سایر دروس

قواعد فقهیه؛ جلسه پانزدهم؛ مقدمات، ادله قاعده؛ دلیل اول؛ آیات

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم مقدمات – ادله قاعده –  دلیل اول: آیات – بخش دوم آیات – دسته اول – دسته دوم – دسته سوم           ۱۴۰۴/۰۸/۲۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قاعده نفی ظلم بود؛ عرض کردیم دلیل اول آیات است. آیات دو بخش دارد؛ در بخش اول، چهار دسته از آیات را ذکر کردیم؛ دسته اول آیاتی است که خداوند در آنها توصیف به عدل و عدالت شده است. دسته دوم آیاتی است که از خداوند نفی ظلم کرده است؛ دسته سوم آیاتی است که امر به عدل و قسط و داد کرده است؛ دسته چهارم آیاتی است که ریشه‌های ظلم را که نقص، ترس، جهل و امثال آن است، از خداوند نفی کرده

شرح رساله حقوق؛ جلسه صد و سی و نهم؛ حق دوم؛ فرار از گناه

جلسه ۱۳۹ – PDF جلسه صد و سی و نهم حق دوم: فرار از گناه ۱۴۰۴/۰۸/۲۱   شرح رساله حقوق امام سجاد (علیه‌السلام) فرمودند: «وَ حَقُّ الْحَجِّ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ وَفَادَةٌ إِلَى رَبِّكَ، وَ فِرَارٌ إِلَيْهِ مِنْ ذُنُوبِكَ.» گفتیم اولین حق حج این است که انسان بداند که حج، درگاه ورود به سوی پروردگار است؛ میهمانی خداوند است؛ مرکبی است برای حرکت انسان به سوی خداوند. این مطلب را به اجمال توضیح دادیم. حق دوم: فرار از گناه دومین حق حج این است که بدانی حج، فرار از گناهان به سوی اوست: «فِرَارٌ إِلَيْهِ مِنْ ذُنُوبِكَ» جلسه گذشته عرض کردیم که حج یک آمادگی‌های پیشینی لازم دارد، و در عین حال، همان‌ها نیز به واسطه خود حج تکمیل می‌شوند. کسی

تفسیر؛ جلسه چهاردهم؛ آیه ۶۲؛ توضیح اجمالی آیه؛ ارتباط آیه با آیات قبل؛ مفردات آیه

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم آیه ۶۲ – توضیح اجمالی آیه – ارتباط آیه با آیات قبل – مفردات آیه – ۱. «الذین هادوا» – منشأ اشتقاق یهود – وجه اول – وجه دوم – وجه سوم – ۲. «النصاری» – وجه تسمیه نصاری  ۱۴۰۴/۰۸/۲۰   آیه ۶۲ «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ». توضیح اجمالی آیه طبق معمول، یک توضیح اجمالی از آیه در ابتدا ذکر می‌کنیم. خداوند تبارک و تعالی بعد از آنکه اشاره به کفران نعمت، ناسپاسی‌ها، عنادها و لجاجت‌های بنی‌اسرائیل داشت، در این آیه، وعده هم می‌دهد. این رسم خداوند در قرآن است که بعد یا قبل

تفسیر؛ جلسه سیزدهم؛ آیه ۶۱؛ تفسیر بخش‌های مختلف آیه؛ بخش پنجم

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم آیه ۶۱ – تفسیر بخش‌های مختلف آیه – بخش پنجم: «ذلک بانهم کانوا یکفرون…» – مطلب ششم – مطلب هفتم  ۱۴۰۴/۰۸/۱۹   مطلب ششم تا اینجا درباره آیه ۶۱ پنج مطلب را ذکر کردیم؛ دو مطلب دیگر در مورد بخش اخیر آیه باقی مانده که باید این دو مطلب را ذکر کنیم و ان‌شاءالله از این آیه فارغ شویم و به سراغ آیه ۶۲ برویم. مطلب ششم در مورد استمرار قتل و کشتن انبیا است. آیه این است: «ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ»؛ اینکه «کانوا» بر سر «یکفرون» آمده، دلالت بر استمرار کفر دارد. وقتی «کان» بر سر یک فعل قرار می‌گیرد، دلالت بر استمرار دارد. «یقتلون» هم عطف بر «یکفرون» است؛ لذا «کانوا» بر

