جلسه ۸۹ – PDF

شرح رساله حقوق

جلسه هشتاد و نهم – حق دست – توضیح اجمالی

۱۴۰۲/۰۲/۲۷

حق دست

تا اینجا ما درباره حق چندین عضو از اعضای انسان مطالبی را عرض کردیم؛ حق گوش، حق چشم، حق زبان، حق پا. یکی دیگر از اعضایی که امام سجاد علیه السلام درباره حق آن سخن گفته،حق دست است.

توضیح اجمالی

امام سجاد (علیه السلام) می‏فرماید:
«وَ أَمَّا حَقُّ یَدِکَ فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا اِلَى مَا لاَ یَحِلُّ لَکَ» و اما حق دست تو آن است که آن را به سوی حرام دراز نکنی. فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا اِلَى مَا لاَ یَحِلُّ لَکَ ؛ چیزی که برای تو حلال نیست، دستت را به سوی آن دراز نکنی.
«فَتَنَالَ بِمَا تَبْسُطُهَا اِلَیْهِ مِنَ اللَّهِ الْعُقُوبَهَ فِی الأَجَلِ وَ مِنَ النَّاسِ بِلِسَانِ اللاَّئِمَهِ فِی الْعَاجِلِ»؛ حق دست این است که تو آن را به سوی حرام دراز نکنی که اگر دستت را به سوی حرام دراز کنی، دو نتیجه و اثر دارد؛ یکی در دنیا و یکی در آخرت. اما اثر اخروی این است که خداوند متعال تو را عقاب خواهد کرد، دست درازی به حرام مستلزم عقوبت خداوند در آخرت است؛ فَتَنَالَ بِمَا تَبْسُطُهَا اِلَیْهِ پس می‎رسد بر اثر دست درازی به انسان الْعُقُوبَهَ فِی الأَجَلِ؛ اما آن اثر دنیوی ملامت و سرزنش مردم در این دنیا است، وَ مِنَ النَّاسِ بِلِسَانِ اللاَّئِمَهِ فِی الْعَاجِلِ؛ در دنیا سرزنش مردمان نصیب تو خواهد شد.
«وَ لاَ تَقْبِضَهَا مِمَّا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهَا» اول می‏گوید لَا تَبْسُطَهَا، بسطش نده، دستت را به سوی حرام دراز نکن؛ اینجا می‏فرماید: وَ لاَ تَقْبِضَهَا مِمَّا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهَا؛ یعنی دستت را جمع کن، کوتاه کن، نسبت به آنچه که خدا بر تو واجب کرده. یک حق ایجابی و یک حق سلبی. دست دراز کردن در مقابلش جمع کردن دست است، یعنی اینکه دست خود را نسبت به آنچه که خدا واجب کرده کوتاه نکن. مال دیگران را نباید دست بزنی ولی خمس و زکات را باید بدهی، دست حمایت به ولی خدا باید بدهی. در این امور دستت را جمع نکن.
«وَ لَکِنْ تُوَقِّرَهَا بِقَبْضِهَا عَنْ کَثِیر مِمَّا یَحِلُّ لَهَا وَ بَسْطِهَا اِلَى کَثِیر مِمَّا لَیْسَ عَلَیْهَا» امام سجاد یک حق ایجابی و یک حق سلبی که هر دو الزامی هستند را بیان می‏کنند. در ادامه دو توصیه دیگر هم دارند که باز آن هم به بسط و قبض ید مربوط می‏شود یعنی کأنه توصیه می‎کنند نسبت به مستحبات، کارهای راجح، کارهایی که حسن غیر الزامی دارند دستت را باز کن اما نسبت به مکروهات و چیزهایی که مرجوح هستند دستت را جمع کن؛ وَ لَکِنْ تُوَقِّرَهَا؛ تا اینجا کأنه بحث واجب و حرام بود، دستت به سوی حرام باز نشود؛ دستت از واجبات کوتاه نشود، اما فراتر از این هم این دست یک حقوقی دارد، ُوَقِّرَهَا؛ عزیز بدار آن را، آن را گرامی و بزرگ بدار با چه؟ بِقَبْضِهَا عَنْ کَثِیر مِمَّا یَحِلُّ لَهَا؛ خیلی از چیزهایی که برای تو حلال است دستت را از آن کوتاه کن، خیلی چیزها حلال و جایز است، اما نباید به هر چیز حلالی دست درازی کنیم، یک جا صحبت از گرامی داشتن این دست است و یک جا صحبت از حفظ این دست است. حق لازم، حق مستحب، گرامی بدار آن را با کوتاه کردن از بسیاری از چیزهایی که برای آن حلال است ولی انجامش به نوعی با بزرگداشت آن سازگار نیست. وَ بَسْطِهَا اِلَى کَثِیر مِمَّا لَیْسَ عَلَیْهَا و نیز این دست را گرامی بدار با باز کردن و دراز کردن به بسیاری از چیزهایی که بر تو واجب نیست اما خوب است که انجام بدهد، مِمَّا لَیْسَ عَلَیْهَا؛ لازم نیست مثل صدقه دادن و کمک کردن.
«فَاِذَا هِیَ قَدْ عُقِلَتْ وَ شُرِّفَتْ فِی الْعَاجِلِ وَجَبَ لَهَا حُسْنُ الثَّوَابِ فِی الآجِلِ» پس اگر دست این کار را بکند، اگر بسته شود و گره بخورد و بزرگ داشته شود، اگر پرهیز کند و شرافت پیدا کند و گرامی داشته شود در دنیا، اگر انسان مراقب دستش باشد در دنیا، وَجَبَ لَهَا حُسْنُ الثَّوَابِ فِی الآجِلِ بر او واجب است که در آخرت به او پاداش نیکو داده شود.
این یک توضیح کلی و اجمالی پیرامون این فقره از رساله است که مربوط به دست است. اینجا مطالبی است که در بیان تفصیلی عرض خواهیم کرد.