تفسیر

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم بررسی آیه دوم-اختصاص حمد و حامد به خداوند-روایات مربوط به ۱۳۹۵/۰۹/۲۹ خلاصه جلسه گذشته در مورد آیه دوم چند نکته باقی مانده که إن¬شاالله اینها را هم متعرض شویم و بعد وارد آیه سوم خواهیم شد. اولین مطلب که قبلاً هم به اختصار به آن اشاره کردیم این است که، خداوند متعال هم حامد است و هم محمود و هر دو اختصاص به خداوند دارد، یعنی هم حمد مختص خداست و غیر خداوند سزاوار حمد نیست، هرچه حمد است مربوط به خداست و دوم اینکه فی الواقع تنها حمد کننده هم خداوند است. وجه اختصاص حمد به خدا و اختصاص حامد به خدا در گذشته اجمالاً ذکر شد اما حال با تفصیل بیشتر این

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم بررسی آیه دوم- مفردات: «العالمین»- معنای کلی آیه ۱۳۹۵/۰۹/۲۲  « العالمین» آخرین کلمه¬ای که از آیه دوم باقی مانده است، کلمه«عالمین» است. در مورد «عالمین» چند احتمال ذکر شده است: احتمال اول یک احتمال که بسیار بعید است و نه فی¬نفسه شاهد و دلیلی برای آن هست و نه در این آیه معنا و مفهومی دارد این است که «عالم» اسم مفعول باشد و «عالمین» به معنای معلومین، در مقابل عالم که اسم فاعل است، این اساساً نه در لغت شاهد و دلیل دارد و نه در آیه معنا دارد، این¬که بگوییم «رب العالمین» یعنی «رب المعلومین»، این بی معنا و بی مورد است لذا این احتمال قائل هم ندارد. احتمال دوم این¬که «عالمین»

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم بررسی آیه دوم- مفردات: معنای ربّ ۱۳۹۵/۰۹/۲۱ بررسی کلمه«ربّ» از جمله مفردات آیه دوم کلمه «ربّ» است، در مورد معنای «رب» احتمالاتی ذکر شده است: احتمال اول یک احتمال که مرحوم علامه طباطبائی آن را پذیرفته است این که، رب به معنای مالک مدبّر باشد یعنی هم حیثیت مالکیت و هم حیثیت تدبیر در معنای رب اخذ شده است، منتهی خصوصیت مالکیت برای خداوند تبارک و تعالی از سنخ ملکیت حقیقی است که دیروز اشاره کردیم، و ملکیت اعتباری نیست، یعنی از جنس ملکیت¬هایی نیست که ما نسبت به اشیاء این عالم داریم که در واقع یک اضافه و نسبتی است بین ما و اشیاء این عالم این چنین نیست، ملکیت خداوند متعال نسبت

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم بررسی آیه دوم- مفردات: الف و لام در «الحمد»- لام در«الله» ۱۳۹۵/۰۹/۲۰ از مفردات آیه دوم سوره حمد درباره معنای حمد و تفاوتهایش با الفاظی مثل مدح و شکر و تسبیح مطالبی گفتیم. الف و لام در «الحمد» مورد دوم که باید اجمالاً مورد بررسی قرار بگیرد «ال» حمد است، چون می‌گوییم «الحمد لله رب العالمین»، در مورد «ال» در «الحمد» سه احتمال وجود دارد و چه بسا سه قول: احتمال اول: اینکه «ال» استغراق و عمومیت باشد. احتمال دوم: «ال» جنس باشد. احتمال سوم: «ال» عهد باشد. احتمال اول در احتمال اول در واقع مسئله افراد و مصادیق حمد مطرح است، وقتی ما سخن از استغراق به می‌آن می‌آوریم، این استغراق، استغراق افرادی

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم بررسی آیه دوم- مفردات: حمد ۱۳۹۵/۰۹/۱۶ خلاصه جلسه گذشته در مورد کلمه «حمد» و تفاوت آن با بعضی الفاظ مشابه مطالبی عرض کردیم و گفتیم فرق بین حمد و مدح و نیز فرق بین حمد و تسبیح چیست. فرق حمد و شکر اما در مورد فرق بین حمد و شکر، لغوی¬ها گفته¬اند: شکر در برابر کفران است و به معنای سپاس در برابر کاری است که اثر آن به غیر برسد و متنعّم هم شخص شاکر باشد، به عبارت ساده شکر یعنی سپاس بر نعمتی که از سوی منعم به شاکر می‌رسد، لذا در شکر وصول اثر به غیر نقش دارد، بعلاوه اتحاد متنعّم و شاکر معتبر است، پس این دو ویژگی در شکر