قواعد فقهیه؛ جلسه چهاردهم؛ مقدمات؛ ادله قاعده؛ دلیل اول؛ آیات

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم مقدمات – ادله قاعده –  دلیل اول: آیات – دسته دوم آیات – آیه اول، دوم، سوم و چهارم – اشکال و پاسخ آن – آیه پنجم – اشکال و پاسخ آن – دسته سوم آیات – آیه اول و دوم        ۱۴۰۴/۰۸/۱۸ خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قاعده نفی ظلم بود؛ عرض کردیم به طور کلی در قرآن نسبت به عدل الهی در عرصه تکوین، تشریع و جزاء، که هر سه مربوط به خداوند تبارک و تعالی است، آیات متعددی وجود دارد؛ این آیات به حضور عدالت خداوند تبارک و تعالی در این سه عرصه اشاره دارد. ما به سه نمونه مرتبط با این سه عرصه اشاره کردیم؛ به طور

قواعد فقهیه؛ جلسه سیزدهم؛ مقدمات؛ ادله قاعده؛ دلیل اول؛ آیات

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم مقدمات – ادله قاعده – مقدمه – مفاد قاعده – دلالت آیات بر عدل الهی در سه عرصه : ۱. عدالت در تکوین – ۲. عدالت در تشریع – ۳. عدالت در جزاء – ادله قاعده – دلیل اول: آیات – آیه اول – آیه دوم ۱۴۰۴/۰۸/۱۷                    ادله قاعده قبل از بررسی ادله قاعده، مقدماتی را بیان کردیم. شش مقدمه که به روشن شدن ابعاد مختلف این بحث کمک می‌کند، ذکر شد. آخرین مقدمه‌ای که بیان کردیم، مربوط به عرصه‌های حضور عدالت یا نفی ظلم بود؛ گفتیم در عرصه تکوین، در عرصه تشریع به عنوان فعل شارع، در عرصه استنباط و در عرصه اجرا، عدالت

شرح رساله حقوق؛ جلسه صد و سی هشتم؛ حق حج

جلسه ۱۳۸ – PDF جلسه صد و سی و هشتم حق اول – شرط لازم حج – امام سجاد(ع) و حج ۱۴۰۴/۰۸/۱۱ شرح رساله حقوق امروز بحث رساله حقوق را پی می‌گیریم و به حق الحج می‌پردازیم. البته در برخی نسخه‌ها حق این عبادت و در برخی دیگر پس از حق نماز به حق روزه پرداخته شده است. این کلام نورانی امام سجاد (علیه السلام) را خواندیم که در مورد حق حج فرمودند: « و حق الحج أن تَعْلَمَ أَنَّهُ وِفَادَةٌ إِلَى رَبِّكَ وَ فِرَارٌ الیه مِنْ ذُنُوبِكَ وَ فِيهِ قَبُولُ تَوْبَتِكَ وَ قَضَاءُ الْفَرِيضَةِ الَّتِي أَوْجَبَهَا اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْكَ». در جلسه گذشته توضیح اجمالی درباره این فراز ارائه شد و اکنون به شرح مختصر هر یک از این عبارات

