تفسیر

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم آیه ششم_ معنای هدایت_ حق در مسئله ۱۳۹۵/۱۱/۱۷ خلاصه جلسه گذشته برای تبیین حق در معنای هدایت در آیه ششم مقدماتی لازم است ذکر شود، سه مطلب را عرض کردیم که به عنوان مقدمه می‌تواند مورد استفاده واقع شود. مقدمه اول: این بود که چون سخن از درخواست هدایت است، درخواست کنندگان طیف وسیعی از انسان¬ها با سطح آگاهی و دانش و معرفت متفاوت را شامل می‌شود. مقدمه دوم: این بود که خود هدایت اعم از هدایت تکوینی و هدایت تشریعی مراتب و مراحل مختلف دارد، و مقصد هم هیچ محدودیتی ندارد، چون مقصد همه خدا است، بنابر این برای هر مرحله از هدایت، یک مرحله و مرتبه بالاتر از آن هم

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم آیه ششم_ معنای هدایت در آیه_ حق در مسئله ۱۳۹۵/۱۱/۱۶ خلاصه جلسه گذشته گفته شد در مورد معنای هدایت دو احتمال و چه بسا دو قول وجود دارد: ۱. اینکه درخواست هدایت در آیه ششم، درخواست هدایت تشریعی به معنای ارائه طریق باشد، اینکه از خدا طلب کند که راه را به او نشان دهد، و این در قالب بیان احکام، معارف و نیز معرفی فضایل و رذایل اخلاقی و اینکه چه اموری به سعادت انسان منتهی می‌شود و چه مسائلی باعث دور شدن انسان از مسیر سعادت بشود، صورت می¬گیرد. ۲. اینکه منظور درخواست هدایت تکوینی باشد، یعنی درخواست ایصال به مطلوب، ایصال به مطلوب به عنایت الهی از طریق حیات

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم آیه ششم _ معنای هدایت حق در مسئله ۱۳۹۵/۱۱/۱۲ خلاصه جلسه گذشته در مورد درخواست هدایت در آیه ششم عرض کردیم دو احتمال و دو نظر وجود دارد: ۱. یک احتمال و یک قول این است که درخواست هدایت تکوینی به معنای خاص باشد. ۲. احتمال دوم اینکه درخواست هدایت تشریعی باشد. پس امر دایر است بین اینکه ما از خداوند طلب ارائه طریق یا نشان دادن راه می‌کنیم یا طلب ایصال الی المطلوب می¬نماییم که قطعاً این مطمئن¬تر و بالاتر از احتمال اول است. ادله این قول را مطرح کردیم و اشکالاتی که نسبت به این ادله مطرح شده بود هم مورد اشاره قرار گرفت. حق در مسئله اینکه ما کدامیک

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم آیه ششم- معنای هدایت_ بررسی ادله هدایت تکوینی ۱۳۹۵/۱۱/۱۱ خلاصه جلسه گذشته در مورد معنای هدایت در آیه ششم اختلاف نظر وجود دارد، دو احتمال در این مقام ذکر شد، یکی اینکه مقصود از هدایت، هدایت تکوینی است، و دیگر اینکه مقصود هدایت تشریعی است، ادله هدایت تکوینی و اینکه قصد از معنای «اهدنا» درخواست هدایت تکوینی است ذکر شد و سه دلیل بیان کردیم، دلیل سوم این بود که هدایت اگر با «إلی» متعدی شود به معنای ارائه طریق است ولی اگر بدون«إلی» به دو مفعول متعدی شود به معنای ایصال إلی المطلوب است. اشکال علامه به دلیل سوم مرحوم علامه بیانی دارد که می¬توان اشکال بر دلیل سوم باشد. ایشان

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم آیه ششم- معنای هدایت ۱۳۹۵/۱۱/۱۹ معنای هدایت درباره مفردات آیه اجمالاً مطالبی را عرض کردیم، اما در مورد جزء اول و کلمه «اهدنا» که در واقع درخواست هدایت است، همان¬طور که اشاره کردیم در اینجا دو احتمال وجود دارد: احتمال اول درخواست هدایت به معنای ارائه طریق که همان هدایت تشریعی است، هدایت تشریعی یعنی نشان دادن راه و تعلیم معارف و احکام دینی که از طریق ارسال رسل و انزال کتب محقق می‌شود، اگر امر و نهی در شریعت وارد شده و اگر واجب و حرام ذکر شده و اگر فضایل و رذایل اخلاقی تبیین شده و توصیه به اتصاف به فضایل و اجتناب از رذایل شده است همه در واقع

