مشقت

قواعد فقهیه – جلسه سی و پنجم – چگونگی نفی حرج _ ۳. آیا لاحرج اثبات حکم هم می‌کند؟ _ تنقیح موضوع بحث _ دلیل منکرین _ دلیل مثبتین _ بررسی آیات

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم  چگونگی نفی حرج _ ۳. آیا لاحرج اثبات حکم هم می‌کند؟ _ تنقیح موضوع بحث _ دلیل منکرین _ دلیل مثبتین _ بررسی آیات   ۱۴۰۰/۱۲/۰۱ ۳. آیا لاحرج اثبات حکم هم می‌کند؟ در بحث چگونگی نفی حرج، مطلب سوم درباره این است که آیا قاعده لاحرج فقط نفی حکم می‌کند یا صلاحیت اثبات حکم را هم دارد. تنقیح موضوع بحث این موضوع، یکی موضوع مهمی است که چه بسا آثار و ثمراتی هم داشته باشد. وقتی می‌گوییم نفی حرج صلاحیت اثبات حکم دارد، یعنی اینکه ما از لاحرج و ملاکی که در آن وجود دارد نتیجه بگیریم که نه تنها حکم حرجی نفی می‌شود، بلکه یک حکم بدون حرج یا حکم بدون

قواعد فقهیه – جلسه سی و چهارم – چگونگی نفی حرج _ ۲. نفی حرج، نفی حکم یا نفی حکم به لسان نفی موضوع _ حق در مسئله _ ثمره  

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم چگونگی نفی حرج _ ۲. نفی حرج، نفی حکم یا نفی حکم به لسان نفی موضوع _ حق در مسئله _ ثمره ۱۴۰۰/۱۱/۳۰ مروری بر مباحث گذشته و آینده بحث ما درباره قاعده لاحرج از ابتدا تا الان درباره برخی مطالب مقدماتی این قاعده بود و سپس به ادله قاعده و مستندات و مدارک آن پرداختیم که نسبتا بحث طولانی بود و پس از آن به چند شبهه که به موضوع مشروعیت قاعده مربوط می‌شد پرداختیم و به آن پاسخ دادیم. یعنی بخش اصلی بحث تا به حال پیرامون مشروعیت قاعده و برخی شبهاتی بود که به نوعی متوجه مشروعیت قاعده و ادله آن می‌شد. بعد از آن بحث از این به

قواعد فقهیه – جلسه سی و سوم – نفی حرج، عزیمت یا رخصت؟ ادله قول به عزیمت _  بررسی دلیل سوم _ پاسخ اشکال دوم _ دلیل چهارم و بررسی آن _ نتیجه   

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم  نفی حرج، عزیمت یا رخصت؟ ادله قول به عزیمت _ بررسی دلیل سوم _ پاسخ اشکال دوم _ دلیل چهارم و بررسی آن _ نتیجه ۱۴۰۰/۱۱/۲۴ خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قول به عزیمت بود. دلیل سوم بیان شد و عرض کردیم اشکالی هم نسبت به این دلیل مطرح شده است. محصل دلیل سوم این بود که عمومات و اطلاقات اولیه هم شامل موارد حرجی و ضرری می‌شوند و هم شامل غیر آن‌ها. اما قاعده لاحرج و لاضرر، آن عمومات و اطلاقات را تخصیص و تقیید می‌زنند و لذا موارد حرجی و ضرری از آن عمومات و اطلاقات خارج می‌شوند و چون آن عمومات و اطلاقات شامل این موارد نمی‌شود، کأن

قواعد فقهیه – جلسه سی و دوم – نفی حرج، رخصت یا عزیمت؟ _ ادله قول به عزیمت _  دلیل دوم و بررسی آن _ دلیل سوم   

