دروس

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم واژه‌شناسی _ ادله قاعده _ دلیل اول ۱۳۹۶/۱۱/۲۴ در بحث واژه شناسی از دو واژه حرمت و اهانت فی الجمله مطالبی را عرض کردیم، دو مطلب درباره واژه اهانت باقی مانده که اشاره می‌کنم. ادامه واژه‌شناسی«اهانت» مفاهیم نزدیک مفهوم اهانت، مشابهات و برخی مفاهیم نزدیک به خود هم دارد، علت اینکه این مفاهیم مشابه را عرض می‌کنم برای این است که می‌خواهیم ببینیم آیا از ادله ای که به نوعی متعرض این عناوین شده است بعدا می‌توانیم در مستندات قاعده استفاده کنیم یا نه. ۱. «سبّ» سب در لغت به معنای دشنام و ناسزا و فحش دادن است اما در اصطلاح فقهی به ناسزا و دشنام خاصی اطلاق می‌شود، مثل سب النبی یا سب

جلسه ۱ – PDF جلسه اول بحث در عنوان قاعده _ واژه‌شناسی ۱۳۹۶/۱۱/۱۷ بحث در عنوان قاعده درباره عنوان این قاعده تعبیرات مختلفی وارد شده است، گاهی به همین تعبیری که عرض کردم از این قاعده یاد می‌کنند، تعبیر دیگر حرمت اهانت به محترمات فی الدین است، تعبیر سوم هتک حرمت مقدسات و به تعبیر چهارم با این عنوان از آن یاد می‌کنند« حرمه إهانه حرمات الله و الاستخفاف بها»، گاهی هم این قاعده با یک قاعده دیگر منضماً مورد بررسی قرار می‌گیرند و آن هم وجوب تعظیم شعائر است، اینها با اینکه بعضا باهم ذکر می‌شوند اما دو قاعده مستقل هستند، تعظیم شعائر یک امر است و اهانت به مقدسات و محترمات یک امر دیگری است. حال صرف نظر

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم آثار تقیه(حکم وضعی)_ مقام دوم جهت اول: اجزاء_ بررسی طایفه دوم از روایات_ روایات اول و دوم ۱۳۹۸/۰۲/۱۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در این بود که آیا اگر عمل علی وجه التقیه انجام شود مجزی از مأموربه واقعی است یا خیر؟ عرض کردیم روایات این باب را که چند طایفه است، باید مورد بررسی و ملاحظه قرار دهیم؛ طایفه اول روایاتی است که دلالت بر اجزاء می‌کند به عنوان اضطرار و ضرورت، چند روایت خواندیم که دلالت آنها مورد قبول واقع شد. طایفه دوم  طایفه دوم روایاتی است که دلالت بر اجزاء می‌کند در جایی که عنوان تقیه اقتضا می‌کند عمل بر خلاف حق انجام شود، فرق این طایفه با طایفه اول

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم آثار تقیه(حکم وضعی)_ مقام دوم_ جهت اول: اجزاء بررسی طائفه اول از روایات_ روایت دوم و سوم و چهارم ۱۳۹۸/۰۲/۱۰ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم به طوائفی از روایات استدلال شده برای این که عملی که علی وجه التقیه صورت می‌گیرد صحیح است یعنی، بعد از آنکه شرایط اضطرار و تقیه برطرف شد دیگر نیازی به اعاده و قضا ندارد. طائفه اول طائفه ای است که در آنها عنوان ضرر واضطرار ذکر شده است. اولین روایت حدیث رفع بود که مورد بررسی قرار گرفت و تقریب استدلال به آن بیان شد و اقوالی که در این‌باره ذکر شده است مورد بررسی قرار گرفت. روایت دوم روایت دوم صحیحه فضلاء است«قالو سمعنا ابا

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم آثار تقیه(حکم وضعی)_مقام دوم_جهت اول: اجزاء_بررسی طائفه اول از روایات_ حدیث رفع ۱۳۹۸/۰۲/۰۴ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای حکم به اجزاء در جایی که عمل  بر وجه تقیه انجام شود و فاقد جزء یا شرط و یا واجد مانعی باشد، به ادله‌ای تمسک شده و طوائفی از روایات مورد استناد قرار گرفته است. در این باره بر خلاف نظر مرحوم محقق ثانی و مرحوم شیخ که از این زاویه وارد شده اند که آیا اذن خاص نیاز هست یا اذن عام کفایت می‎کند، بهتر این است که خود روایات و ادله تقیه بررسی شوند. لذا امام به طور کلی ادله‌ای که قابلیت بررسی و استناد دارند را به سه طایفه تقسیم