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم بررسی آیه دوم – مفردات: حمد ۱۳۹۵/۰۹/۱۴ بعد از بیان مطالبی پیرامون مفردات آیه اول سوره حمد یعنی«بسم الله الرحمن الرحیم» و بیان تفسیر این آیه، نوبت به آیه دوم می‌رسد و آن همه آیه« الحمد لله رب العالمین» است. مفردات آیه دوم طبق معمول ابتدا راجع به مفردات این آیه مطالبی را متعرض می‌شویم و سپس در مورد معنای کلی آیه بحث خواهیم کرد. ۱. معنای حمد اولین کلمه، کلمه«الحمد» است، ابتداً باید راجع به «ال» بحث کنیم و سپس راجع به معنای «حمد»، اما چون «ال» به تبع مدخول خود معنا پیدا می‌کند به ناچار ابتدا درباره حمد و سپس درباره «ال» و سایر کلمات بحث می‌کنیم. «حمد» عبارت است از ثنا

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم روایات در مورد افتتاح هر کاری با بسم الله ۱۳۹۵/۰۸/۲۳ خلاصه جلسه گذشته عرض شد که هنگام شروع هر کاری [چه کوچک و چه بزرگ]، امر به این شده که با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شود و در آن سرّی وجود دارد که در واقع تطابق بین نظام الهی و ربانی این عالم و شروع هر قول و فعلی است. یعنی برای اینکه قول و فعل انسان، با نظام الهی و ربانی تطابق پیدا کند و نتیجه بخش باشد، باید کارها را با این آیه شروع کرد. روایات در مورد شروع با «بسم الله الرحمن الرحیم» مهم این است که شروع قرآن و شروع سوره حمد با «بسم الله الرحمن الرحیم» است. در

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم چند نکته در مورد رحمن و رحیم ۱۳۹۵/۰۸/۲۲ نکته اول: نظر امام (ره) در مورد ذاتی یا فعلی بودن رحمن و رحیم در بحث از اینکه رحمن و رحیم صفت ذات هستند یا صفت فعل مطالبی را عرض کردیم، امام(ره) نظری در این رابطه دارند که ذکر آن خالی از لطف نیست. امام می‌فرماید در یک صورت رحمن و رحیم از صفات ذاتیه هستند و در یک صورت از صفات فعل، یعنی اگر مراد از اسم، اسم ذاتی و تجلی به مقام جمعی باشد، رحمانیت و رحیمیت از صفات ذاتیه است، که در تجلیات به مقام واحدیت برای حضرت اسم الله ثابت است و رحمت رحمانیه و رحمت رحیمیه فعلیه از مظاهر آن است

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم رحمن و رحیم، صفت ذات یا فعل؟ ۱۳۹۵/۰۸/۱۸  رحمن و رحیم، صفت ذات یا فعل؟ در مورد رحمن و رحیم و وجوه فرق بین این دو مطالبی عرض شد، اجمالاً رحمن و رحیم، هر دو در واقع از صفات خداوند هستند، منتهی سوالی که مطرح است این است که: آیا اینها از صفات ذات هستند یا صفات فعل؟ چون صفات خداوند برخی ذاتی و برخی فعلی هستند، در مورد معیار صفات ذات و صفات فعال نظرات مختلفی ابراز شده است، مرحوم کلینی در کافی یک معیاری ارائه داده و ظاهراً همین معیار هم بعداً شهرت پیدا کرده است. صفت ذات: اجمالاً صفات ذاتی، صفاتی هستند که عین ذات بوده و نامحدود هستند و در

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم بررسی یک اشکال در مورد نظر مختار درباره رحمت- بررسی روایات ۱۳۹۵/۰۸/۱۶ خلاصه جلسه گذشته در مورد فرق رحمن و رحیم عرض کردیم حق در مسئله این است که رحمن عبارت است از افاضه¬ی وجود به عالم وجود یعنی همان تنظیم نظام تکوین که شامل همه موجودات، اعم از انسان و حیوان و جمادات و نباتات و حتی عالم مجردات و عقول می‌باشد، این عمومیت دارد، و منظور از رحیم تنظیم نظام تشریع و نیز قرار دادن فطرت در نهاد انسانها و عقل که این دو باهم و به ضمیمه انزال کتب و ارسال رسل برای رساندن و هدایت بشر به سعادت است.  اشکال یک اشکالی مطرح شده بود، و آن اینکه: اگر گفتیم