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم آیه ششم_ مفردات ۱۳۹۵/۱۱/۰۵  «اهدنا الصراط المستقیم» این آیه بعد از آیاتی که به توصیف خداوند و ذکر اسماء و صفات الهی و نیز اظهار عبودیت و استعانت و حصر آن در خداوند بود، یک درخواست، خواهش و دعا می‌باشد، ترجمه آن این می‌باشد که، خداوندا ما را به طریق و راه و یا به تعبیر بهتر بزرگراه مستقیم هدایت بفرما. اجمالاً در مورد مفردات این آیه توضیحی می‌دهیم و سپس به مباحث مبسوطی که در اینجا مطرح می‌باشد خواهیم پرداخت. مسئله هدایت، مسئله صراط که مسئله بسیار مهمی است، لذا مفسرین، از جمله مرحوم علامه طباطبایی در اینجا به نحو مبسوط وارد بحث شده و مطالبی را گفته¬اند. ۱. «اهدنا» اهدنا

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم بررسی جواز قصد انشاء در آیه پنجم و مانند آن ۱۳۹۵/۱۱/۰۴ در مورد «ایاک نعبد و ایاک نستعین» یک مطلبی باقی مانده که این را عرض خواهیم کرد و بعد به سراغ آیه ششم خواهیم رفت. بررسی جواز قصد انشاء در «ایاک نعبد و ایاک نستعین» آیا وقتی متکلم می‌گوید«ایاک نعبد و ایاک نستعین» آیا این را صرفاً به قصد قرائت و قرآنیت بگوید یا قصد انشاء هم می‌تواند کند و یا باید قصد انشاء کند، البته این بحث در خصوص«ایاک نعبد و ایاک نستعین» نیست، در « اهدنا الصراط المستقیم» که دعا و خواهش است و یا در«الحمدلله رب العالمین» هم جریان دارد. قول به عدم  جواز برخی معتقدند، «ایاک نعبد

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم معنای کلی آیه- وجه تقدم عبادت بر استعانت ۱۳۹۵/۱۱/۰۳ خلاصه جلسه گذشته بعد از اینکه معلوم شد استعانت بر دو قسم تکوینی و اختیاری است، عرض کردیم بخش دوم این آیه اشاره به استعانت اختیاری دارد، یعنی به غیر از آن نیاز عمومی و استعانت تکوینی که همه موجودات این عالم به علت خودشان و بالمأل، به علت العلل دارند، اینجا استعانتی را اختیاراً بعنوان یک مقام از مقامات کمالیه باید داشته باشند، همان¬طور که در عبادت این چنین است. نیاز انسان به استعانت اختیاری حال سوال این است که چرا انسان نیاز به این نحوه استعانت دارد؟ استعانت تکوینی که قهراً موجود است و این طلب عون و مدد و یاری

دانلود-جلسه سی ام-PDF جلسه سی ام معنای استعانت، مراتب و اقسام آن ۰۲/۱۱/۱۳۹۵ معنای استعانت، مراتب و اقسام آن در مورد «استعانت» لازم است نکاتی مطرح شود. اولاً: اینکه معنا و مفهوم استعانت چیست و حقیقت آن به چه معنا می‌باشد؟ ثانیاً: اینکه فرق استعانت با توکل و تفویض کدام است؟ ثالثاً: این¬که مراتب استعانت کدام است؟ رابعاً: این¬که اقسام استعانت کدامند و مقصود از استعانت در این آیه کدامیک از این اقسام است؟ اینها اجمالی از مطالبی است که لازم است در اینجا مورد بحث قرار بگیرد. معنای«استعانت» و حصر آن در خداوند حقیقت استعانت این است که انسان از کسی طلب کمک و یاری بجوید، قبلاً به فرق بین معاونت و مساعدت و معاضدت اجمالاً اشاره شد، اما

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم آیه پنجم- عبادت، هدف خلقت ۱۳۹۵/۱۰/۲۸ عبادت، هدف خلقت مطلب دیگری که در رابطه با بخش اول آیه پنجم لازم است اشاره کنیم این است که عبادت در نظام تشریع چه جایگاهی دارد؟ عبادت در برخی از آیات به عنوان هدف خلقت معرفی شده است، «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» ، ما جن و انس را خلق نکردیم مگر اینکه عبادت کنند، پس طبق این آیه هدف آفرینش عبادت است، اما سوال این است که آیا عبادت خودش هدف است، یعنی هدف اعلی است، یا طریق برای وصول به مقصد عالی¬تر است؟ هدف متوسط به یک معنا می‌توانیم بگوییم عبادت یک هدف است، با توجه به تبیینی که ما از حقیقت

