دروس

جلسه ۱۰۸- PDF جلسه صد و هشتم  نسبت احکام اولیه با احکام ثانویه ۱۳۸۹/۰۳/۰۴ بحث در باب نسبت بین ادله احکام اولیه و ادله احکام ثانویه بود عرض شد که در این بحث اجمالاً پنج قول وجود دارد که توضیح آن گذشت، توفیق عرفی، حکومت، تخصیص، تعارض و تزاحم بود. نکته­ای درباره جمع عرفی جمع عرفی دو اطلاق دارد یکی اطلاق خاص و دیگری عام. در اطلاق خاص منظور از توفیق عرفی نحوه­ خاصی از جمع عرفی بین دو دلیلی است که به نظر بدوی متعارض می باشند این اطلاق در مقابل حکومت و ورود و تخصیص و امثال اینها است، این اطلاق در عرض حکومت و در مقابل حکومت است، اطلاق دوم توفیق عرفی برای مطلق جمع دلالی بین

جلسه ۱۰۷ – PDF جلسه صد و هفتم نسبت احکام اولیه با ثانویه ۱۳۸۹/۰۳/۰۳  تصویر عروض عناوین ثانویه در احکام تکلیفیه و وضعیه بطور کلّی ما گفتیم عناوین ثانویه هم می­توانند بر احکام تکلیفی عارض شوند و هم بر احکام وضعی، یعنی آنچه که معروض عناوین ثانویه قرار می­گیرد تاره حکم تکلیفی و اخری حکم وضعی می­باشد. تصویر عروض عناوین ثانویه بر احکام تکلیفیه روشن است ما می­توانیم بگوییم وجوب یا حرمت یا کراهت به عنوان اولی یا به عنوان ثانوی مثلاً تصویر وجوبی که ناشی از اضطرار است یا ضرری که بر وجوب عارض می­شود از نظر تصور، مشکلی ندارد و مانعی برای این مسئله نیست. امّا در مورد احکام وضعیه تصویر عروض عناوین ثانویه نیاز به توضیح دارد،

جلسه ۱۰۶ – PDF جلسه صد و ششم حکم اولی و ثانوی ۱۳۸۹/۰۳/۰۲ خلاصه بحث گذشته نتیجه بحث گذشته این شد که برای بررسی صحت و عدم صحت تقسیم حکم به اولی و ثانوی ما ابتدائاً باید مسئله تعدد اوامر را مورد بررسی قرار بدهیم چون پذیرش مسئله حکم اولی و ثانوی فرع پذیرش تعدد اوامر است و با رد تعدد در اوامر، تقسیم حکم به اولی و ثانوی هم به عنوان دو حکم مستقل مردود است و عرض کردیم عمده دلیل ما در رد تعدد اوامر، ظواهر ادله و آیات و روایات است، هنگام رجوع به ادله ملاحظه می­کنیم که برای یک تکلیف خطابات و اوامر متعدده و مستقله نداریم آنچه که هست بیان کیفیت امتثال امر واحد در

جلسه ۱۰۵ – PDF جلسه صد و پنجم حکم اولی وثانوی ۱۳۸۹/۰۳/۰۱ تحقیق در تقسیم حکم به اولی و ثانوی بحث در صحت تقسیم حکم واقعی به اولی و ثانوی بود و اینکه آیا ما حکمی به نام حکم ثانوی داریم؟ تحقیق در این تقسیم بندی چیست؟ مقدمه برای روشن شدن حق در مسئله ما باید به یک مسئله مبنایی که در باب اوامر وجود دارد، بپردازیم و آن مسئله تعدّد اوامر و تعدّد خطابات است. برخی از بزرگان از جمله مرحوم آخوند خراسانی از کلمات ­ شان استفاده می شود که اوامر بطور کلی بر سه قسم هستند: امر واقعی اولی، امر واقعی ثانوی و امر ظاهری. امر واقعی اولی مانند صلّ مع الوضوء و امر واقعی ثانوی مانند

جلسه ۱۰۴ – PDF جلسه صد و چهارم حکم اولی و ثانوی ۱۳۸۹/۰۲/۲۲ جایگاه این بحث در علم اصول بحث در تقسیم حکم شرعی به اولی و ثانوی بود. تعریف حکم اولی و ثانوی را بیان کردیم ، این بحث در مواضع مختلفی از علم اصول مطرح است: از جمله در بحث اجزاء، در بحث تمسک به عام در شبهات مفهومیه و مصداقیه یا در بحث تعادل و تراجیح، آنجایی که موارد جمع عرفی را ذکر می­کنند که نسبت ادله احکام اولیه را با ادله احکام ثانویه بررسی می­کنند و همچنین در قاعده لا ضرر که بخشی از قاعده لاضرر در علم اصول مطرح می شود که در کفایه نیز آمده است. غیر از این مواضع خاص که مشخصاً به

