دروس

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم امر دوم: استقلال بحث صحیح و اعم (حق در مسئله) ۱۳۹۲/۱۰/۲۲   خلاصه جلسه گذشته بحث در استقلال یا عدم استقلال بحث صحیح و اعم از بحث حقیقت شرعیه بود، عرض کردیم به مرحوم آخوند نسبت داده شده و بعضی از کلام ایشان استفاده کرده‏اند که ایشان هم نهایتاً قائل به این است که بحث صحیح و اعم متفرع بر بحث حقیقت شرعیه است، یعنی این نزاع را در غیر فرض قول به حقیقت شرعیه قابل تصویر نمی‏دانند. عرض کردیم حق در مسئله این است که این بحث کاملاً مستقل از بحث حقیقت شرعیه است، یعنی همه آراء و انظار و اقوالی که در بحث حقیقت شرعیه وجود دارد می‏توانند در نزاع

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم امر دوم: استقلال بحث صحیح و اعم ۱۳۹۲/۱۰/۲۱   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در بحث صحیح و اعم اموری به عنوان مقدمه لازم است بیان شود، امر اول پیرامون عنوان بحث بود که نتیجه بحث در امر اول این شد که بر خلاف مشهور که عنوان بحث را این گونه مطرح کرده که آیا الفاظ عبادات و معاملات برای خصوص صحیح وضع شده‏اند یا برای اعم از صحیح و فاسد؟ و بر خلاف مرحوم آخوند که گفتند عنوان بحث این است که الفاظ عبادات و معاملات اسم برای خصوص صحیح هستند یا برای اعم از صحیح و فاسد؟ ما عرض کردیم تبعاً للامام (ره) و محقق اصفهانی حق این است که

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم امر اول: عنوان بحث- نظر محقق اصفهانی و امام (ره) ۱۳۹۲/۱۰/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث پیرامون عنوانی بود که برای مسئله صحیح و اعم ذکر شده، دو عنوان را مورد بررسی قرار دادیم؛ یکی عنوانی که تا زمان محقق خراسانی در کتاب‏ها مطرح شده و منسوب به مشهور است، دیگری عنوانی است که از طرف مرحوم آخوند مطرح شده است. هر دو عنوان محل اشکال است، نتیجه این شد که نه عنوان مشهور و نه عنوان مرحوم آخوند جامع و فراگیر نیست و همه اقوال و انظار را شامل نمی‏شود، محذور عنوان برگزیده مرحوم آخوند اگر چه کمتر از عنوانی است که مشهور برای بحث صحیح و اعم اختیار کرده ولی

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم امر اول: عنوان بحث ۱۳۹۲/۱۰/۱۶   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در ابتدای بحث صحیح و اعم لازم است اموری را به عنوان مقدمه مورد بررسی قرار دهیم، چون برخی دوستان جلسه قبل حضور نداشتند، خلاصه بحث را بیان می‏کنیم. امر اول درباره عنوان این بحث است که ما چه عنوانی را برای این بحث انتخاب کنیم، قهراً عنوان بحث باید یک عنوان جامع باشد که در برگیرنده همه آراء و انظار مربوط به آن بحث باشد. گفتیم سه عنوان در رابطه با بحث صحیح و اعم مطرح شده؛ عنوان اول که مشهور از قدما تا زمان محقق خراسانی بیان کرده‏اند این بود که: «انّ الفاظ العبادات و المعاملات هل هی موضوعةٌ

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم امر اول: عنوان بحث- نظر مشهور ۱۳۹۲/۱۰/۱۵   صحیح و اعم بحث جدیدی که از امروز شروع می‏کنیم بحث صحیح و اعم است، در مورد عنوان این بحث اختلافاتی واقع شده است، قبل از اینکه اصل بحث را ذکر کنیم که صحیحی و اعمی چه می‏گویند، این نزاع چه ثمره‏ای دارد، ادله اینها را ذکر و بررسی کنیم و حق در مسئله معلوم شود لازم است مقدماتی را مورد بررسی قرار دهیم که یکی از آن مقدمات در رابطه با عنوان این بحث است، مقدمه دیگر این است که آیا مبحث صحیح و اعم متفرع و مترتب بر بحث حقیقت شرعیه است یا بحث مستقلی است؟ مسئله دیگر که باید مورد بحث