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم  نفی حرج، رخصت یا عزیمت؟ _ ادله قول به عزیمت _ دلیل دوم و بررسی آن _ دلیل سوم ۱۴۰۰/۱۱/۲۳ خلاصه جلسه گذشته بحث در این بود که آیا ادله نفی حرج بر نفی حرج به نحو رخصت دلالت دارند یا به نحو عزیمت؟ ما ادله قول به رخصت را بیان کردیم، تقریبا چند دلیلی که قائلین به این قول ارائه کرده بودند مورد بررسی قرار گرفت و اشکالات آن‌ها بیان شد. اما قائلین به عزیمت هم چند دلیل بر مدعای خود اقامه کرده اند. دلیل اول که مسئله اتفاق بود، جلسه گذشته بیان شد و معلوم شد که این دلیل نمی‌تواند قول به عزیمت را ثابت کند. دلیل دوم دلیل دوم

قواعد فقهیه – جلسه سی و یکم – نفی حرج _ رخصت یا عزیمت _ ادله قول به رخصت _  دلیل سوم و بررسی آن _  ادله قول به عزیمت _ دلیل اول و بررسی آن  

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم نفی حرج _ رخصت یا عزیمت _ ادله قول به رخصت _ دلیل سوم و بررسی آن _ ادله قول به عزیمت _ دلیل اول و بررسی آن ۱۴۰۰/۱۱/۱۷ خلاصه جلسه گذشته بحث ما در دلیل سوم از ادله قول به رخصت بود. عرض کردیم بحث است که آیا ادله لاحرج نفی حرج می‌کنند به نحو رخصت یا به نحو عزیمت. این موضوع را شرح دادیم و ثمره این نزاع هم بیان شد. دو دلیل از ادله قول به رخصت را مورد بررسی قرار دادیم. دلیل سوم اجمالا بیان شد اما چون تتمه ای دارد و مستدل در ضمن پاسخ به برخی اشکالات تلاش کرده به دفاع از این دلیل و نظریه

قواعد فقهیه – جلسه سی ام – نفی حرج، رخصت یا عزیمت؟

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام  نفی حرج، رخصت یا عزیمت؟ ۱۴۰۰/۱۱/۱۰ نفی حرج، رخصت یا عزیمت؟ درباره مشروعیت و اعتبار قاعده سرانجام به این نتیجه رسیدیم که این قاعده هم به لحاظ مقتضی مشکلی ندارد و ادله متعدد می‌تواند حجیت آن را اثبات کند و هم به لحاظ عدم مانع در برابر آن مشکلی نیست و لذا دلیل اعتبار و حجیت قاعده تمام است. تبیین نزاع در ادامه این پرسش مطرح می‌شود که نفی حرج و عسر که در شریعت ثابت شده، به چه کیفیتی ثابت شده؟ آیا از قبیل عزیمت است یا رخصت؟ چون هر دو در آن محتمل است. ممکن است نفی حرج از قبیل عزیمت باشد و ممکن است از قبیل رخصت. احتمال اول اینکه

قواعد فقهیه – جلسه بیست و نهم – ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ بررسی راه حل ششم _ راه حل برگزیده  

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ بررسی راه حل ششم _ راه حل برگزیده ۱۴۰۰/۱۱/۰۹ خلاصه جلسه گذشته بحث در راه حل هایی بود که برای مشکل مشروعیت قاعده و رفع مانع اعتبار قاعده لاحرج ارائه شده. پنج راه حل مورد بررسی قرار گرفت و اشکالاتی که در آن راه حل ها وجود داشت را متعرض شدیم. راه حل ششم که جلسه گذشته به آن پرداختیم، از طریق تقسیم تکالیف به چهار قسم می‌خوست این مانع و مشکل را رفع کند. ایشان که ادعا فرموده با این راه ماده اشکال قطع خواهد شد، تکالیف حرجیه را به چهار قسم تقسیم کرده اند و در مورد هر یک از این اقسام

قواعد فقهیه – جلسه بیست و هشتم – ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _  راه حل پنجم (محقق بجنوردی) و بررسی آن _ راه حل ششم

