دروس

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم مقام سوم: بحث در موارد استثناء- المال الموصی به – صدقه ۱۳۹۴/۱۰/۲۹         از مواردی که مورد اختلاف واقع شده از حیث تعلق خمس، سه مورد دیگر باقی مانده که این سه مورد را باید مورد بررسی قرار دهیم. مورد ششم: المال الموصی به مورد ششم، مال موصی به است مثلاً اگر کسی وصیت کند مالی را به دیگری بدهند، از حیث اینکه خمس به آن تعلق می‎گیرد یا نه مورد اختلاف واقع شده است؛ مقدمتاً لازم است اشاره کنیم که مال موصی به بر دو قسم است: گاهی کسی وصیت می‎کند که بعد از فوتش چیزی را به کسی بدهند؛ گاهی به این شکل است که وصیت می‎کند

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاه مقام سوم: بحث در موارد استثناء- وقف عام- نذر ۱۳۹۴/۱۰/۲۷         خلاصه جلسه گذشته تا به اینجا درباره چند مورد از مواردی که در استثناء آنها از تعلق خمس در این مقام بحث شده، گفتگو کردیم؛ تکلیف هدیه و ارث و عوض الخلع و صداق و نیز وقف خاص معلوم شد. به مناسبت بحث از وقف خاص خوب است اشاره‎ای هم  به حاصل وقف عام داشته باشیم مورد چهارم: وقف عام در وقف عام، موقوف علیه اشخاص نیستند بلکه عناوین کلیه‎اند مثلاً باغ یا زمینی را وقف می‌کند که درآمد و نماء آن صرف طلاب علوم دینی شود. موقوف علیه در این مثال یک عنوان کلی است یعنی طلاب علوم دینی،

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم مقام سوم: بحث در موارد استثناء- عوض خلع، وقف خاص ۱۳۹۴/۱۰/۲۶         لحظات سخت آدمی مروری بر مباحث گذشته بحث در موارد استثناء خمس در امر خامس بود؛ ما ضابطه کلی در این رابطه را ذکر کردیم. اقوالی که در مقام ثانی مورد بحث قرار گرفت عمدتاً پیرامون همین مسئله بود اینکه آیا خصوص ارباح مکاسب مورد نظر است یا فوائد اختیاری، دون القهری و یا مطلق فوائد. ادله و اقوال مورد بررسی قرار گرفت و مختار ما در آن مقام معلوم شد که خمس به مطلق فائده تعلق می‎گیرد لکن نسبت به این موارد بخصوصه عرض کردیم چون مورد بحث واقع شده، مناسب است که ما هم این

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم بحث در موارد استثناء- نظر مختار در مورد صداق- بررسی دو تفصیل در مسئله ۱۳۹۴/۱۰/۲۳         نتیجه بحث ادله عدم خمس در صداق تماماً مورد بررسی قرار گرفت و نسبت به همه آنها اشکال شد؛ نتیجه بحث این شد که هیچ یک از این ادله وافی به مقصود نبوده و نمی‌توانند عدم وجوب خمس در صداق را اثبات کنند. بنابراین مقتضی برای شمول ادله خمس نسبت به مهریه و صداق موجود است و مانعی هم در برابر آن نیست، لذا وجهی برای استثناء مهریه از موضوع خمس در این مقام نیست. این مسئله خصوصاً با ملاحظه مبنای مختار در مقام دوم واضحتر و روشنتر می‌شود؛ چون ما در مقام

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم مقام سوم: موارد استثناء- بررسی ادله عدم خمس در صداق ۱۳۹۴/۱۰/۲۲         خلاصه جلسه گذشته بحث در مورد صداق بود از این جهت که آیا خمس به صداق تعلق می‎گیرد یا خیر؛ عرض کردیم شهرت قویه بر عدم وجوب خمس در مهریه تحقق دارد. چند دلیل بر این ادعا و قول اقامه شده؛ دلیل اول این بود که بر مهریه و صداق عنوان غنیمت و فائده صدق نمی‎کند لذا مشمول ادله خمس نیست (با توضیحاتی که ذکر شد). گفتیم دو اشکال به این دلیل شده است. اشکال اول این بود که اساساً صداق عوض البُضع نیست بلکه مالیت ندارد در استدلال آمده بود که مهریه عوض البُضع است و