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم مقام سوم: کیفیت وضع در باب حقیقت شرعیه (الوضع بالاستعمال-وضع تعیّنی) ۱۳۹۲/۰۹/۲۷              خلاصه جلسه گذشته بحث در بررسی اشکالی بود که به محقق خراسانی ایراد شده، نظریه مرحوم آخوند این بود که ثبوتاً وضعِ بالاستعمال امتناع ندارد، محقق اصفهانی اشکالی بر کلام مرحوم آخوند وارد کرده و خودش از آن پاسخ داد، اشکال ایشان این بود که اگر قائل به وضعِ بالاستعمال شویم اجتماع دو لحاظ آلی و استقلالی در شیء واحد (حکایت و دلالت) پیش خواهد آمد به این نحو که دلالت هم باید ملحوظ به لحاظ استقلالی باشد و هم ملحوظ به لحاظ آلی و اجتماع دو لحاظ آلی و استقلالی در دلالت در

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم مقام سوم: کیفیت وضع در باب حقیقت شرعیه (الوضع بالاستعمال) ۱۳۹۲/۰۹/۲۶   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم نسبت به نظریه مرحوم آخوند مبنی بر امکان وضعِ بالاستعمال اشکالی مطرح شده، اصل اشکال این بود که ثبوتاً وضعِ بالاستعمال ممتنع است، چون مستلزم اجتماع دو لحاظ آلی و استقلالی در شیء واحد است و این عقلاً ممتنع است. محقق نائینی یک تقریب و محقق اصفهانی تقریب دیگری از این اشکال بیان کردند، نظر محقق نائینی این بود که قول به وضعِ بالاستعمال منجر به این می‏شود که لفظ هم ملحوظ به لحاظ استقلالی باشد و هم ملحوظ به لحاظ آلی، دو پاسخ از این بیان محقق نائینی ذکر کردیم؛ یکی پاسخ محقق عراقی

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم مقام سوم: کیفیت وضع در باب حقیقت شرعیه (الوضع بالاستعمال) ۱۳۹۲/۰۹/۲۵   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم مرحوم آخوند در باب کیفیت وضع در مورد معانی وارد شده در شرع می‏فرماید شارع در این موارد وضع تعیینی به نحو متعارف که به صراحت لفظ را برای معنایی وضع کند ندارد بلکه از راه استعمال و بالاستعمال وضع صورت داده یعنی یک تصویر خاصی از وضع تعیینی در مورد الفاظی که در محیط شرع معنای خاصی از آنها اراده شده است، پس وضع بالاستعمال صورت گرفته است. اشکالی متوجه این مسئله شد که اصلاً آیا ثبوتاً چنین چیزی امکان دارد یا نه؟ یعنی آیا وضع بالاستعمال ممکن است یا نه؟ اینجا ادعا شده

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم مقام سوم: کیفیت وضع در باب حقیقت شرعیه (الوضع بالاستعمال) ۱۳۹۲/۰۹/۲۴   خلاصه جلسه گذشته عرض شد در باب کیفیت وضع در حقیقت شرعیه آراء و انظار مختلفی وجود دارد، نظر مرحوم آخوند در این رابطه بیان شد. محصل نظر ایشان این شد که شارع الفاظ را برای معانی مورد نظر در محیط شرع به نحو وضع تعیینی به گونه‏ای که این وضع قولی باشد وضع نکرده یعنی این چنین نبوده که بگوید: «وضعتُ هذا اللفظ لهذا المعنی» لذا این نحوه وضع تعیینی محقق نشده چه اینکه اگر این نحوه از وضع محقق شده بود قطعاً همانند سایر افعال و گفتار پیامبر (ص) نقل می‏شد و اشتهار پیدا می‏کرد و به ما

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم مقام سوم: کیفیت وضع در باب حقیقت شرعیه (الوضع بالاستعمال) ۱۳۹۲/۰۹/۲۳   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم ثمره بحث حقیقت شرعیه فی‏الجمله مورد قبول بعضی از بزرگان از جمله محقق خراسانی واقع شده، در مقابل برخی هم از جمله محقق نائینی این ثمره را انکار کرده‏اند. آنچه به عنوان مقتضای تحقیق در مقام دوم بحث (ثمره نزاع در باب حقیقت شرعیه) می‏توان عرض کرد این است که حقیقت شرعیه بحثی است که فی‏الجمله دارای ثمره عملیه است و این ثمره ممکن است در علم اصول و یا یک فرع فقهی نتیجه بدهد و معلوم شود. بعضی از ثمرات بحث حقیقت شرعیه اگر بخواهیم ثمرات بحث حقیقت شرعیه را دسته بندی کنیم چند

