رجال و درایه – سال 91 – 90

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم رجال ابن غضائری ۱۳۹۱/۰۳/۰۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در رجال ابن غضائری بود، عرض کردیم در اینکه این کتاب منسوب به خود غضائری یا ابن غضائری است اختلاف است، هر کدام از این دو احتمال هم قرائن و شواهدی دارد، اما صرف نظر از اینکه این کتاب منسوب به غضائری یا پسرش است اعتبار این کتاب باید مورد بررسی قرار گیرد و اینکه آیا به تضعیفات و توثیقات این کتاب می­شود اعتماد کرد یا خیر؟ عرض کردیم شش قول در این مسئله وجود دارد که در جلسه گذشته به آن اقوال اشاره کردیم، یک قول این بود که این کتاب اصلاً اعتبار ندارد؛ چون احتمال اینکه توسط معاندین نوشته شده باشد

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم رجال ابن غضائری ۱۳۹۱/۰۳/۰۲   خلاصه جلسه گذشته بحث در رجال ابن غضائری بود، عرض کردیم در مورد این کتاب یک بحث این است که آیا این کتاب تألیف خود غضائری است یا ابن غضائری آن را تألیف کرده است. ابتداءاً قرار بر این شد که خود غضائری و ابن غضائری را معرفی کنیم و بعد به بررسی کتاب و اعتبار آن بپردازیم، در مورد غضائری مطالبی گفته شد. ابن غضائری در مورد احمدبن حسین بن عبیدالله بن ابراهیم غضائری که معروف به ابن غضائری است قدر مسلم این است که مثل پدرش درباره او هم چیزی گفته نشده، هم شیخ و هم نجاشی درباره پدر ابن غضائری مطالبی را گفته­اند و

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم مصادر رجالی ۱۳۹۱/۰۲/۳۱   خلاصه جلسه گذشته از بحث مربوط به مصادر اولیه رجالی دو کتاب دیگر باقی مانده که این را هم عرض می­کنیم، تا اینجا درباره چهار کتاب رجالی بحث مختصری داشتیم که عبارت بودند از: رجال کشی، رجال نجاشی، رجال شیخ طوسی و فهرست شیخ. در مورد مصادر اولیه علم رجال عرض کردیم بعضی آنها را چهار مصدر و بعضی پنج مصدر و بعضی آنها را هشت مصدر معرفی کرده­اند اما شاید آنچه به عنوان قدر متیقن از مصادر رجالی اولیه باشد و بیشتر مورد مراجعه باشد همین چهار کتابی باشد که اشاره کردیم. البته مشیخه صدوق و مشیخه تهذیب و استبصار هم تا حدودی می­توانند به عنوان مصادر

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم رجال و فهرست شیخ ۱۳۹۱/۰۲/۲۶   رجال شیخ از جمله مصادر اولیه رجال یکی کتاب فهرست شیخ طوسی و دیگری هم کتاب رجال شیخ است، شیخ مجموعاً سه کتاب رجالی دارند؛ یکی اختیار معرفة الرجال است که در واقع رجال کشی را تهذیب کرده که قبلاً در بحث از رجال کشی به این مسئله اشاره داشتیم، دیگری کتاب رجال و سومی هم کتاب فهرست است. ایشان در کتاب رجال، اصحاب پیامبر(ص) و اصحاب ائمه(ع) را به حسب ترتیب زمانی جمع آوری کرده است. در مقدمه کتاب رجال این گونه آمده که این کتاب برای معرفی روات تألیف شده اما آنچه که در این کتاب دیده می­شود صرفاً ذکر احوال شخصیه این افراد

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم فرق رجال و فهرست ۱۳۹۱/۰۲/۲۴   بحث در مصادر اولیه رجالی بود، تا اینجا درباره رجال کشی و فهرست نجاشی مطالبی را عرض کردیم. قبل از اینکه به بررسی دو کتاب شیخ طوسی؛ یعنی رجال و فهرست بپردازیم درباره فرق بین رجال و فهرست نکته­ای را عرض می­کنیم و بعد به این دو کتاب خواهیم پرداخت. فرق بین رجال و فهرست رجال معمولاً شامل طبقات اصحاب ائمه(ع) است چنانچه شیخ در کتاب رجال خود از اصحاب پیامبر(ص) شروع کرده و پس از آن اسامی اصحاب ائمه(ع) را بیان کرده است اما در فهارس صرفاً اصول و مصنفات و مؤلفین آنها بیان می­شود؛ مثلاً خود نجاشی در ترجمه اشخاص بعضاً این تعبیر را