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم فرق رحمن و رحیم- حق در مسئله ۱۳۹۵/۰۸/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در فرق رحمن و رحیم بود که در آیه بسم الله ذکر شده است، عرض کردیم وجوه مختلفی برای این فرق بیان شده است. وجه اول که تقریباً وجه قابل قبولی است، این بود که رحمن صیغه مبالغه است و به معنای کثرت و بسیاری رحمت و رحیم بر وزن فعیل صفت مشبهه است و به معنای ثبات و بقاء و دوام نعمت، پس «الله الرحمن» یعنی خدای کثیر الرحمة، «الله الرحیم» یعنی خدای دائم الرحمة، این وجه به نوعی می‌تواند اشاره به آن وجوه دیگر که برخی ذکر کرده¬اند هم باشد، یعنی این وجه متضمن آن وجوه هم فی الجمله می‌باشد.

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم ریشه«الرحمن» و «الرحیم»- فرق بین این دو ۱۳۹۵/۰۸/۱۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد آیه اول یعنی «بسم الله الرحمن الرحیم» به دو کلمه«الرحمن» و «الرحیم» رسید، عرض کردیم علت ذکر این دو اسم از أسماء خداوند بعد از الله و در ابتدای قرآن و سوره حمد این است که این دو اسم از عام¬ترین اسماء الهی بوده و سایر اوصاف به نوعی به این دو اسم منتهی می‌شود حتی وصفی مثل غضب و انتقام که به حسب ظاهر مقابل این دو اسم و وصف هستند رجوع به این¬ها می¬کنند. ریشه اشتقاق رحمن و رحیم اما راجع به خود این دو کلمه آنچه که می‌توانیم عرض کنیم این است که، رحمن و رحیم هر

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم ادامه بررسی لفظ الله(اسم جنس یا علم)، ۵- «الرحمن» و«الرحیم» ۱۳۹۵/۰۸/۱۰ در مورد لفظ جلاله الله یک مطلب مورد بررسی قرار گرفت و آن این بود که این لفظ مشتق است یا بسیط، ما به این نتیجه رسیدیم که مشتق است و دلیل و شاهد آن هم بیان شد. ادامه بررسی لفظ «الله» مسئله دیگر این است که آیا این لفظ اسم جنس است یا اسم خاص و علم برای خدا، در این رابطه هم دو نظر وجود دارد. قول اول: اسم جنس برخی معتقد هستند الله اسم جنس است برای واجب بالذات ولی منحصر به فرد است، مثل شمس، که اسم جنس است ولی یک فرد بیشتر ندارد، الله هم اسم جنس است،

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم ۳- بحث در مورد باء؛ ۴- بحث درباره الله ۱۳۹۵/۰۸/۰۹ ۳- بحث در مورد «باء» در مورد متعلق بسم الله احتمالاتی گفته شد و احتمالات برتر هم بیان شد راجع به کلمه اسم هم مطالبی که لازم بود در این مجال بیان شود گفته شد، فقط یک نکته در مورد «باء» بسم الله باقی مانده که این را هم بگوییم و ان­شاءالله وارد در بحث از کلمه الله یا لفظ جلاله الله شویم. در مورد لفظ «باء» در بسم الله آنچه گفته شد بر این اساس بود که این لفظ به عنوان بک حرف جر باشد، طبیعتاً جار و مجرور نیازمند متعلق هستند، که ما در مورد متعلق و احتمالاتی که در این زمینه

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم ادامه بحث درباره اسم ۱۳۹۵/۰۸/۰۴ خلاصه جلسه گذشته بحث درباره کلمه اسم در بسم الله بود، عرض کردیم در مورد اسم دو احتمال وجود دارد، یکی اینکه این اسم به معنای لفظ دال بر مسمی باشد، در این صورت از مقوله الفاظ است، دوم اینکه به معنای وصفی که معرف ذات است و دلالت بر ذات می‌کند، در این صورت دیگر از مقوله لفظ نیست. ادامه بحث در مورد «اسم» توضیح احتمال دوم در مورد احتمال دوم اینکه اگر ما اسم را به معنای لفظ نگیریم و اسم را در واقع یک حقیقتی و نشانه¬ای بدانیم از نشانه¬های خدا به اعتبار اینکه دال بر ذات خداست، در این صورت دو ویژگی باید در اسم