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم مقام دوم: ثمره نزاع در باب حقیقت شرعیه ۱۳۹۲/۰۹/۱۸   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم طبق نظر مرحوم آخوند بحث از حقیقت شرعیه دارای ثمره عملیه است، محصل نظر ایشان این شد که اگر ما قائل به حقیقت شرعیه باشیم و تأخر استعمال از وضع را احراز کنیم الفاظ وارد شده در کتاب و سنت را بر معانی شرعیه‏اش حمل خواهیم کرد ولی اگر تأخر استعمال را احراز نکنیم با اینکه قائل به ثبوت حقیقت شرعیه هستیم لکن در اینجا دو نظر وجود دارد: یک نظر این است که لفظ بر معنای شرعی خودش حمل می‏شود و نظر دیگر این است که لفظ بر معنای لغوی خودش حمل می‏شود، مبنای نظر اول

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم مقام دوم: ثمره نزاع در باب حقیقت شرعیه ۱۳۹۲/۰۹/۱۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در ثمره بحث حقیقت شرعیه بود، اینکه ما بحث کنیم آیا استعمال شارع بعضی از الفاظ را در معانی خاص در محیط شرع، استعمال حقیقی است یا مجازی چه ثمره عملیه‏ای دارد؟ عملاً چه استعمال حقیقی باشد و چه مجازی فرقی ندارد. عرض کردیم این مسئله محل بحث و اختلاف واقع شده که آیا ثمره عملیه‏ای بر این بحث مترتب است یا خیر؟ به طور کلی دو نظر در اینجا وجود دارد: یکی اینکه ثمره عملیه بر این بحث مترتب است که خود این نظریه دو قول دارد و دیگری اینکه ثمره عملیه‏ای بر این بحث مترتب نمی‏شود.

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاه امر اول: عنوان بحث- نظر محقق خراسانی ۱۳۹۲/۱۰/۱۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در بررسی نظریاتی بود که پیرامون عنوان بحث صحیح و اعم مطرح شده، ما نظریه مشهور را مورد بررسی قرار دادیم و سه اشکالی که بر این نظریه ایراد شده بود را ذکر کردیم و نتیجه این شد که از این سه، دو اشکال به مشهور وارد است. بررسی نظریه محقق خراسانی ایشان فرمود عنوان بحث صحیح و اعم این است: «انّ الفاظ العبادات و المعاملات اسامٍ للصحیح منها او للأعم؟»، ایشان به جای «موضوعة» کلمه «اسامٍ» را بکار برده و می‏گوید: آیا الفاظ عبادات و معاملات اسم برای عبادت صحیح هستند یا اسم برای اعم از صحیح و فاسد هستند؟

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل مقام اول: تنقیح محل نزاع ۱۳۹۲/۰۹/۱۶   خلاصه جلسه گذشته بحث در حقیقت شرعیه بود، عرض کردیم در مسئله حقیقت شرعیه در چند مقام باید بحث کنیم، مقام اول تنقیح محل نزاع بود، ما ابتدائاً باید موضوع بحث را منقّح کنیم که نزاع در باب حقیقت شرعیه در چیست و اختلاف منکرین و مثبتین حقیقت شرعیه در چه چیزی است؟ عرض کردیم در این رابطه سه جهت می‏تواند مورد نظر باشد، جهت اول اینکه این نزاع شامل اعیان خارجیه و موضوعات خارجیه نیست بلکه فقط موضوعات اعتباریه را شامل می‏شود، جهت دوم این بود که این نزاع هم در الفاظ عبادات جریان دارد و هم در الفاظ معاملات. جهت سوم جهت سوم بحث این