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم فهرست ۱۳۹۱/۰۲/۱۹   بحث در مصادر اولیه علم رجال بود، عرض کردیم از آن مصادر اولیه آنچه که الآن در دسترس است چند کتاب است از جمله رجال کشی که مباحثی را در مورد آن مطرح کردیم. فهرست نجاشی اصل این کتاب، فهرست مصنفین شیعه یا کسانی است که درباره آنها از شیعه تصنیفی شده است لذا غالباً در تراجمی که راجع به اشخاص مطرح است مدح و ذم وجود دارد اما در بعضی هم نیست؛ یعنی توثیق و تضعیف درباره اشخاصی که در این کتاب نام برده است بعضاً مشاهده می­شود ولی اساس این کتاب طبق آنچه که خود نجاشی در مقدمه این کتاب مطرح کرده برای معرفی رجال شیعه و

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم مصادر اولیه(رجال کشّی) ۱۳۹۱/۰۲/۱۷   مصادر رجالی بخش عمده­ای از مباحث گذشته ما مربوط به جوامع روایی شیعه بود، عرض کردیم جوامع روایی اولیه و ثانویه کدامند و مختصری درباره آنها بحث کردیم و به برخی جوامع روایی متأخر هم اشاره­ای داشتیم. مناسب دیدیم درباره مصادر رجالی هم بحثی داشته باشیم، بالاخره برای کسی که می­خواهد با علم رجال و درایه به نحو کامل آشنا بشود لازم است که مصادر رجالی را هم بشناسد. در مورد مصادر علم رجال هم اگر بخواهیم یک تقسیم بندی کلی انجام دهیم شبیه به جوامع روایی می­توان گفت مصادر رجالی از حیث زمان بر سه قسم­اند؛ مصادر رجالی اولیه و مصادر رجالی متوسط و مصادر رجالی

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام جامع احادیث الشیعه ۱۳۹۱/۰۲/۱۲   جامع احادیث الشیعه نام کامل این کتاب جامع احادیث الشیعة فی أحکام الشریعة است که به جامع الأحادیث معروف شده است. این کتاب از جوامع روایی مهمی است که در سال­های اخیر تدوین شده است، اصل این کتاب زیر نظر مرحوم آیة الله بروجردی تدوین شده که بخشی از این کتاب در زمان حیات ایشان و با اشراف ایشان و بخش دیگر هم بعد از رحلت ایشان تدوین شده است، افرادی که در تدوین این کتاب همکاری می­کرده­اند به دلائل مختلف تغییر کردند لکن بعضی از آن افراد از ابتدا تا پایان تدوین کتاب تغییر نکردند و ثابت بودند. فلسفه تدوین کتاب اگر بخواهیم به فلسفه تدوین این

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم مستدرک الوسائل ۱۳۹۱/۰۱/۲۹   خلاصه جلسه گذشته در مورد کتاب مستدرک الوسائل نکات و مطالبی وجود دارد که به بعضی از آنها اشاره کردیم، در مورد تعداد روایات کتاب و ترتیب ابواب این کتاب مطالبی بیان شد، بنا بر آنچه که محدث نوری فرموده­اند کتاب مستدرک در سامراء و خاتمه مستدرک در نجف به اتمام رسیده؛ یعنی مجموع این دو کتاب طی۲۴ سال که مستدرک در سامراء در سال ۱۲۹۵ه.ق و خاتمه مستدرک هم در نجف در سال ۱۳۱۹ه.ق یعنی یک سال قبل از فوت محدث نوری تدوین شده است. در مورد این کتاب نکات دیگری هم هست که به آنها هم اشاره می­کنیم. ویژگی­های کتاب مستدرک بنای محدث نوری در کتاب

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم مستدرک الوسائل ۱۳۹۱/۰۱/۲۷   مستدرک الوسائل مؤلف کتاب بعد از بررسی بعضی از مصادر و منابع کتاب وسائل الشیعه به بررسی کتاب مستدرک الوسائل می­پردازیم. مؤلف کتاب مستدرک مرحوم میرزا حسین نوری معروف به محدث نوری یا حاجی نوری است که در سال ۱۲۵۴ه.ق متولد شد و در سال ۱۳۲۰ه.ق دار فانی را وداع گفت و در نجف اشرف در حرم امیرالمؤمنین(ع) بخاک سپرده شد. داستان زندگی ایشان مفصل است که ما فعلاً قصد نداریم به زندگی­نامه ایشان بپردازیم ایشان سفرهای متعددی به عراق داشته لکن مدت کوتاهی در محضر شیخ انصاری بوده و مدت بیشتری را مصاحب میرزا محمد حسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ بوده و مشاور میرزا هم بوده