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ راه حل پنجم (محقق بجنوردی) و بررسی آن _ راه حل ششم ۱۴۰۰/۱۱/۰۲ خلاصه جلسه گذشته بحث در راه حل هایی بود که برای مشکل مشروعیت و حجیت و اعتبار قاعده لاحرج ارائه شده است. تا اینجا چهار راه حل مورد بررسی قرار گرفت و صرف نظر از اینکه محذور بعضی از این‌ها کمتر از برخی دیگر بود، اما عمدتا مواجه با مشکل بودند. راه حل پنجم (محقق بجنوردی) راه حل پنجم در قواعد فقهیه مرحوم آقای بجنوردی ارائه شده که مناسب است این راه حل هم مورد بررسی قرار گیرد. ایشان میفرماید ما باید دو مقام ثبوت و اثبات را از هم تفکیک

قواعد فقهیه – جلسه بیست و هفتم – ادله قاعده – بررسی مانع مشروعیت قاعده – راه حل چهارم و بررسی آن

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم  ادله قاعده – بررسی مانع مشروعیت قاعده – راه حل چهارم و بررسی آن ۱۴۰۰/۱۰/۲۶ راه‌حل چهارم (محقق نراقی) تا اینجا سه راه‌حل برای مانعی که در مقابل مشروعیت و اعتبار قاعده لاحرج ذکر شده، بیان گردید؛ بعضاً اشکالاتی که متوجه این سه راه‌حل شده مورد بررسی قرار گرفت. راه‌حل چهارم راهی است که مرحوم نراقی در عوائد الایام ذکر کرده‌ است. مجموعه مطالبی که به تفصیل در این رابطه در عوائد بیان شده، شاید مشتمل بر پنج یا شش مطلب باشد. مرحوم نراقی در عوائد طیّ چند صحنه این مطالب را بیان کرده است. ما به طور خلاصه سخنان ایشان را که در حقیقت به عنوان مکمل یکدیگر و در مجموع

قواعد فقهیه – جلسه بیست و ششم – ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _  راه حل سوم و بررسی آن

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم  ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ راه حل سوم و بررسی آن ۱۴۰۰/۱۰/۲۵ راه حل سوم بحث در مهمترین مانع مشروعیت و اعتبار قاعده لاحرج بود. عرض کردیم راه هایی برای حل این مشکل ارائه شده. تا اینجا دو راه حل ذکر شد و مورد اشکال قرار گرفت. راه سوم راهی است که مرحوم نراقی در عوائد آن را ذکر کرده و البته مورد اشکال قرار داده و بعضی از اشکالات ایشان نسبت به این راه هم توسط دیگران مورد اشکال قرار گرفته. اصل راه سوم را ما بیان می‌کنیم تا بعد ببینیم که آیا این راه قابل قبول است یا خیر. بر اساس این راه حل عسر و حرج

قواعد فقهیه – جلسه بیست و پنجم – ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ راه حل دوم (محقق قمی) _  احتمالات سه گانه در کلام محقق قمی و بررسی آنها

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ راه حل دوم (محقق قمی) _ احتمالات سه گانه در کلام محقق قمی و بررسی آنها ۱۴۰۰/۱۰/۱۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای برطرف شدن مانعی که در مقابل مشروعیت و اعتبار قاعده لاحرج وجود دارد، راه حل هایی ارائه شده که نیازمند بررسی و دقت نظر است. یک راه حل که مرحوم نراقی از قول بعضی مشایخ خودشان نقل کرده بودند ذکر شد و کسانی هم که آن را پذیرفته بودند، سخنانشان مورد اشاره گرفت و اشکالاتش هم بیان شد. راه دوم برای حل این مشکل راهی است که مرحوم محقق قمی در قوانین برای این منظور ارائه کرده. ما کلام میرزای قمی

قواعد فقهیه – جلسه بیست و چهارم – ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ بررسی راه حل اول _ راه حل دوم ( میرزای قمی ) 