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم مقام اول: تنقیح محل نزاع ۱۳۹۲/۰۹/۱۳   حقیقت شرعیه بحث دیگری که در این جا باید به آن اشاره شود بحث حقیقت شرعیه است. بحث از حقیقت شرعیه در سه مقام مورد بررسی قرار می‏گیرد: مقام اول: تنقیح محل نزاع و بحث مقام دوم: باید ببینیم آیا بحث حقیقت شرعیه ثمره‏ای دارد و آیا ثمره عملیه‏ای بر این بحث مترتب می‏شود یا نه که نوعاً نسبت به این بخش یا چنین ثمره‏ای را انکار می‏کنند و یا ثمره نادری برای آن ذکر می‏کنند. مقام سوم: کیفیت وضع در حقیقت شرعیه چگونه است، یعنی اگر قائل به حقیقت شرعیه شدیم باید ببینیم حقیقت شرعیه چگونه محقق می‏شود. مقام اول: تنقیح محل نزاع نظر

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم اصالة عدم النقل ۱۳۹۲/۰۹/۱۲   خلاصه جلسه گذشته بحث ما در تعارض احوال بود، عرض کردیم در تعارض بین حقیقت و سایر احوال و همچنین در تعارض بین خودِ سایر احوال لفظ با قطع نظر از حقیقت آنچه معیار و ملاک است اصالة الظهور است یعنی باید ببینیم ظاهر و متفاهم از کلام چیست و سایر اصول لفظیه مثل اصالة الحقیقة، اصالة عدم النقل، اصالة عدم القرینه و امثال آن همگی مصادیق اصالة الظهور هستند. معنای ظهور هم معلوم است، مثلاً وقتی گفته می‏شود «رأیت اسداً» و قرینه‏ای همراه آن نیست ظهور در معنای حقیقی دارد ولی اگر قرینه‏ای کنار آن آورده شود و گفته شود «رأیت اسداً یرمی» ظهور در معنای

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم اصالة الظهور ۱۳۹۲/۰۹/۱۱   تعارض احوال بحث تعارض احوال وضع یا استعمال توسط مرحوم آخوند به تبع بزرگانی مثل صاحب هدایة المسترشدین و صاحب فصول مطرح شده است. منظور از تعارض احوال دوران بین اشتراک، تجوّز، نقل، تخصیص، اضمار، نسخ، استخدام و امثال آن می‏باشد، یعنی اگربین این حالات تعارض پیش بیاید تکلیف چیست؟ مثلاً اشتراک حالتی برای لفظ است و آن حالت این است که یک لفظ برای چند معنی وضع شود یا تجوّز حالتی است برای استعمال، حال اگر بین حالت اشتراک و تجوّز تعارض پیش بیاید چه باید کرد؟ مثلاً ما با لفظی مواجه شویم که برای آن سه معنی ذکر شده باشد و ما نمی‏دانیم آن لفظ به

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام چهارم) ۱۳۹۲/۰۹/۱۰   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم مرحوم آخوند مسئله‏ای را تحت عنوان توهم بیان کرده و در صدد پاسخ آن برآمده و آن وقوع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد در قرآن می‏باشد، ایشان چون قائل به امتناع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد است در صدد پاسخ از این توهم برآمده که اگر استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد ممتنع است پس واضح است که در قرآن هم نباید چنین استعمالی صورت گرفته باشد. ایشان در مورد روایاتی که برای قرآن هفت یا هفتاد بطن ذکر کرده دو احتمال مطرح و این روایات را بر یکی

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام چهارم) ۱۳۹۲/۰۹/۰۹   خلاصه جلسه گذشته آخرین بحثی که از مبحث استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد باقی مانده بحث از استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد در قرآن است، ما تا اینجا در سه مقام بحث کردیم، نتیجه مقام اول این بود که استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد عقلاً ممتنع نیست، ادله قائلین به امتناع مورد بررسی قرار گرفت و اشکالات آن ادله بیان شد، پس در مقام اول بحث که سخن از امکان یا امتناع چنین استعمالی بود نتیجه این شد که این استعمال عقلاً هیچ محذوری به دنبال ندارد. در مقام دوم نتیجه این شد

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام سوم) ۱۳۹۲/۰۹/۰۶   خلاصه جلسه گذشته در بحث استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد به مقام سوم بحث رسیدیم، در مقام اول بحث در این بود که آیا عقلاً امکان استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد وجود دارد یا نه؟ نتیجه این شد که استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد ممتنع نیست. در مقام دوم بحث در این بود که حال که عقلاً چنین استعمالی امتناع ندارد آیا از نظر قواعد ادبی، از نظر اهل لسان و عرف، از نظر واضع و وضع آیا مجاز به چنین استعمالی هستیم یا نه؟ یعنی آیا مجازیم یک لفظ را در اکثر