جلسه ۲۰ – PDF

جلسه بيست

قرّاء سبعه

۱۳۸۹/۱۲/۱۵

خلاصه جلسه گذشته

بحث ما در قراءات سبع بود که به علل اختلاف قراءات اشاره کردیم و گفتیم اختلاف قراءاتی که در قرآن وجود دارد در مرحله اول از ناحیه­ی خود روات بوده که تحت تأثیر عواملی مثل لهجه و گویش روات و یا استناد به شهادت دیگران بوده است و در مراحل بعدی نبود نقطه و اعراب و سایر علائمی که مبیّن قرائت صحیح بودند باعث این اختلاف قراءات شد.

قرّاء سبعه

قراء سبعه کسانی هستند که ابن مجاهد قرائت آن­ها را از بین همه قراءات گزینش کرده است. این هفت قاری که قرائت آن­ها به عنوان قرائت­های رسمی قرآن شناخته شده عبارتند از:

۱) ابن عامر(م.۱۱۸ه.ق)، قاری شام بوده و دو نفر از او قرائت کرده­اند: هشام بن عمار(م.۲۴۵ه.ق) و ابن زکوان(م.۲۴۲ه.ق)، جالب این است که هیچ کدام از این دو راوی ابن عامر را درک نکرده­اند اما به عنوان راویان قرائت او شناخته شده­اند.

۲) ابن کثیر(م.۱۲۰ه.ق)، قاری مکه بوده و دو راوی قرائت او را روایت کرده­اند که آنها هم ابن کثیر را درک نکرده­اند که عبارتند از: بزی(م.۲۵۰.ق) و قنبل(م.۲۹۵ه.ق).

۳) عاصم(م.۱۲۸.ه.ق)، قاری کوفه بوده و از کسانی بود که اظهار تشیع می­کرد ـ در بین قراء سبعه چهار نفرند که اظهار تشیع می­کردند و یکی هم احتمالاً شیعه بوده ـ قرائت عاصم به روایت حفص بن سلیمان همین قرائتی است که امروزه در بین مسلمین رواج دارد، دو نفر قرائت عاصم را روایت کرده­اند و عاصم را هم درک کرده بودند که عبارتند از: حفص بن سلیمان(م.۱۸۰ه.ق) و شعبه ابوبکر بن عیاش(م.۱۹۳ه.ق).

۴) ابوعمر(م.۱۵۴ه.ق)، قاری بصره بوده و از کسانی بوده که اظهار تشیع می­کرده و دو راوی قرائت او را روایت کرده­اند که این دو نفر هم ابو عمر را درک نکرده­اند که عبارتند از: حفص بن عمر(م.۲۴۶ه.ق) و صوفی صالح بن زیاد(م.۲۶۱ه.ق).

۵) حمزه(م.۱۵۶ه.ق)، قاری کوفه بوده و اظهار تشیع می­کرده، دو نفر قرائت او را روایت کرده­اند: خلف بن هاشم(م.۲۲۹ه.ق) و ابن خالد(م.۲۲۰ه.ق).

۶) نافع(م.۱۶۹ه.ق)، قاری مدینه بوده و از آنجایی که ایرانی بوده احتمالاً شیعه بوده و دو نفر قرائت او را روایت کرد­ه­اند: عیسی بن مینا(م.۲۲۰ه.ق) و عثمان بن سعید(م.۱۹۷ه.ق).

۷) کسائی(م.۱۸۹ه.ق)، قاری کوفه بوده و اظهار تشیع می­کرده و دو نفر قرائت او را روایت کرده­اند: لیث بن خالد(م.۲۴۰ه.ق) و حفص بن عمر(م.۲۴۶ه.ق)، حفص بن عمر هم راوی قرائت ابو عمر بوده و هم راوی قرائت کسائی.

متأخرین به این هفت نفر سه نفر دیگر اضافه کرده­اند که عبارتند از:

خلف(م.۲۲۹ه.ق) که قاری بغداد بوده است.

یعقوب(م.۲۰۵ه.ق) که قاری بصره بوده است.

ابوجعفر(م.۱۳۰ه.ق) که قاری مدینه بوده است.

چهار قاری دیگر هم بودند که قرائت­های شاذ داشتند و قرائت­های آن­ها مورد قبول عامه مردم بوده اما خلاف مشهور قرائت کرده­اند که عبارتند از:

حسن بصری(م.۱۱۰ه.ق).

ابن مُحَیصَن(م.۱۲۳ه.ق)، قاری مکه بوده است.

یزیدی(م.۲۰۲ه.ق)، قاری بصره بوده است.

اَعمش(م.۱۴۸ه.ق).

حجیت قراءات سبع

بحثی که در اینجا باید به آن اشاره کنیم بحث از حجیت قراءات سبع است، درباره حجیت قراءات سبع دو وجه می­توان ذکر کرد: یکی بحث حدیث احرف سبعه است و دیگری بحث تواتر قراءات است.

وجه اول: حدیث احرف سبعه

اما حدیث احرف سبعه، حدیثی است که هم از طرق شیعه و هم از طرق سنی نقل شده که:«نزل القرآن علی سبعه احرف» یعنی قرآن بر هفت حرف نازل شده، کسانی که به این حدیث تمسک کرده­اند خواسته­اند بگویند: احرف جمع حرف به معنای قرائت است یعنی قرآن به هفت قرائت نازل شده است. بعضی از اهل شیعه و اهل تسنن در مورد این حدیث ادعای تواتر کرده­اند، پس ما دو بحث داریم یکی اینکه تواتر این حدیث را هم از طرق شیعه و هم ازطرق اهل سنت بررسی بکنیم که آیا این حدیث تواتر دارد یا نه؟ و دیگر اینکه معنای این حدیث چیست آیا حرف به معنای قرائت است یا نه؟ معانی مختلف را برای حرف گفته­اند و اقوال مختلفی نقل شده که یکی از آن اقوال این است که حرف به معنای لهجه است که این اقوال باید ذکر و بررسی شود که کدام صحیح می­باشد.

اینطور نیست که این حدیث مثل داستان غدیر در یک واقعه بیان شده باشد بلکه این حدیث در مناسبت­ها و وقایع مختلف بیان شده که هم در طرق شیعه و هم اهل سنت چندین مناسبت را برای این حدیث نقل می­کنند که در جلسه آینده به آن­ها اشاره خواهیم کرد.

بحث جلسه آینده

بررسی حدیث احرف سبع بحث جلسه آینده خواهد بود.