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم آیه پنجم- توحید عبادی در«ایاک نعبد» ۱۳۹۵/۱۰/۲۷ در مورد معنا و مفهوم عبادت در بخش اول آیه پنجم عرض کردیم که عبادت مراتبی دارد که از عبادت عبید شروع می‌شود تا عبادت احرار و قدر مشترک همه اینها صرف نظر از اینکه داعی بر عبادت چیست، این است که عابد در واقع هم یک جنبه ایجابی در نظر اوست و هم یک جنبه سلبی، حقیقت عبادت در واقع تسلیم و خضوع و خشوع است، تسلیم به این معنا که در مسیر تعیین شده از طرف معبود حرکت کند گرچه در نماز فقط می‌گوید«ایاک نعبد» اما روح عبادت باید در همه اجزاء زندگی انسان جاری باشد، حالت تسلیم و حالت پیروی و اینکه

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم آیه پنجم- عبادت و مراتب آن ۱۳۹۵/۱۰/۲۶ مفهوم عبادت و استعانت دو مفهوم اساسی که در آیه پنجم باید پیرامون آن صحبت شود، عبارتند از عبادت و استعانت، لذا بحث در این آیه را پیرامون این دو واژه دنبال می‌کنیم، و البته قرار نیست همه مطالبی که درباره این دو کلمه قابل ذکر هست را بیان کنیم، در حدی که لازم است بیان می‌کنیم و بقیه را در مواضع خودش ذکر خواهیم کرد. ۱. بررسی مفهوم «عبادت» اما در مورد عبادت نکته¬ای که ابتداً مناسب است متعرض شویم، بیان فرق بین عبادت و اطاعت و انقیاد است. فرق بین عبادت و اطاعت و انقیاد الف) عبادت عبادت عبارت است از اتیان به

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم آیه پنجم- مفردات در ایاک نستعین ۱۳۹۵/۱۰/۲۵ «ایاک نستعین» ۱. ایاک در آیه«ایاک نستعین» هم «ایاک» تکرار شده و وجه تکرار و تقدیم آن بر «نستعین» مثل آنچه که در مورد «ایاک نعبد» گفته شد، این است که افاده حصر استعانت در خداوند می‌کند و این حصر از دو جهت فهمیده می‌شود، یکی ضمیر منفصل که مقدم شده و دوم براهینی است که از این آیه قابل استفاده است و خواهیم گفت مثل آنچه که قبلاً در مورد حصر حمد در خداوند گفتیم، اینجا هم حصر استعانت در خداوند قابل استفاده است. ۲. نستعین استعانت اجمالاً به معنای طلب عون و عون هم به معنای مطلق نصرت و یاری کردن است، بعضی

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنج آیه پنجم- اقسام ملکیت و معنای ملکیت خداوند ۱۳۹۵/۱۰/۱۹  معنای ملکیت خداوند یکی از مسائلی که باقی مانده و قبلاً به نحوی اشاره شد و امروز به نحو کامل¬تری بیان خواهیم کرد درباره ملکیت خداوند است، چون جلسه قبل گفتیم یکی از معانی عبادت و نعبد که در این آیه آمده و مورد قبول برخی هم قرار گرفته است اظهار مملوکیت و نشان دادن مملوکیت در برابر پرودگار است، این مملوکیتی که ما در این آیه طبق بعضی اقوال می‌خواهیم برای خداوند اظهار کنیم به چه معنا می‌باشد؟ مملوکیت عبد معنایش تابع معنای مالکیت است، یعنی اول ما باید نحوه مالکیت را بدانیم و بعد در برابر خداوند تبارک و تعالی اظهار

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم آیه پنجم- مفردات- حق در معنای عبادت ۱۳۹۵/۱۰/۱۸  آیه پنجم«ایاک نعبد وایاک نستعین» این آیه در واقع دو قسمت دارد: یکی«ایاک نعبد» و دیگری«ایاک نستعین» طبق معمول ابتداءً به نحو اجمال مفردات این آیه را توضیح می‌دهیم و سپس معنای کلی آیه و بعد از آن هم نکاتی که از این آیه قابل استفاده است را بیان خواهیم کرد. خود این آیه از متفرعات «الحمدلله» است، یعنی بعد از حمد خدا و ستایش و ثنای خداوند تبارک و تعالی، می‌گوید، «ایاک نعبد و ایاک نستعین» ۱. «ایاک» «ایاک» همانطور که می‌دانید، ضمیر منفصل مفعولی است که تقدیم آن بر فعل «نعبد» افاده حصر می‌کند و معنایش این است که«انما نعبد ایاک» فقط