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم مقام سوم: بحث در موارد استثناء ۱۳۹۴/۱۰/۲۲         مقام سوم: بحث در موارد استثناء بحث در مقام سوم یعنی  بحث از موارد استثناء از وجوب خمس در مانحن فیه بود؛ در مواردی اختلاف شده مثل صداق، عوض الخلع و امثال اینها که ما یک به یک این موارد را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم تا معلوم شود آیا استثناء اینها از وجوب خمس صحیح است یا نه. مورد اول: صداق اولین مورد صداق و مهریه است؛ مشهور بین اصحاب این است که خمس در مهریه و صداق واجب نیست. حتی ابوالصلاح حلبی که در ارث و هبه قائل به وجوب خمس بوده، در مورد صداق چیزی نفرموده است.

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- بررسی معنای ارث غیر محتسب ۱۳۹۴/۱۰/۲۱         بررسی معنای ارث غیر محتسب قبل از شروع بحث در مقام ثالث، یک مطلبی باقی مانده که به آن اشاره می‌کنیم؛ در مطالبی که پیرامون تعلق خمس به ارث گفتیم، عرض شد ارث بر دو قسم است؛ ارث محتسب و ارث غیر محتسب، اجمالا مقصود از ارث غیر محتسب را توضیح دادیم، اما یک عبارتی مرحوم سید در تفسیر میراثی که لا یحتسب می‌باشد، دارند. باید ببینیم این تفسیر درست است یا نه و نهایتاً ملاک در ارث غیر محتسب چیست. نظر مرحوم سید در مورد ارث غیر محتسب ایشان در قالب یک مثال فرمودند:

جلسه ۴۴ – PDF جسه چهل و چهارم موضوع خمس در مانحن فیه- بررسی دو شبهه پیرامون تعلق خمس به ارث ۱۳۹۴/۱۰/۲۰         خلاصه جلسه گذشته در مسئله تعلق خمس به ارث عرض کردیم ادله مقتضی ثبوت خمس در ارث است و دلائلی که بر عدم خمس در مطلق ارث و عدم خمس در خصوص ارث محتسَب اقامه شده، همه محل اشکال است لکن بعضی از دوستان شبهاتی را مطرح کردند دو شبهه است که در لا‎به‎لای سؤالاتی که پرسیدند مطرح شده: شبهه اول اینکه اخبار و روایات متعرض این مسئله نشده‎اند یعنی در روایات به هیچ وجه بحث از تعلق خمس به ارث مطرح نشده. شبهه هم عدم تعرض فقها و عدم فتوا به ثبوت خمس

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- بررسی تفصیلات ۱۳۹۴/۱۰/۱۷         خلاصه جلسه گذشته در بحث از تفصیل بین میراث محتسب و غیر محتسب عرض کردیم ادله‎ای بر این تفصیل اقامه شده است، چهار دلیل را دیروز ذکر کرده و مورد بررسی قرار دادیم؛ دو دلیل دیگر باقی مانده که آن را هم باید بررسی کنیم تا این بحث تمام شود. نکته‎ای که لازم به ذکر است این است که، عمده ادله‎ای که دیروز بیان شد بر عدم خمس در مطلق ارث اقامه شده است؛ مانند دلیل دوم و دلیل سوم. این دو دلیل در واقع یک ضلع تفصیل را اثبات می‎کردند، یعنی اثبات می‎کردند که در ارث محتسب

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه-بررسی تفصیلات ۱۳۹۴/۱۰/۱۶         عرض کردیم تفصیلاتی در این مقام مطرح شده یا قابل طرح است که باید مورد بررسی قرار بگیرد؛ تفصیل اول یعنی تفصیل بین جائزه خطیره و جائزه غیر خطیره مورد بحث واقع شد. تفصیل دوم: تفصیل در ارث بین محتسب و غیر محتسب تفصیل دوم که قائل هم دارد تفصیل در ارث بین مایحتسب منه و ما لا یحتسب منه است. باید ببینیم دلیل این تفصیل چیست و آیا دلیل قائلین به تفصیل مورد قبول هست یا خیر؟ با توجه به اقوالی که در این مقام بیان کردیم می‎توانیم به طور کلی اقوال در باب خمس ارث را سه