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم آثار تقیه(حکم وضعی)- مقام دوم_ جهت اول: اجزاء _ اقوال ۱۳۹۸/۰۲/۰۳ مقام دوم در مورد آثار تقیه و حکم وضعی آن عرض کردیم که در دو مقام بحث می‎کنیم. بحث در مقام اول پیرامون ترک عمل علی وجه التقیه و بحث در این بود که ترک تقیه آیا موجب فساد عمل هست یا نه. در مقام دوم هم بحث در دو جهت است: جهت اول: تارۀً از حیث خصوص اثر قضا و اعاده و اینکه این فعلی که مخالف با حق و واقع صورت گرفته، آیا مجزی است و اعاده لازم ندارد اگر تقیه مرتفع شود در داخل وقت، و اگر در خارج وقت شرایط تقیه از بین رفت، قضا ندارد یا

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم آثار تقیه(حکم وضعی)مقام اول: آیا ترک تقیه موجب فساد عمل است؟ ۱۳۹۸/۰۱/۲۷ خلاصه جلسه گذشته ما در مقام اول از بحث پیرامون آثار تقیه و حکم وضعی آن به این نتیجه رسیدیم که ادله قول به تفصیل بین فرضی که اجزاء و شروط متحد با عبادتند و بین آن اموری که متحد با عبادت نیستند، فرق است. اگر عمل از قسم اول باشد، ترک تقیه موجب فساد عمل است و اگر از قسم دوم باشد موجب فساد عمل نیست. این تفصیل را با تکملهای که مرحوم خویی در این مقام فرمودند ذکر کردیم و اشکالات آن را بیان کردیم. قول به صحت مطلقا را هم قبلا به همراه ادله توضیح دادیم. قول

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم آثار تقیه( حکم وضعی)، مقام اول: آیا ترک تقیه موجب فساد عمل است؟ ۱۳۹۸/۰۱/۲۰ خلاصه جلسه گذشته بحث در آثار تقیه و حکم وضعی تقیه بود. عرض کردیم که در دو مقام باید این مسئله را تعقیب کنیم. مقام اول در این رابطه بود که اگر کسی عمل علی وجه التقیه را ترک کند و مامورٌ به واقعی را اتیان کند، آیا این عمل فاسد است یا خیر؟ گفته شده که در این مسئله سه قول وجود دارد و ما دو قول آن را ذکر کردیم. یکی قول به صحت مطلقا که برخی مانند امام (ره) به آن معتقداند و دیگری هم قول به تفصیل که محقق ثانی، شیخ انصاری، محقق نایینی

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم آثار تقیه، حکم وضعی- مقام اول: آیا ترک تقیه موجب فساد عمل است؟ ۱۳۹۷/۱۲/۲۱ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در مورد اینکه آیا ترک تقیه موجب فساد عمل علی الوجه الواقعی هست یا نه؛ سه قول وجود دارد. قول به عدم بطلان و عدم فساد این عمل و دلیل و تبیین آن را به ویژه با تأکید بر کلام امام (ره) بیان کردیم. قول دوم: تفصیل در مسئله(کلام شیخ انصاری) قول دوم قول به تفصیل است که مختار محقق کرکی و مرحوم شیخ و به تبع ایشان برخی از معاصرین و اعاظم مانند محقق نایینی است. تفصیل بین جایی که رعایت تقیه در اجزاء و شرایطی است که با عبادت متحد است

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهلم آثار تقیه( حکم وضعی)_ مقام اول: آیا ترک تقیه موجب فساد عمل است؟ ۱۳۹۷/۱۲/۱۵ خلاصه جلسه گذشته در بحث از آثار و حکم وضعی مربوط به تقیه عرض کردیم که در دو مقام و هر مقام در دو جهت بحث می‎شود. بحث از جهت اولی در مقام اول گذشت. بحث در جهت دوم بود، یعنی آنجایی که کسی تقیه را ترک می‎کند و عمل را علی الوجه الواقعی انجام می‎دهد. بحث در این بود که اگر عمل به نحو واقعی اتیان شود آیا این عمل صحیح است یا فاسد؟ عرض کردیم سه قول در این مسئله وجود دارد، یکی قول به صحت مطلقا و دلیل این قول را بیان کردیم. امام (ره) جزء این