جلسه ۱۰۳ – PDF جلسه صد و سوم حکم اولی و ثانوی ۱۳۸۹/۰۲/۲۱ ثانیاً بحث ما در تقسیم حکم شرعی به اولی و ثانوی بود. یک مسئله در این رابطه این است که مقسم در این تقسیم آیا منحصراً حکم تکلیفی است یا شامل حکم وضعی هم می­شود؟ یعنی حکم شرعی تکلیفی تقسیم می­شود به اولی و ثانوی یا حکم وضعی هم داخل در محدوده مقسم هست؟ البته این مسئله مفروغ عنه است که مقسم این تقسیم حکم واقعی است، در مباحث گذشته گفتیم تقسیم حکم به حکم واقعی و ظاهری هم در احکام تکلیفیه است و هم در احکام وضعیه اما آیا تقسیم حکم واقعی به اولی و ثانوی شامل احکام وضعیه هم هست یا خیر؟ به نظر بدوی

جلسه ۱۰۲ – PDF جلسه صد و دوم ثمره نزاع در وجود حکم ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۲۰ تتمه نتیجه بحث در مورد مجزی بودن یا نبودن عمل به مؤدای امارت و اصول عملیه این شد که در فرض اتیان به مؤدای طرق و امارات قائل به عدم اجزاء شدیم و در فرض اتیان به مؤدای اصول عملیه قائل به اجزاء؛ و باید به عنوان تتمه به این نکته اشاره شود که این مسئله عدم اجزاء در مورد امارات و اجزاء در مورد اصول عملیه به حسب قاعده است و معنایش این است که اگر در هر دو مورد دلیل خاصی بر خلاف قاعده اقامه شد، هیچ منعی ندارد که ما به مقتضای آن دلیل خاص ملتزم شویم مثلا دلیل خاصی در موردی

جلسه ۱۰۱ – PDF جلسه صد و یکم اجزاء حکم ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۱۹  خلاصه بحث گذشته بحث راجع به اجزاء نسبت به اصول عملیه بود. در مورد امارات طبق مبنای مختار اتیان به مؤدای امارات مقتضی عدم اجزاء است، اما در اصول عملیه اگر کسی به مؤدای اصل عملی اتیان کند و بعد کشف خلاف شود، این مقتضی اجزاء است. گفته شد که اصول عملیه طریق به واقع نیستند و علت تشریع اصول عملیه دفع دو محذور حرج و ضرر و مسئله خروج از التزام به دین است. آنچه که در اصول عملیه جعل شده صرفاً وظایف عملیه برای مکلفین در ظرف شک است و اگر کسی بر طبق اصل عملی رفتار کرد و سپس کشف خلاف شد، قاعدتاً این مجزی

جلسه ۱۰۰ – PDF جلسه صد اجزاء حکم ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۱۵ بحث در اجزاء امر ظاهری از ماموربه به امر واقعی بود، اگر کسی بر طبق مؤدای اماره عمل کرد و بعد کشف خلاف شد آیا لازم است در داخل وقت اعاده و در خارج وقت قضا کند؟ یا اگر بر طبق مؤدای اصول عملیه عمل کند آیا مجزی است؟ بیان کردیم سه قول در این بحث وجود دارد، برای روشن شدن تفصیلاتی که در این مسأله وجود دارد اشاره شد که صور و شقوقی در این مسأله قابل تصویر است که تفصیل آن در جلسه گذشته بیان شد. خلاصه اقوال در مسأله قول مرحوم آخوند مرحوم آخوند خراسانی در موارد اصول عملیه جاری در موضوعات تکلیف یا متعلق تکلیف، قائل

جلسه ۹۹ – PDF جلسه نود و نهم  ملازمه بین اجزاء و تصویب ۱۳۸۹/۰۲/۱۴ بحث در بیان ملازمه بین اجزاء و تصویب بود، عرض شد که بنابر مبنای مرحوم آخوند ملازمه ای بین اجزاء و تصویب نیست، اما بعضی ها [۱] فرموده­اند که التزام به مبنای محقق نائینی به ملازمۀ بین قول به اجزاء و تصویب می­ انجامد. مرحوم نائینی می­فرماید حکم واقعی در موارد طرق و امارات فعلی است، نه انشایی، بر خلاف مرحوم آخوند که می­فرمودند حکم واقعی در موارد طرق و امارات انشائی است. آیا این سخن لازمه­اش قبول ملازمه است یا خیر؟ ایشان حکم فعلی را همان حکم واقعی و مشترک بین عالم و جاهل می دانند، اگر این سخن را بگوییم و از طرفی بگوییم کسی