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم مصادر وسائل الشیعه ۱۳۹۱/۰۱/۲۲   تفسیر منسوب به امام عسکری(ع) بحث به تفسیر منسوب به امام عسکری(ع) رسید، عرض کردیم درباره اعتبار این کتاب سه قول وجود دارد؛ یک قول می­گوید این کتاب معتبر نیست مطلقا که بعضی از بزرگان مثل ابن غضائری، میرداماد و آقای خویی قائل به این قول هستند، قول دوم می­گوید این کتاب معتبر است مطلقا که علامه مجلسی و پدرش قائل به این قول هستند و قول سوم هم این بود که مثل سایر کتب باید تک تک روایات این کتاب را بررسی کنیم ببینیم آیا روایت صحیح است یا خیر لذا نه می­توانیم رأساً بگوییم این کتاب معتبر است و به همه روایات آن أخذ کنیم

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم مصادر کتاب وسائل الشیعه ۱۳۹۱/۰۱/۲۰   خلاصه جلسه گذشته بحث در مصادر کتاب وسائل الشیعه بود، عرض شد مصادر کتاب وسائل الشیعه بر چند قسم هستند که در جلسه گذشته راجع به انواع مصادر و منابع کتاب وسائل مباحثی را مطرح کردیم. یک قسم از منابع این کتاب کتبی هستند که خود صاحب وسائل ادعای اعتبار این کتب را دارد و طرق خودش را به این کتب معتبر می­داند لکن این سخن به بحث و بررسی نیاز دارد، کتابی که به بررسی آن پرداختیم کتاب تحف العقول بود که مشخص شد روایات این کتاب به بررسی سندی نیاز دارد و ما باید روایات این کتاب را بررسی کنیم تا ببینیم از نظر

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بيست و پنجم محاسن و معایب کتاب وسائل الشیعه ۱۳۹۰/۱۲/۱۶   خلاصه جلسه گذشته عرض شد صاحب وسائل کتاب­هایی را که از آنها روایت نقل می­کند به سه قسم تقسیم کرده؛ یک قسم کتاب­هایی است که مباشرةً از آنها نقل می­کند و اعتبار آن کتب نزد او ثابت است و طرق او هم به این کتب یا طریق عام است و یا به طریق مستقل نقل کرده است. قسم دوم کتاب­هایی است که با واسطه از آنها نقل می­کند و به نام آنها تصریح کرده و قسم سوم کتاب­هایی است که به نام آنها در سند روایت تصریح نکرده که تعداد زیادی از کتب از این قبیل است. شبهه­ای هم مطرح و پاسخ داده شد.

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم منابع کتاب وسائل الشیعه و اعتبار آنها ۱۳۹۰/۱۲/۱۴   منابع کتاب وسائل الشیعه بحث مهمی که در رابطه با کتاب وسائل الشیعه لازم است مورد رسیدگی قرار بگیرد بحث از منابع کتاب وسائل و اعتبار روایات کتاب وسائل است. بهرحال کتابی مثل وسائل که به تعبیر بعضی از بزرگان کتابی مفیدتر از این کتاب وجود ندارد و از نظر عملی هم منبع عمده فتاوای فقهاء است، مسئله اعتبار روایات این کتاب مسئله مهمی است. اگر ما از اعتبار مصادر کتاب وسائل بحث می­کنیم بخش مهمی از بحث اعتبار روایات کتاب وسائل حل می­شود، خود صاحب وسائل کتاب­هایی را که در نقل روایات به آنها استناد کرده به سه قسم تقسیم کرده است:

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بيست و سوم محاسن و معایب کتاب وسائل الشیعه ۱۳۹۰/۱۲/۰۹   محاسن کتاب وسائل الشیعه ما در این جلسه به بعضی از محاسن و معایب کتاب وسائل الشیعه اشاره می­کنیم و در ادامه به بحث از اعتبار این کتاب خواهیم پرداخت. محاسنی که می­توان برای کتاب وسائل الشیعه برشمرد عبارتند از: الف) در بین کتب حدیثی فقه شیعه شاید کتاب وسائل الشیعه جامع­­ترین کتاب حدیثی فقه شیعه باشد و هیچ یک از کتب­ حدیثی که روایات فقهی را جمع کرده­اند به جامعیت این کتاب نیست. ب) حسن دیگر کتاب وسائل این است که با توجه به اینکه صاحب وسائل تصمیم داشته در این کتاب به اعتبار و صحت روایات توجه کند به همین خاطر منابع