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم آثار تقیه(حکم وضعی)_ چارچوب کلی بحث_ مقام اول: بررسی صحت و فساد عمل در صورت ترک تقیه ۱۳۹۷/۱۲/۱۴ آثار تقیه(حکم وضعی) بحث در حکم تکلیفی تقیه، ادله مشروعیت تقیه و قلمرو تقیه گذشت. آخرین بحثی که درباره تقیه باقی مانده، مربوط به آثار تقیه یا به تعبیر دیگر حکم وضعی است.   چارچوب کلی بحث در این باره ما دو بحث داریم:  ۱. یکی بحث از اینکه اگر کسی عمل تقیه‌ای را ترک کند، آیا این ترک تقیه باعث فساد عمل او می‎شود یا خیر؟ یعنی به جای اینکه تقیه کند، عملی انجام دهد که نه مأمورٌ به واقعی است و نه تقیه‌ای. گاهی هم عمل تقیه‌ای را ترک می‎کند ولی مطابق با

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم قلمرو تقیه_ جهت ششم، هفتم، هشتم، نهم. ۱۳۹۷/۱۲/۰۸ تنبیه در بحث از جهت پنجم فقط یک تنبیهی را به طور خلاصه عرض می‎کنم و آن این که در جریان تقیه در موضوعات، بحث است که آیا بین صورت علم به خلاف و بین صورت شک فرقی هست یا خیر. از اطلاقات و عمومات ادله تقیه می‎توانیم استفاده کنیم که فرقی بین این دو صورت نیست. یعنی ازآن‎هایی که به نوعی دارای اطلاق یا عموم هستند، این مطلب قابل استفاده است که حتی اگر علم به خلاف هم باشد، باز تقیه جریان دارد و عملی که بر مبنای تقیه صورت گیرد، مشروع است. بحث إجزاء هم که بعداً بیان می‎شود. اینکه مثلا ما

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم قلمرو تقیه_ جهت پنجم: مشروعیت تقیه در موضوعات_ بررسی ادله ۱۳۹۷/۱۲/۰۷ خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت پنجم از جهات مربوط به قلمرو تقیه بود؛ یعنی اینکه آیا تقیه در موضوعات هم جریان پیدا می‌کند یا خیر. عرض کردیم که دو نظر در این باره وجود دارد: برخی قائل به جریان تقیه در موضوعات و مشروعیت آن به نحو عام هستند و برخی هم معتقدند که تقیه فقط در احکام مشروع است ولی در موضوعات جریان پیدا نمی‌کند. برخی از ادله قول اول ذکر شد.  ادامه ادله جریان تقیه در موضوعات دلیل چهارم دلیل چهارم روایتی است که ابی الجارود آن را نقل کرده است، « قال: سألت أبا جعفر (علیه السلام):‌

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم قلمرو تقیه: جهت چهارم: بررسی تقیید مشروعیت تقیه به زمان شوکت عامه_ جهت پنجم: جریان تقیه در موضوعات ۱۳۹۷/۱۲/۰۱ جهت چهارم: بررسی تقیید مشروعیت تقیه به زمان شوکت عامه جهت چهارم در قلمرو تقیه مربوط می‎شود به اینکه مشروعیت و جواز تقیه در برابر عامه، مربوط به زمان اقتدار آن‎هاست یا در غیر زمان اقتدار عامه هم تقیه مشروع می‌باشد. البته این بحث را به خصوص در تقیه در برابر عامه مطرح کردند. تقیه اگر به نحو تقیه مداراتی باشد، به خصوص در برابر عامه است و لذا جای این سوال وجود دارد که آیا این مربوط به زمان شوکت و اقتدار عامه است یا در غیر زمان اقتدار آن‎ها هم مشروع

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم قلمرو تقیه_ جهت چهارم: بررسی اعتبار و خوف ضرردر انواع تقیه ۱۳۹۷/۱۱/۳۰ خلاصه جلسه گذشته  تا اینجا بحث در قلمرو تقیه بود که پیرامون سه جهت از جهاتی که به مسئله قلمرو تقیه مربوط می‎شود پرداختیم.  جهت چهارم: بررسی اعتبار خوف ضرر در انواع تقیه جهت چهارم درباره کیفیت مدخلیت ضرر یا به تعبیر دیگر خوف ضرر در مشروعیت تقیه است. بر اساس آنچه که تابحال گفتیم و بر طبق ادله ای که بر مشروعیت تقیه اقامه شد و نیز مطالبی که درباره اقسام تقیه گفتیم، می‎توانیم حداقل در دو بخش مهم‌تر این موضوع را مورد ارزیابی قرار دهیم. یکی در حوزه تقیه مداراتی است، دوم در تقیه خوفی و اکراهی که