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ بررسی راه حل اول _ راه حل دوم (میرزای قمی) ۱۴۰۰/۱۰/۱۱ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم بعد از آنکه مقتضی اعتبار و مشروعیت در قاعده لاحرج به اثبات رسید و آیات و روایت متعددی این مسئله را اثبات کردند و ادله دیگری هم به کمک این‌ها آمدند مانع مهمی در برابر مشروعیت و اعتبار قاعده وجود دارد که باید این را هم مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم. آن مانع ناشی از دو امر بود. یکی وجود تکالیف شاق و مشقت آمیز در شریعت مانند جهاد، صوم در روزهای گرم تابستان و… و دیگری هم نفی تکلیف در مواردی که اسهل از موارد یاد

قواعد فقهیه – جلسه بیست و سوم – ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ پاسخ اول (سید طباطبایی) _ کلام صاحب فصول _ کلام صاحب عناوین

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ پاسخ اول (سید طباطبایی) _ کلام صاحب فصول _ کلام صاحب عناوین ۱۴۰۰/۱۰/۰۵ خلاصه جلسه گذشته در پایان بحث از ادله اعتبار و مشروعیت قاعده لاحرج، گفتیم شبهه ای مطرح شده که می‌تواند به عنوان مانعی در برابر این ادله موجب خدشه در اعتبار و مشروعیت قاعده لاحرج شود. عمدتا دو مسئله باعث شد این اشکال تولید شود، یکی وجود تکالیف و وظایفی که قطعا حرجی و مشتمل بر مشقت و صعوبت اند در شریعت. و دیگری اینکه بعضی موارد که چندان مشقت و صعوبت محسوب نمی‌شوند و از این تکالیف بسیار آسان تر اند، می‌بینیم که در شریعت نفی شده. آنگاه چطور می‌شود

قواعد فقهیه – جلسه بیست و دوم – ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ کلام صاحب وسائل و بررسی آن  

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم  ادله قاعده _ بررسی مانع مشروعیت قاعده _ کلام صاحب وسائل و بررسی آن ۱۴۰۰/۱۰/۰۴ بررسی مانع مشروعیت قاعده بحث در ادله قاعده لاحرج تمام شد، لکن همانطور که در جلسه گذشته عرض شد، دو شبهه و دو پرسش در این مقام قابل طرح است که به عنوان رفع مانع از اقتضایی که در ادله وجود دارد، حتما باید به آن‌ها رسیدگی شود. تا اینجا ما آنچه که از آیات و روایات ذکر کردیم، در حقیقت اثبات کرد که یک قاعده کلی وجود دارد که بر اساس آن احکام حرجی در شریعت نفی شده، لکن اینجا به تعبیر مرحوم نراقی دو مسئله وجود دارد که به نوعی موجب اشکال شده است. تعبیر

قواعد فقهیه – جلسه بیست و یکم – ادله قاعده _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر سوم _ اشکال ششم و بررسی آن _ تقریر سوم و بررسی آن _ مباحث باقیمانده

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم ادله قاعده _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر سوم _ اشکال ششم و بررسی آن _ تقریر سوم و بررسی آن _ مباحث باقیمانده ۱۴۰۰/۰۹/۲۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در اشکالات مطرح شده نسبت به تقریر سوم از دلیل عقل بود. تا اینجا پنج اشکال ذکر شد که برخی به مقدمه اول قیاس استثنایی بر می‌گردد، برخی به مقدمه دوم و برخی نیز به هر دو مقدمه این قیاس. معلوم شد این پنج اشکال وارد نیست و نمی‌تواند این تقریر را مخدوش کند. اشکال ششم اشکال ششم که به مقدمه اول قیاس استثنایی مربوط می‌شود، این است که در بیان دلیل و تقریر لطف گفته شد تکلیف حرجی اگر ثابت شود و

قواعد فقهیه – جلسه بیستم – ادله قاعده _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر سوم _ اشکالات ششگانه تقریر سوم و بررسی آنها   

