا يجوز له البناء على الصحة فى أعماله السابقة، و فى اللاحقة يجب عليه التصحيح فعلا». در این مسئله امام (ره) می¬فرمایند: اگر مدتی از زمان بلوغ او بگذرد و بعد از این مدت شک کند در اینکه آیا اعمالی را که انجام داده بر اساس تقلید صحیح بوده یا نه، به این معنی که از زمانی که بالغ شده از مرجعی تقلید می¬کرده لکن الآن شک دارد در اینکه آیا تقلیدش صحیح بوده

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم شک در صحت و فساد تقلید ۱۳۹۱/۰۸/۰۶              مسئله بیست و پنجم «إذا كان أعماله السابقة مع التقليد و لا يعلم انه كان عن تقليد صحيح أم فاسد يبنى على الصحة». اگر اعمال گذشته مکلف با تقلید بوده باشد (در مقابل مسئله بیست و چهارم که از اساس عمل بدون تقلید داشت اینجا عمل با تقلید بوده است) لکن نمی¬داند که آیا این تقلید او، تقلید صحیح بوده یا فاسد، در این صورت بنا را بر صحت می-گذارد. (عبارت تحریر را در ادامه توضیح خواهیم داد.) مرحوم سید در مسئله چهل و یکم عروة هم تقریباً با همین تعبیر این مطلب را بیان کرده¬اند: «إذا علم أن

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم قضاء عمل جاهل بلاتقلید-صورت سوم ۱۳۹۱/۰۸/۰۱              نتیجه بحث در صورت دوم نتیجه بحث در فرض دوم از حالت دوم در صورت دوم این شد که در بین اقوال ثلاثة حق قول اول است یعنی در جایی که عمل مقلد عامی بدون تقلید واقع شده و مشخص شده این عمل مخالف واقع و فتوای مجتهد است، اتیان به اقل یعنی قضاء به مقدار متیقن واجب است و نسبت به زائد بر قدر متیقن برائت جاری می­شود چون علم به ثبوت وجوب قضاء در اکثر و زائد بر قدر متیقن نداریم لذا اکتفاءبه اقل می­شود همان طور که امام(ره) و مرحوم سید همین فتوی را داده­اند و مستند