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم روش صاحب وسائل در نقل اسناد و متون روایات ۱۳۹۰/۱۲/۰۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در کتاب وسائل الشیعه بود، مطالبی درباره خود کتاب و مؤلف آن بیان شد، مطالب دیگری در مورد این کتاب باقی مانده که عمدتاً مربوط به روش صاحب وسائل در نقل روایات و اسناد آنهاست، البته ما در بحث مستقلی تحت عنوان مزایا و معایب کتاب وسائل الشیعه به مزایا و مشکلات این کتاب اشاره خواهیم کرد. مزایا؛ یعنی خصوصیاتی که در این کتاب وجود دارد و در سایر کتب نیست. وقتی هم سخن از اشکالات کتاب به میان می­آید منظور نقص­هایی است که در این کتاب وجود دارد. البته این به این معنی نیست که این

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بيست و يكم وسائل الشیعه ۱۳۹۰/۱۲/۰۲   مؤلف وسائل الشیعه یکی دیگر از جوامع روایی ثانوی کتاب وسائل الشیعه است که محمد بن حسن بن علی معروف به شیخ حر عاملی(ره) آن را تألیف کرده است، ایشان در سال ۱۰۳۳ ه.ق در جبل عامل لبنان متولد شد و در سال۱۱۰۴ در مشهد مقدس دار دنیا را وداع گفت و در جوار بارگاه ملکوتی امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا(ع) به خاک سپرده شد، یکی از مناطقی که ایشان به آنجا مسافرت نمود اصفهان بود که در آنجا با مرحوم علامه مجلسی ملاقات کرد و به مرحوم علامه مجلسی اجازه روایت داد و علامه مجلسی هم به ایشان اجازه روایت داد، اگر بخواهیم مرحوم صاحب

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم کتاب بحار الأنوار ۱۳۹۰/۱۱/۳۰   مشکلات کتاب بحار الأنوار عرض کردیم کتاب بحار الأنوار مزایایی دارد که به بعضی از مزایای کتاب بحار الأنوار در جلسه گذشته اشاره کردیم اما مشکلاتی هم در این کتاب وجود دارد که به بعضی از آنها اشاره می­کنیم: مشکل اول کتاب بحار الأنوار ضعف بعضی از روایات این کتاب است که مطالبی را در این رابطه عرض کردیم. مشکلات دیگری هم در این کتاب وجود دارد از جمله اینکه نسبت به بعضی از توضیحاتی که خود علامه مجلسی در ذیل بعضی از روایات ارائه داده­اند اشکال شده است. ایشان در بعضی موارد که لازم دیده است در مورد روایات به تبیین بعضی نکات پرداخته اما عده­ای به این

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم کتاب بحار الأنوار ۱۳۹۰/۱۱/۲۵   دو آرزوی علامه مجلسی قبل از اینکه به موضوع اعتبار روایات کتاب بحار الأنوار بپردازیم خوب است به این نکته اشاره کنیم که مرحوم علامه مجلسی در رابطه با کتاب بحار الأنوار در نظر داشت که دو کار دیگر را هم انجام دهد که موفق به آن دو نشد: یکی اینکه قصد داشت شرح کاملی بر کتاب بحار الأنوار بنویسد، مرحوم علامه در این رابطه عبارتی دارد به این مضمون که می­گوید:«و فی بالی إن امهلنی الأجل و ساعدنی فضلُه عزّ و جلّ أن أکتب شرحاً کاملاً یحتوی علی کثیرٍ من المقاصد التی لم توجد فی مصنفات الأصحاب و أشبع فیه الکلام لاولی الالباب» [۱] می­گوید: در ذهنم است

جلسه ۱۸ – PDF   جلسه هجدهم مزایای کتاب بحار الأنوار ۱۳۹۰/۱۱/۲۳   اعتبار منابع کتاب بحار الأنوار بحث در کتاب بحار الأنوار بود، مطالبی را در مورد مؤلف و ساختار کتاب عرض کردیم، در مورد منابع و مصادری که مرحوم علامه مجلسی در بحار الأنوار از آنها استفاده کرده عرض کردیم که خود ایشان فرموده از ۳۷۸ منبع حدیثی شیعی و حدود ۸۰ منبع از منابع اهل سنت استفاده کرده، البته از منابع دیگری هم استفاده شده تا جایی که بعضی منابع و مصادر استفاده شده در بحار الأنوار را تا ۶۰۰ منبع ذکر کرده­اند، خود علامه مجلسی در مورد اعتبار منابع کتاب بحار الأنوار در فصل دوم از مقدمه مطالبی را ذکر کرده است، انتساب بسیاری از این