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم آیه چهارم- معنای کلی آیه- اشاره به معاد و انحصار حمد در خدا ۱۳۹۵/۱۰/۱۴ خلاصه جلسه گذشته مفردات آیه چهارم را معنا کردیم، محصل مطالبی که تا بحال گفتیم این شد که مالک به معنای ملکیت حقیقی خداوند است، این قرائت رجحان دارد بلکه متعین است، تعین آن را هرچند ما نپذیریم اما رجحان آن بر مَلک قطعی است، پس مالک به معنای این است که خداوند تبارک و تعالی ملکیت حقیقی دارد و واجد و محیط به این عالم است، بلا تشبیه مثل ملکیت انسان نسبت به اعضا و جوارح خودش، همچنان که اعضا و جوارح انسان از او جدا نیست، این عالم هم جدای از خداوند نمی‌باشد، همه این عالم

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم آیه چهارم- مفردات: «یوم» – «دین» ۱۳۹۵/۱۰/۱۳ در مورد مفردات آیه چهارم بحث از کلمه«مالک» گذشت. ۲. «یوم» معنای لغوی و عرفی اما کلمه «یوم» به حسب آنچه که شایع و متعارف می‌باشد، معنای آن عبارت است از «روز» یعنی زمانی که هوا روشن می‌باشد، یا مجموع شبانه روز، چون در هر دو استعمال می‌شود، گاهی روز گفته می‌شود و مراد فقط خصوص زمان طلوع تا غروب خورشید است، و گاهی یوم گفته می‌شود و مقصود مجموع بیست و چهار ساعت است یعنی مجموع یک شب و یک روز، هر دو استعمال می‌شود و در عرف بین مردم این معنا رایج است، حتی در لسان متشرعه و لسان ادله هم گاهی به

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم آیه چهارم- بررسی کلمه «مالک» و «مَلک» ۱۳۹۵/۱۰/۱۲ ادامه بحث درباره «مالک» بحث درباره اختلاف مفسران پیرامون کلمه مالک بود که آیا این کلمه مالک است یا مَلک، ما اجمالاً در مورد این دو و ریشه آنها و معنای آنها مطالبی عرض کردیم، حال باید ببینیم دلیل کسانی که قائلند قرائت «مالک» یا «مَلک» تعین دارد یا رجحان دارد چیست. ادله رجحان «مَلک» بعضی معتقدند کلمه «مَلک» ارجح از «مالک» است ، از جمله کسانی که به این نظریه معتقد است مرحوم آیت الله طباطبایی است، شاید دو قرینه بشود از کلمات ایشان استفاده کرد: دلیل اول بیشتر قراء این را مَلک قرائت کرده¬اند و اکثر مفسرین هم همین قرائت را ترجیح

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم آیه سوم و چهارم ۱۳۹۵/۱۰/۱۱ تا اینجا دو آیه را بررسی کردیم، آیه اول یعنی«بسم الله الرحمن الرحیم»، و آیه دوم« الحمدلله رب العالمین». آیه سوم: «الرحمن الرحیم» در مورد معنای «رحمن» و «رحیم» در گذشته به تفصیل سخن گفتیم، لذا دیگر معنای رحمن و رحیم را توضیح نمی‌دهیم و مطالب را تکرار نمی‌کنیم، فقط دو نکته¬ در اینجا لازم است مورد اشاره واقع شود: نکته اول «الرحمن» و «الرحیم» در این آیه تکرار «الرحمن» و «الرحیم» در آیه اول نیست؛ در آیه اول گفتیم «بسم الله الرحمن الرحیم»، اینجا هم سخن از «الرحمن» و «الرحیم» است، دلیل این که گفته می¬شود این دو واژه در واقع تکرار رحمن و رحیم در آیه اول

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم بررسی آیه دوم- توحید ربوبی ۱۳۹۵/۰۹/۳۰ در مورد «الحمدلله» روایاتی را بیان کردیم که حاکی از اهمیت این ذکر و برخی از آثار و فوائد این ذکر بود. روایت دیگری از امام صادق(ع) وارد شده که آن را عرض می‌کنیم و یک نکته¬ای هم در مورد ربوبیت باقی مانده که که به آن هم اشاره می‌کنیم و ان¬شاءالله بحث از این آیه تمام می‌شود. روایتی دیگر در مورد «الحمدلله» این روایت در کشف الغمه از امام صادق(ع) وارد شده است که می‌فرمایند: پدرم[امام باقر(ع)]، اَستری را گم کرده بود، ایشان فرمود: اگر خداوند این اَستر را به من بازگرداند من او را به ستایش¬هایی حمد می‌کنم که از من راضی شود، یعنی اگر خدا