شرح رساله حقوق؛ جلسه صد و سی و هفتم؛ حق حج

جلسه ۱۳۷- PDF جلسه صد و سی و هفتم حق حج – توضیح اجمالی – اهمیت حج در قرآن و روایات ۱۴۰۴/۰۸/۳۰ شرح رساله حقوق پیش از این، حق الله، سپس حق الانسان علی نفسه (حق انسان بر خویشتن)، پس از آن حق انسان بر اعضای بدنش که چند عضو مهم را برشمردند و سپس حق برخی از افعال و اعمال و برخی از عبادات را بیان کردیم. حق نماز را توضیح دادیم. حق حج حق بعدی که در کلمات امام سجاد علیه‌السلام به آن پرداخته شده، حق صوم است. البته در برخی نسخه‌ها «حق حج» ذکر شده است. حق حج، به عنوان یک عبادت بسیار مهم، در برخی نسخه‌ها اصلاً وجود ندارد و در برخی نسخه‌ها این حق پس

تفسیر؛ جلسه دوازدهم؛ آیه ۶۱؛ تفسیر بخش‌ های مختلف آیه؛ بخش پنجم

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم آیه ۶۱ –  تفسیر بخش‌های مختلف آیه – بخش پنجم: «ذلک بانهم کانوا یکفرون…» – مطلب دوم – وجه اول – وجه دوم – وجه سوم – مطلب سوم – مطلب چهارم – مطلب پنجم   ۱۴۰۴/۰۸/۰۶ خلاصه جلسه گذشته درباره بخش پنجم آیه ۶۱ گفتیم چند مطلب باید مورد رسیدگی قرار بگیرد؛ مطلب اول درباره مشار الیه «ذلک» دوم بود. چند احتمال را مطرح کردیم و از میان این احتمالات، یک احتمال را ترجیح دادیم. مطلب دوم از آنجا که قتل انبیا به عنوان کفر تلقی می‌شود، پس این سؤال پیش می‌آید که چرا تکرار شده و بعد از «يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ» فرموده «وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ»؟ بالاخره قتل پیامبر، کفر است؛ آنگاه «یکفرون» که شامل

تفسیر؛ جلسه یازدهم؛ آیه ۶۱؛ تفسیر بخش‌ های مختلف آیه؛ بخش پنجم

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم آیه ۶۱ –  تفسیر بخش‌های مختلف آیه – بخش پنجم: «ذلک بانهم کانوا یکفرون…» – مطلب اول: مشار الیه «ذلک» دوم – احتمالات چهارگانه – نظر برگزیده  ۱۴۰۴/۰۸/۰۵                     بخش پنجم: «ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ…» بحث از بخش پنجم آیه ۶۱ شروع شد؛ ما این قسمت را در جلسه گذشته خواندیم: «ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ». بخش پنجم در واقع جنبه تعلیل برای دو عذاب دنیوی و اخروی است که در فقره قبل ذکر شده است: «وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ»؛ عرض کردیم ضرب ذلت و مسکنت و غضب الهی، اجمالاً اشاره

قواعد فقهیه؛ جلسه دوازدهم؛ مقدمات؛ ۶؛ عرصه های چهارگانه حضور عدالت

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم مقدمات – ۶ . عرصه‌های چهارگانه حضور عدالت – محل نزاع – الف. عرصه استنباط – ب. عرصه اجرا    ۱۴۰۴/۰۸/۰۴ محل نزاع درباره عرصه‌های حضور عنصر عدالت یا نفی ظلم مطالبی را بیان کردیم؛ گفتیم اجمالاً چهار عرصه در این مورد وجود دارد. این چهار عرصه می‌تواند به عنوان بسترهایی برای تأثیر عدالت در نظر گرفته شود. دو عرصه تکوین و تشریع از موضوع بحث ما خارج هستند؛ هرچند خروج از موضوع بحث به معنای عدم حضور عدالت در این دو عرصه نیست؛ ولی دو عرصه می‌تواند محل گفتگو باشد؛ یکی عرصه استنباط و دیگری عرصه اجرا. تا اینجا و در جلسه گذشته، یک مرحله از پاکسازی را نسبت به موضوع بحث انجام