جلسه ۹۸ – PDF جلسه نود و هشتم تنبیهات حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۱۳ خلاصه بحث گذشته بحث در تنبيه چهارم بود. بحث اين تنبيه مربوط به ملازمۀ اجزاء و تصويب است. قبل از اينکه به بيان اصل مطلب بپردازيم در جلسۀ گذشته دو نکته را عرض کرديم، يکي اينکه بحث ملازمۀ بين اجزاء و تصويب در فرض قول به اجزاء مطرح است اما اگر ما قائل به عدم اجزاء باشيم ديگر جاي اين بحث نيست و مبناي مختار ما در باب امارات عدم اجزاء است در باب اصول عمليه را هم اشاره خواهيم کرد. مطلب دوم هم اين بود که موضوع بحث اجزاء در جايي است که يک حکم ظاهري ثابت باشد، اما اگر حکم ظاهري ثبوتي نداشته باشد

جلسه ۹۷ – PDF جلسه نود و هفتم تنبیهات حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۱۲ خلاصۀ بحث گذشته بحث در تنبيهات حکم ظاهري بود، تنبيه سوم درباره ‎ امکان جعل حکم ظاهري قبل از حکم واقعي است، قبل از اين که تنبيه سوم را عرض کنیم تذکري راجع به تنبيه دوم بدهیم و آن اين است که آن بحثي که در مورد تصويب در احکام ظاهريه گفتيم و اينکه بعضي ‎ ها در مورد اصول منقّحۀ الموضوع قائل به تصرف در حکم واقعي هستند، عرض کرديم نظير اين سخن را مرحوم آخوند دارند، با این تفاوت که ایشان اين مسئله را در رابطه با اجزاء فرموده­اند و مسئله ‎ تصويب را ايشان مطرح نکرده­اند، بلکه بحث اجزاء را دارند و تفصيلي

جلسه ۹۶ – PDF جلسه نود و ششم تنبیهات حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۱۱ نتیجه بحث در مورد حکم ظاهری بنابر قول حق و رأي مختار حکم ظاهري امري در مقابل حکم واقعي نيست و شارع دو جعل و انشاء ندارد که يک جعل متعلق به حکم واقعي و جعل ديگري متعلق به حکم ظاهري شده باشد و اساساً حکمي به نام حکم ظاهري نداريم و امارات، طرق و اصول عمليه همه ابزاري هستند براي رسيدن به واقع يا تعيين وظيفه ‎ عملي، کساني هم که منکر حکم ظاهري به اين معنا هستند، چنانچه کلمات­شان ظهور در وجود حکم ظاهري داشته باشد با ما هم عقيده ‎ اند هرچند که اصطلاح حکم ظاهري را استعمال کنند، مثل مرحوم آقاي نائيني

جلسه ۹۵ – PDF جلسه نود و پنجم حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۰۷ مبعد دوم در جلسه گذشته یک مبعد براي حکم ظاهري عرض کرديم و امروز مبعدی ديگر براي حکم ظاهري عرض خواهيم کرد، آن مبعد اين است که ما در احکام واقعيه معتقدیم که عقل حکم به وجوب اطاعت و هم چنين استحقاق عقاب در صورت مخالفت و استحقاق ثواب در صورت موافقت دارد. آيا اين مسئله­ در احکام ظاهريه هم جریان دارد يا نه؟ يعني آيا مي ‎ توانيم ملتزم شويم که عقل ما نسبت به اطاعت احکام ظاهريه حکم به لزوم امتثال مي ‎ کند و آيا براي موافقت و مخالفت احکام ظاهريه حکم به استحقاق عقاب و ثواب مي ‎ کند يا خير؟ اگر ما

جلسه ۹۴ – PDF جلسه نود و چهارم حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۰۶ مقام دوم: اصول عملیه نتيجه ‎ بحث در مقام اول که بحث پيرامون حکم ظاهري در امارات بود این شد که ما در باب امارات چيزي به نام حکم ظاهري نداريم. اما مقام دوم مربوط به بحثِ حکم ظاهري در باب اصول عمليه است، با توجه به مطالبي که در مورد امارات گفتيم تقريباً وضعيت حکم ظاهري در مورد اصول عمليه مشخص مي ‎ شود که ما در مورد اصول عمليه هم حکمي به نام حکم ظاهري نداريم. مقدمات برای اثبات این ادعا چند مطلب را به عنوان مقدمه در اين مقام عرض مي ‎ کنيم و بعد نتيجه ‎ مورد نظر به دست خواهد آمد. مقدمه