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم ادله قاعده _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر سوم _ اشکالات ششگانه تقریر سوم و بررسی آنها ۱۴۰۰/۰۹/۲۰ خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل چهارم یعنی دلیل عقل بر قاعده لاحرج بود. عرض کردیم تقریر های مختلفی از این دلیل به عمل آمده. دو تقریر را ذکر کردیم و مورد بررسی قرار گرفت. تقریر سوم که صاحب عناوین آن را ذکر کرده اند، این بود که اگر تکالیف حرجی ثابت شود، یک مشکلی ایجاد می‌شود و آن اینکه ما لطف را بر خداند متعال واجب می‌دانیم و اثبات تکالیف حرجی در واقع با وجوب لطف از ناحیه خداوند تبارک و تعالی سازگاری ندارد. چون لطف (یعنی چیزی که باعث نزدیک شدن عبد به طاعت

قواعد فقهیه – جلسه نوزدهم – ادله قاعده _ دلیل سوم: اجماع و بررسی آن _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر اول و دوم و بررسی آنها _ تقریر سوم

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم  ادله قاعده _ دلیل سوم: اجماع و بررسی آن _ دلیل چهارم: عقل _ تقریر اول و دوم و بررسی آنها _ تقریر سوم  ۱۴۰۰/۰۹/۱۴ دلیل سوم: اجماع تا اینجا دو دلیل از ادله قاعده لاحرج را ذکر کردیم و اجمالا معلوم شد این دو دلیل یعنی آیات و روایات قابلیت استناد دارند و ما می‌توانیم به وسیله آن‌ها قاعده لاحرج را ثابت کنیم. دلیل سوم اجماع است. برخی در اینکه حکم حرجی در اسلام نفی شده ادعای اجماع کرده اند و بالاتر اینکه برخی ادعای مسلمین بر این را مطرح کرده اند. از جمله کسانی که این ادعا را مطرح کرده، سید طباطبایی صاحب مفاتیح الاصول، و همچنین صاحب فصول می‌باشند. برخی دیگر

قواعد فقهیه – جلسه هجدهم – ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ یک اشکال نسبت به طوایف چهار گانه و پاسخ آن _ طایفه پنجم _ جمع بندی دلیل دوم ( روایات)

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم  ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ یک اشکال نسبت به طوایف چهار گانه و پاسخ آن _ طایفه پنجم _ جمع بندی دلیل دوم ( روایات) ۱۴۰۰/۰۹/۱۳ اشکال نسبت به طوایف چهارگانه بحث در ادله قاعده لاحرج بود. در دلیل دوم یعنی روایات تا اینجا چهار طایفه از روایات را ذکر کردیم. یک طایفه پنجمی هم وجود دارد که بر خلاف چهار طایفه اولی عام است. لکن اشکالی متوجه طوایف چهار گانه روایاتی که خواندیم شده و یا ممکن است مطرح شود که آنچه از این روایات استفاده می‌شود، این است که در مواردی که این روایات متعرض آن‌ها شده مانند باب طهارات ثلاث: وضو، غسل، تیمم، باب نجاسات و باب حج و

قواعد فقهیه – جلسه هفدهم – ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ روایت هفتم _ طایفه دوم _ طایفه سوم _ طایفه چهارم

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم  ادله قاعده _ دلیل دوم: روایات _ روایت هفتم _ طایفه دوم _ طایفه سوم _ طایفه چهارم ۱۴۰۰/۰۹/۰۷ خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل دوم قاعده لاحرج یعنی روایات بود. تا اینجا برخی از روایات این باب را متعرض شدیم و مورد بررسی قرار دادیم و شش روایت از طایفه اول روایات را ذکر کردیم. روایات قابل دسته بندی به طوائف مختلف است. طایفه اول روایاتی است درباره طهارات ثلاث، وضو، غسل و تیمم. شش روایتی که خوانده شد، همگی به نوعی مرتبط بود با وضو، غسل و تیمم. روایت هفتم عن محمد بن علی بن الحسین قال: سُئِلَ علیٌ (ع) أ یتوضأ مِن فضل وضوء جماعۀ المسلمین أحب إلیک أو یُتَوَضّأ مِن