قواعد فقهیه؛ جلسه یازدهم؛ مقدمات؛ ۶؛ عرصه‌های چهارگانه حضور عدالت

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم مقدمات – ۶ . عرصه‌های چهارگانه حضور عدالت – ۱. عرصه تکوین – ۲. عرصه تشریع – ۳. عرصه استنباط – ۴. عرصه اجرا   ۱۴۰۴/۰۸/۰۳ مقدمه ششم: عرصه‌های چهارگانه حضور عدالت یکی دیگر از مقدمات مربوط به این قاعده، عرصه‌های امکانی یا احتمالی یا واقعی حضور عدالت و نفی ظلم در این عرصه‌ها است. عدالت و نفی ظلم در چهار عرصه تکوین، تشریع و جعل، استنباط و اجرای احکام شرعی قابل بررسی است. اینکه ما عدالت و نفی ظلم را در این عرصه‌های چهارگانه اجمالاً بشناسیم تا معلوم شود آنچه که محل بحث و نزاع در این قاعده است، کدام یک از این عرصه‌ها است. لذا اشاره‌ اجمالی به این عرصه‌های چهارگانه خواهیم داشت

تفسیر؛ جلسه دهم؛ «و ضربت علیهم الذلة و المسکنة»؛ «و باءوا بغضب من الله»

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم آیه ۶۱ – تفسیر بخش‌های مختلف آیه –  بخش چهارم – ۱. «و ضربت علیهم الذلة و المسکنة» – محصل قسمت اول – ترجیح احتمال سوم و مؤیدآن – ۲. «و باءوا بغضب من الله» – احتمال اول و دوم و بررسی آنها –  بخش پنجم: «ذلک بانهم کانوا یکفرون…»  ۱۴۰۴/۰۷/۲۹ محصل قسمت اول از بخش چهارم در بخش چهارم از آیه ۶۱ عرض کردیم سه احتمال وجود دارد؛ قسمت اول از بخش چهارم که عبارت است از «وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ». این سه احتمال عبارتند از: ۱. احتمال اول اینکه مسئله ذلت و خفت و مسکنت و خواری، مربوط به یهودیان همان زمان و این هم مجازات استبدال طعام بود. ۲. احتمال دوم اینکه

تفسیر؛ جلسه نهم؛«اهبطوا مصراً فإن لکم ما سألتم»؛ «و ضربت علیهم الذلة و المسکنة»

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم آیه ۶۱ – تفسیر بخش‌های مختلف آیه – بخش سوم: «اهبطوا مصراً فإن لکم ما سألتم» – بخش چهارم – ۱. «و ضربت علیهم الذلة و المسکنة» – احتمال اول و بررسی آن – احتمال دوم و بررسی آن – احتمال سوم و بررسی آن – مؤید احتمال سوم  ۱۴۰۴/۰۷/۲۸ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم بخش دیگری از آیه ۶۱ «اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنَّ لَكُمْ مَا سَأَلْتُمْ» است؛ دستور به هبوط در مصر صادر شد؛ محتملاتی که در مورد این دو کلمه بود بیان گردید و نظر مختار هم در مورد آن بیان شد. این بخش یک ذیلی دارد که من این را بیان کنم و سراغ بخش بعدی برویم. «فَإِنَّ لَكُمْ مَا سَأَلْتُمْ» «فَإِنَّ

قواعد فقهیه؛ جلسه دهم؛ مقدمات؛ ۵. دو تفسیر از قاعده نفی ظلم

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم مقدمات – ۵ . دو تفسیر از قاعده نفی ظلم – عدالت، مقدم بر امر و نهی الهی یا مؤخر از آن – بررسی تأثیر نظریه علامه طباطبایی در تفسیر قاعده نفی ظلم – بررسی نظریه علامه طباطبایی – اشکال اول – اشکال دوم                                  ۱۴۰۴/۰۷/۲۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در نظریه علامه طباطبایی پیرامون ماهیت عدالت و نسبت آن با خداوند تبارک و تعالی و بعضی از آثار مربوط به آن بود. عرض کردیم این نظریه در واقع تلفیق‌کننده دو نظریه معروف و مشهور متکلمان یعنی عدلیه و اشاعره است؛ این نظریه را توضیح دادیم. قرار بود