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم قلمروتقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار عدم مندوحه_ کلام محقق بجنوردی و بررسی آن_ تفصیل محقق خویی و بررسی آن ۱۳۹۷/۱۱/۱۷ خلاصه جلسه گذشته مشکل حمل روایاتی که دلالت بر لزوم اعمال حیله می‌کند، با راه حلی که امام (ره) ارائه دادند، شاید چندان قابل حل نباشد و لذا خود امام هم فرمودند: «و المسئلۀُ محلُّ إشکالٍ یحتاج إلی مزید تأمّلٍ». به هر حال حمل این اخبار و روایات بر استحباب چندان خالی از مؤونه نیست. اما به هر حال ما با این روایات مواجه هستیم یعنی روایاتی که به نوعی دلالت بر لزوم اعمال حیله می‌کند آنهم در مواردی که بر اساس روایات دیگر، تقیه در آن واسع است یعنی روایات اقتضاء

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم قلمرو تقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار عدم مندوحه قول پنجم(امام خمینی)_ حمل روایات لزوم اعمال حیله بر استحباب ۱۳۹۷/۱۱/۱۶ حمل روایات لزوم اعمال حیله بر استحباب نظر امام (ره) درباره اعتبار یا عدم اعتبار قید عدم مندوحه در تقیه بیان شد و دلیل ایشان بر تفصیل بین تقیه از مخالفین و بین تقیه از غیر مخالفین ذکرگردید. ایشان در بیان عدم اعتبار عدم مندوحه مطلقا نسبت به مخالفین فرمودند نه تنها عدم مندوحه معتبر نیست، بلکه راجح این است که بر طبق مذهب آن‎ها عمل شود و حتی اگر اعمال حیله هم ممکن است، وجوب ندارد. لکن در آخر کلامشان می‎فرمایند به هر حال اخباری وجود دارد که ظهور در لزوم اعمال

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم قلمرو تقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار عدم مندوحه_ قول پنجم( امام خمینی(ره)) ۱۳۹۷/۱۱/۱۰ خلاصه جلسه گذشته در مورد اعتبار عدم مندوحه یا عدم اعتبار آن عرض کردیم تفصیلی که امام (ره) ذکر کرده¬اند، تفصیل بین تقیه از مخالفین و غیر مخالفین است. در مورد غیر مخالفین فرمودند عدم مندوحه مطلقا معتبر است به این جهت که نوعاً ادله مشروعیت تقیه در این موارد، ادله‌ای است که قید ضرورت و اضطرار در آن ذکر شده و لذا جایی که مندوحه باشد، دیگر ضرورت و اضطرار معنا ندارد و لذا تقیه مشروع نیست. اما در مورد مخالفین، عمدتاً ادله تقیه که ناظر به خصوص مخالفین است اقتضا می¬کند که نه تنها عمل بر طبق

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم قلمرو تقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار عدم مندوحه_ قول پنجم(امام خمینی) ۱۳۹۷/۱۱/۰۹ قول پنجم: تفصیل امام خمینی(ره) بحث در جهت سوم در قلمرو تقیه یعثی بررسی اعتبار قید عدم مندوحه در تقیه بود. عرض کردیم ۵ قول در این مسئله وجود دارد که این اقوال را عمدتاً مورد ارزیابی قرار دادیم. فقط دو مورد از آن باقی مانده که آن را هم بیان خواهیم کرد که یکی قول امام (ره) است که تفصیلی در مسئله دادند و دیگری هم قول آقای خویی که در چارچوب همین تفصیلی که اشاره کردم، یک تفصیل جزئی‌تری هم ایشان داده‌اند.  تفصیلی که امام فرمودند این است که اگر تقیه از غیر مخالفین باشد عدم مندوحه معتبر

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام قلمرو تقیه_ جهت سوم: بررسی اعتبار قید عدم مندوحه_ ادامه بررسی قول چهارم(شیخ انصاری) ۱۳۹۷/۱۱/۰۳ ادامه بررسی قول چهارم(شیخ انصاری) نظر شیخ و ادله ایشان بر قول مختارشان ذکر شد و مورد اشکال قرار گرفت. عرض کردیم که دو مطلب باید در تکمیل نظر مرحوم شیخ مورد ملاحظه قرار گیرد و بعد سراغ قول پنجم برویم. بررسی تصحیح  قبلاٌ گفته شد که محقق ثانی تفصیل دادند بین «ما وَرَدَ فیه إذنٌ بخصوصه» و «ما لم یرد فیه نصٌ أو إذنٌ بخصوصه». و گفتند در جایی که إذن بخصوصه وارد شده، عدم مندوحه معتبر نیست ولی اگر بخصوصه إذن و نصی وارد نشده باشد، عدم مندوحه معتبر است. مرحوم شیخ در اشکال به محقق