جلسه ۹۳ – PDF جلسه نود و سوم حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۰۵ دفع اشکالات نتیجۀ ‎ مطالبي که به عنوان مقدمه در جلسات گذشته بیان شد اين است که يک حکم بيشتر نداريم که آن هم حکم واقعي است و چيزي به نام حکم ظاهري مورد قبول نيست،‌ براي روشن شدن ابعاد اين مطلب و پاسخ به ابهاماتي که احياناً وجود دارد يا مطرح شده، چند اشکال را بايد پاسخ دهيم. اشکال اول رواياتي وجود دارد که به نوعي وجود حکم ظاهري را تأييد مي ‎ کند و دلالت بر جعل مؤدی مي ‎ کند، از باب نمونه دو روايت را عرض مي ‎ کنیم: يکي اين روايت است که امام (عليه السّلام) مي ‎ فرمايد: «العمري و ابنه

جلسه ۹۲ – PDF جلسه نود و دوم تنبیهات حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۰۴ خلاصه بحث گذشته عرض کردیم برای روشن شدن این مطلب که آیا اساسا تقسیم حکم شرعی به واقعی و ظاهری صحیح است یا خیر؟ محتاج ذکر مطالبی به عنوان مقدمه هستیم، مقدمۀ اول را عرض کردیم و نتیجه آن این شد که حق در باب امارات و طرق، مسلک طریقیت است و معنای طریقیت هم این است که امارات به حسب بنای عقلا طریق به سوی واقع و کاشف از واقع هستند و اینطور نیست که طریقیت امارات و طرق به سوی واقع تعبدی باشد بلکه این یک امر عقلایی و حقیقی است و عقلا این چنین با امارات و طرق برخورد می­­کنند و شارع هم

جلسه ۹۱ – PDF جلسه نود و یکم حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۲/۰۱ بحث ما در مقدمه اول از مقدماتی بود که برای روشن شدن صحت تقسیم حکم شرعی به حکم واقعی و حکم ظاهری عرض می کردیم. مسلک طریقیت مقدمه اول پیرامون مبانی مختلف در باب اعتبار و حجیت امارات بود، دو مسلک را عرض کردیم یکی مسلک سببیت بود که اشکالاتش بیان شد و هر دو وجه سببیت رد شد مسلک دوم مسلک مرحوم شیخ بود بنام مصلحت سلوکیه که اشکالات آن هم بیان شد. مسلک سوم مسلک طریقیت است. طبق این مسلک امارات طریق به سوی واقعند و لسان آنها لسان حکایت و کشف از واقع است، طبق این فرض غرض از امارات وصول به واقع و

جلسه ۹۰ – PDF جلسه نود حکم واقعی و ظاهری ۱۳۸۹/۰۱/۳۱ خلاصه­ بحث گذشته انظار مختلف در باب حکم ظاهری بیان شد و معلوم شد که نسبت به حکم ظاهری دو نظر کلی وجود دارد: یک نظر حکم ظاهری را راسا انکار می کند و یک نظر وجود حکم ظاهری را می پذیرد. ما اشاره­ای اجمالی به اقوال کردیم حالا نوبت می رسد به نظر و رای حق و مختار در باب حکم ظاهری که آیا اساسا تقسیم حکم شرعی به حکم ظاهری و واقعی صحیح است یا خیر، یعنی ما یک چیزی بنام حکم ظاهری در مقابل حکم واقعی داریم یا خیر؟ وقتی می گوییم یک حکمی بنام حکم ظاهری در قبال حکم واقعی این بدین معناست که آیا

جلسه ۸۹ – PDF جلسه هشتاد و نهم حکم ظاهری و حکم واقعی ۱۳۸۹/۰۱/۳۰ خلاصه بحث گذشته بحث در این بود که آیا اساسا تقسیم حکم شرعی به حکم ظاهری و واقعی صحیح است یا خیر؟ و آیا ما اساسا در مقابل حکم واقعی یک حکمی به نام حکم ظاهری داریم یا نه؟ یعنی می توانیم بگوییم شارع دو جعل و دو انشاء دارد به یکی حکم واقعی را جعل کرده و به یکی حکم ظاهری؟، عرض کردیم بعضی­ها منکر حکم ظاهری هستند؛ از جملۀ منکرین حکم ظاهری مرحوم آخوند هستند که کلام ایشان را دیروز تفصیلا ذکر کردیم. کلام محقق نائینی در انکار حکم ظاهری مرحوم محقق نائینی هم از جمله کسانی است که حکم ظاهری را انکار می