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم متعلق بسم الله در سوره حمد- بحث درباره اسم ۱۳۹۵/۰۸/۰۳ خلاصه جلسه گذشته در مورد «بسم الله الرحمن الرحیم» دیروز در مورد متعلق بسم الله مطالبی عرض کردیم، محصل مطالب جلسه دیروز این بود که وجوه مختلفی برای متعلق بسم الله ذکر شده است، شاید متجاوز از ده وجه ذکر شده است، ولی در بین این وجوه سه وجه و سه احتمال برجسته¬تر و مهم¬تر بود که ما بیشتر آن سه احتمال را تبیین کردیم. ۱ ) اینکه متعلق جار و مجرور فعل«أسم» باشد، مقدماً.«أسم ببسم الله الرحمن الرحیم سمة من سمات الله» ۲ ) اینکه متعلقش فعل «ظهر» باشد.« ظهر الوجود ببسم الله الرحمن الرحیم». ۳ ) اینکه متعلق آن به حسب سوره¬ها

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم تقسیم بندی مطالب قرآن ۱۳۹۵/۰۸/۰۲  نکته چهارم چهارمین نکته¬ای که در ادامه نکات قبلی و قبل از ورود به بحث لازم است تذکر بدهیم دسته¬بندی مطالب قرآن است. عرض کردیم امام(ره) مطالب قرآن را به چند دسته تقسیم کرده است، ایشان می‌فرماید: ۱. یک دسته از مطالب قرآن دعوت به معرفت الله و بیان معارف الهی است، یعنی آنچه که مربوط به ذات و شئون ذات است، آنچه که مربوط به اسماء است و شئون اسماء و صفات، آنچه که در این بخش از سایر مطالب برجسته¬تر است توحید ذاتی و اسماء و افعال خدا می‌باشد، مسئله توحید یکی از نکات محوری قرآن است، نه تنها در قرآن بلکه در روایات هم این چنین

جلسه ۱ – PDF جلسه اول مقدمه ۱۳۹۵/۰۸/۰۱ روایتی پیرامون آثار انس با قرآن در ابتدای بحث تیمناً و تبرکاً روایتی را می‌خوانیم و و ان¬شاءالله بحث را شروع می‌کنیم. روایت در کافی  از امام صادق(ع) نقل شده است که می‌فرمایند: « من قرأ القرآن وهو شاب مؤمن اختلط القرآن بلحمه ودمه، وجعله الله مع السفرة الكرام البررة، وكان القرآن حجيجا عنه يوم القيامة، يقول: يا رب إن كل عامل قد أصاب أجر عمله إلا عاملي، فبلِّغ به كريم عطاياك، فيكسوه الله العزيز الجبار حلّتين من حلل الجنة، ويوضع على رأسه تاج الكرامة، ثم يقال: له هل أرضيناك فيه؟ فيقول القرآن: يا رب قد أرغب له فيما أفضل من هذا،” قال: “فيعطى الأمن بيمينه والخلد بيساره، ثم يدخل الجنة فيقال

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم آیه بیست و چهارم_ پاسخ به سه شبهه_ یک روایت ۱۳۹۷/۰۲/۱۰   بررسی سه شبهه در آیه بیست و چهارم بعد از بحث از مفردات و مطالبی که به تبیین معنای آیه و تفسیر آن کمک می‌کرد نوبت می‌رسد به پاسخ از سه شبهه، در رابطه با محتوی و مضمون این آیه سه شبهه مطرح است که باید به این سه شبهه پاسخ دهیم. شبهه اول شبهه و اشکال اول این است که در جای خود منقح شده است که تکلیف دایر مدار قدرت عقلی و شرعی است، لذا تکلیف به غیر مقدور قبیح است، ما نمی‌توانیم کسی را مکلف کنیم به کاری که از حیطه قدرت او خارج است، در حالی

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم آیه بیست و چهارم_ بررسی یک روایت_ وجود جهنم_ بررسی اختصاص جهنم به کافران ۱۳۹۷/۰۲/۰۹   بررسی یک روایت عرض کردیم در مورد آیه بیست و چهارم سوره بقره نسبت به این بخش یعنی،«فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ»، ناس هم می‌تواند وقود باشد و هم حطب باشد یعنی هم چیزی که به سبب آن آتش روشن می‌شود و هم چیزی که خودش مثل هیزم مایه استمرار آتش است و آتش می‌گیرد، اما در مقابل، یک روایتی از امام عسکری(ع) وارد شده است که ظهور در این دارد که منظور از ناس فقط حطب است: «عن العسکری (علیه السلام): (فاتقوا النار التی وقوده ها الناس): ای حطبها» . به نظر برخی این