قواعد فقهیه؛ جلسه نهم؛ مقدمات؛ ۵؛ دو تفسیر از قاعده نفی ظلم

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم مقدمات – ۵ . دو تفسیر از قاعده نفی ظلم – عدالت، مقدم بر امر و نهی الهی یا مؤخر از آن – نظر علامه طباطبایی – پایه اول نظریه: مالکیت مطلق خداوند – پایه دوم نظریه: وعده خداوند به تشریع بر طبق روش عقلا ۱۴۰۴/۰۷/۲۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در تلقی‌ها و برداشت‌های متفاوت از عدالت و به تبع آن، تفسیرهایی بود که ممکن است در مورد قاعده نفی ظلم یا عدالت به عمل آید. عرض کردیم در مورد عدالت و نفی ظلم، به طور کلی دو تفسیر و دیدگاه اصلی از دیرباز در محیط اسلامی و به خصوص در میان متکلمان و حکما و دیگران بوده؛ این دو نگاه که بین

تفسیر؛ جلسه هشتم؛ آیه ۶۱؛ تفسیر بخش‌های مختلف آیه؛ «اهبطوا مصراً»

متن به تفسیر بخش «اهبطوا مصراً» از آیه ۶۱ سوره بقره می‌پردازد و استدلال می‌کند که این دستور از سوی حضرت موسی، یک توبیخ نسبت به ناسپاسی و درخواست‌های زمینی بنی‌اسرائیل بوده و به معنای بازگشت آنان به همان ذلت و مسکنتِ دوران فرعون است، نه دستوری برای رفتن به شهری دیگر.

تفسیر؛ جلسه هفتم؛ آیه ۶۱؛ تفسیر بخش‌های مختلف آیه

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم آیه ۶۱ – تفسیر بخش‌های مختلف آیه – بخش سوم: «اهبطوا مصراً» – ۱. احتمالات سه‌گانه در کلمه «اهبطوا» – ۲. احتمالات سه‌گانه در کلمه «مصراً» ۱۴۰۴/۰۷/۲۱ بخش سوم: «اهبطوا مصراً» عرض کردیم آیه ۶۱ سوره بقره مشتمل بر چند بخش است؛ بخش اول بر دو وجه سلبی و ایجابی بود. ما اجمالاً درباره این دو وجه مطالبی را عرض کردیم. بخش دوم که قسمتی از فرمایش حضرت موسی(ع) بود، توضیح داده شد. بخش سوم، ادامه همان سخن حضرت موسی است که فرمود: «اهْبِطُوا مِصْرًا» و در ادامه می‌فرماید: «فَإِنَّ لَكُمْ مَا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ». بخش سوم عمدتاً جمله «اهْبِطُوا مِصْرًا» است؛ بقیه را هم می‌توانیم به عنوان

قواعد فقهیه؛ جلسه هشتم؛ مقدمات؛ ۵. دو تفسیر از قاعده نفی ظلم

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم مقدمات – ۵. دو تفسیر از قاعده نفی ظلم – عدالت، مقدم بر امر و نهی الهی یا مؤخر از آن – نظر علامه طباطبایی ۱۴۰۴/۰۷/۲۰ ۵. دو تفسیر از قاعده نفی ظلم درباره پیشینه قاعده نفی ظلم، به نحو بسیار مختصر مطالبی را در دو سطح بیان کردیم؛ البته برای هر یک از این دو سطح می‌توانیم شواهد دیگری هم ذکر کنیم، اما به نظر می‌رسد که همین مقدار برای بحث ما کافی است. مقدمه پنجم درباره محتملات مربوط به قاعده نفی ظلم از حیث مفاد و معنا است. به عبارت دیگر، چند تفسیر یا تلقی می‌توانیم از قاعده نفی ظلم داشته باشیم. همانطور که قبلاً هم گفتم، ذکر این نکات و مطالب،