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم موضوع خمس در مانحن فیه- ادله عدم خمس در فائده قهری ۱۳۹۴/۱۰/۱۷         قول سوم: عدم خمس در فائده قهری بحث در ادله قول به ثبوت خمس در مطلق فائده و نیز ادله اختصاص خمس به ارباح مکاسب یا به عبارت دیگر، عدم ثبوت خمس در مطلق فائده تمام شد؛ یک احتمال دیگر از سه احتمال و سه قولی که در ابتدای مقام ثانی متعرض شدیم باقی مانده و آن هم وجوب خمس در خصوص فوائد اختیاریه است. طبق این احتمال در فوائد اختیاری مثل هبه و جایزه و امثال اینها که بالاختیار حاصل می‌شوند خمس ثابت است، اما در فوائد قهریه مثل ارث و نذر که اختیار مدخلیت

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- ادله عدم خمس در مطلق فائده ۱۳۹۴/۱۰/۱۲         خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل ششم قول به عدم ثبوت خمس در مطلق فائده یا به عبارت دیگر اختصاص خمس به ارباح مکاسب بود؛ عرض شد دلیل ششم روایات خاصه است. مقصود از روایات خاصه روایاتی است که دلالت بر نفی خمس از هدیه و میراث و امثال ذلک دارد. یک روایت را در جلسه گذشته خواندیم و در دلالت این روایت بر مدعا اشکال کردیم. روایت دوم روایت دوم روایت علی بن مهزیار است: «قال کتبت الیه یا سیدی رجلٌ دُفع الیه مالٌ یحجّ به هل علیه فی ذلک المال-حین یصیر الیه-الخمس؟ او علی

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- ادله عدم ثبوت خمس در مطلق فائده ۱۳۹۴/۱۰/۰۷         بحث در ادله عدم ثبوت خمس در هبه و امثال آن بود؛ تا اینجا چهار دلیل را مورد بررسی قرار دادیم و نتیجه این شد که هیچ کدام از این چهار دلیل نمی‌تواند اثبات کند که خمس در هبه و امثال آن ثابت نیست. دلیل پنجم : روایات مقیده این روایات مقید روایاتی است که دال بر وجوب خمس در مطلق فایده است. قبلاً هم اشاره کردیم که محقق عراقی در اینجا روایات مطلقه را حمل بر روایات مقیده کرده و فرموده مقتضای جمع بین روایاتی که مشتمل بر عنوان تجارت و صنعت

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- ادله عدم ثبوت خمس در مطلق فائده ۱۳۹۴/۱۰/۰۶         خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قول اول یعنی اختصاص وجوب خمس به ارباح مکاسب بود (در مقابل قول به وجوب خمس در مطلق فوائد)؛ طبق این قول هدیه و هبه و جایزه و امثال اینها خمس ندارد. دلیل اول این قول را ذکر کردیم و مورد اشکال قرار دادیم، معلوم شد، این مسئله آنچنان که مستدل ادعا کرده است اجماعی نیست. دلیل دوم: اصل برائت ذمه دلیل دوم، اصل است؛ ابن ادریس در سرائر به این اصل اشاره کرده است. منظور از اصل، اصل برائت ذمه است؛ به این معنا که ما

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه- ادله عدم ثبوت خمس در مطلق فائده ۱۳۹۴/۱۰/۰۵         خلاصه جلسه گذشته تا اینجا دو دلیل بر ثبوت خمس در مطلق فائده ذکر کردیم و معلوم شد محدوده و دامنه موضوع خمس در مانحن فیه عام است و اختصاص به ارباح مکاسب ندارد. یکی آیه خمس بود و دیگری هم روایاتی که دالّ بر ثبوت خمس در مطلق فائده بود. در این روایات، بعضی به نحو عام خمس را ثابت کرده بودند و بعضی به خصوص با تصریح به هبه و جایزه و امثال اینها، خمس در اینها ثابت شده بود. علی ای حال این روایات ذکر شد. دلیل سوم: فحوای روایات

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه ۱۳۹۴/۱۰/۰۲         بحث در روایاتی بود که به آنها برای اثبات خمس در مطلق فائده استدلال شده است. سه روایت تا کنون مورد بررسی قرار گرفت. روایت چهارم روایت چهارم صحیحه دیگری از علی بن مهزیار است که قبلاً هم نقل شده است. علی بن مهزیار می‎گوید: «قَالَ لِي أَبُو عَلِيِّ بْنُ رَاشِدٍ قُلْتُ لَهُ أَمَرْتَنِي بِالْقِيَامِ بِأَمْرِكَ وَ أَخْذِ حَقِّكَ فَأَعْلَمْتُ مَوَالِيَكَ بِذَلِكَ». ابو علی بن راشد می‎گوید من به امام (ع) عرض کردم که شما به من دستور دادید که قیام به امر شما کنم و حق شما را بگیرم. من هم دستور شما را اطاعت کردم و دوستان و

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه ۱۳۹۴/۱۰/۰۱         نکته‎ای در مورد روایت اول بحث در روایات دال بر ثبوت خمس در مطلق فائده بود؛ یک روایت را خواندیم و آن هم معتبره یا موثقة سماعه بود. یک نکته فقط در مورد روایت سماعه باقی مانده که اشاره می‌کنم و بعد به سراغ روایت دوم می‌رویم؛ در روایت آمده که امام (ع) فرمود: «فی کل ما أفاد الناس من قلیل أو کثیرٍ»؛ خمس در هر چیزی که «أفاد الناس» چه کم و چه زیاد، ثابت است. در مورد «أفاد الناس» دو احتمال وجود دارد: تارة «أفاد» به معنای متعدی، مورد نظر است و اخری به معنای لازم؛ احتمال اول:

جلسه ۳۴ – PDF سی و چهارم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه ۱۳۹۴/۰۹/۳۰         بررسی خمس در ما لا یدخل فی مسمی الکسب عرض کردیم در مقام دوم پیرامون موضوع خمس در ما نحن فیه بحث می‎کنیم، برای اینکه به نحو دقیق معلوم شود محل بحث و نزاع واختلاف کدام قسم و کدام صورت است، گفتیم مواردی که در این محل و مقام می‌تواند داخل در موضوع خمس باشد به طور کلی پنج قسم هستند، در چهار قسم اجمالاً گفتیم مشکلی وجود ندارد و إنما الکلام فی القسم الخامس یعنی آن فوائدی که داخل در مسمای کسب نیستند، این عنوان یعنی «ما لا یدخل فی مسمی الکسب من الفوائد» خودش بر دو قسم است: ۱.

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم مقام دوم: موضوع خمس در مانحن فیه ۱۳۹۴/۰۹/۲۸         خلاصه جلسه گذشته در امر پنجم از اموری که متعلَّق خمس واقع می‎شوند، بحث از مازاد بر مؤونه سنه از ارباح است. در مورد این مسئله گفتیم در چهار مقام بحث می‎کنیم؛ مقام اول، اصل وجوب خمس در ارباح بود؛ گفتیم به حسب ادله سه گانه، خمس در ارباح تجارات و صناعات و زراعات و مطلق کسب فی الجمله واجب است. سپس به دو شبهه و دو سؤال پیرامون خمس در ارباح مکاسب پرداختیم؛ یکی اینکه اگر این قسم از خمس واجب است پس چرا اثری از آن تا زمان صادقین (ع) وجود ندارد و دوم رسیدگی به اخبار تحلیل

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم مقام دوم: موضوع خمس در زائد بر مؤونه سنه ۱۳۹۴/۰۸/۰۴         مقام دوم: موضوع خمس در زائد بر مؤونه سنة بحث ما در مقام اول از مقامات چهارگانه‎ای که قرار بود درباره آن بحث کنیم تمام شد. مقام دوم درباره موضوع خمس است چون عنوان پنجم ممّا یجب فیه الخمس، ما یفضل عن مؤونة السنة است یعنی یکی از چیزهایی که متعلق خمس است زائد بر مؤونه سنة است، اما آیا این زائد بر مؤونه سنة، در مطلق فوائد است یا در فوائد اختیاری است و یا در خصوص ارباح مکاسب است؟ چون فائده یک معنای وسیعی دارد، لذا باید معلوم شود که محدوده و دامنه‎‏ای که در آن