دروس

جلسه ۷ – PDF  جلسه هفتم معنای غنیمت در قرآن ۱۳۹۲/۰۸/۲۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در غنیمت در قرآن بود در چند آیه از ماده غنم در قرآن استفاده شده. آیه دوم «سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انْطَلَقْتُمْ إِلى‏ مَغانِمَ لِتَأْخُذُوها ذَرُونا نَتَّبِعْکُمْ يُريدُونَ أَنْ يُبَدِّلُوا کَلامَ اللَّهِ قُلْ لَنْ تَتَّبِعُونا کَذلِکُمْ قالَ اللَّهُ مِنْ قَبْلُ فَسَيَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنا بَلْ کانُوا لا يَفْقَهُونَ إِلاَّ قَليلاً» این آیه پیرامون کسانی است که پیامبر را در سفر به مکه که منجر به صلح حدیبیه شد همراهی نکردند، الْمُخَلَّفُونَ اشاره به باقی ماندگان از آن سفر دارد، پیامبر وقتی از سفر حدیبیه برمی گشتند به کسانی که همراهشان بودند بشارت دادند که به زودی در خیبر فتح نصیب ما خواهد شد و آنها را

جلسه ۶ – PDF  جلسه ششم معنای غنیمت در قرآن ۱۳۹۲/۰۸/۰۶   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در آیه ۴۱ سوره انفال غیر از وجوب خمس در منابع و مصارف خمس هم سخن گفته شده در ناحیه منابع خمس فقط جمله انّما غنمتم من شیئٍ بیان شده، مصارف هم از و انَّ للهِ خمُسَهُ و للرّسول تا آخر آیه مورد اشاره قرار گرفته، بحث در ما غنمتمبود که این به چه معناست، آیا خصوص غنائم جنگی است یا معنای عامی دارد و شامل مطلق منافع و فوائد می شود؟ در این رابطه ابتدا غنیمت را در لغت بررسی کردیم، چندین معنا لغویین برایش ذکر کردند و محصّل آن دو معنا شد که یکی مطلق چیزی که انسان به آن دسترسی

جلسه ۴ – PDF  جلسه چهارم غنیمت در لغت ۱۳۹۲/۰۷/۲۲   خلاصه جلسه گذشته در آیه ۴۱ سوره انفال عرض کردیم سه مطلب عمده وجود دارد، یکی وجوب خمس، دوم منابع خمس، سوم مصارف خمس، سه مطلب محوری این آیه اینهاست، البته جزئیّاتی هم دارد که اشاره خواهیم کرد. مطلب اول که بحث از وجوب خمس بود، بیان شد. خمس در عصر خلفاء در دوران پیامبر به استناد نامه هایی که از پیامبر رسیده معلوم شد خمس به عنوان یک واجب بوده و در عرصه تبلیغ هیچ شکّی وجود ندارد که در سیره پیامبر(ص) تبلیغ وجوب خمس شده، حال در عرصه عمل اینکه آیا مانند زکاة اخذ می شد یا نه؟ در این جهت تردیدی نیست که تبلیغ می شد

جلسه ۳ – PDF  جلسه سوم شأن نزول آیه اول انفال ۱۳۹۲/۰۷/۱۵   آیه ۴۱ سوره انفال بعد از توضیح مختصری که پیرامون شأن نزول آیات خمس در سوره انفال ذکر کردیم بحث را از آیه ۴۱ سوره انفال که مهم ترین آیه از آیات خمس است شروع میکنیم. «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساکينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَيْ‏ءٍ قَديرٌ» مطالبی که مورد بحث قرار گرفته و اشاره شده چند مطلب است البته مسائل و مطالب محوری آیه است، و الّا نکات جزئی تری در آیه وجود دارد که بعداً

جلسه ۲ – PDF  جلسه دوم شأن نزول آیه اول انفال ۱۳۹۲/۰۷/۰۸   خلاصه جلسه گذشته جلسه گذشته چند مطلب پیرامون آیات الاحکام بیان کردیم، یکی تعریف آیات الاحکام بود، دیگری اهمیت آیات الاحکام بود و سوم اینکه آیا آیات الاحکام یک روش تفسیری است یا روش تفسیری محسوب نمی شود، یک مطلب باقی مانده بود که راجع به منابع تفسیری آیات الاحکام بود. منابع تفسیر آیات الاحکام در بین مذاهب مختلف کتب تفسیری متعددی پیرامون آیات الاحکام نوشته شده، به چند منبع شیعی و چند منبع اهل سنت در این رابطه اشاره می کنیم. منابع شیعی در منابع شیعی شاید مهمترین منابع، فقه القرآن راوندی، کنز العرفان فاضل مقداد، زبدة البیان محقق اردبیلی، مسالک الإفهام مرحوم کاظمی و قلائد

جلسه ۱ – PDF  جلسه یکم مقدمات ۱۳۹۲/۰۷/۰۱   چون امروز روز اول این بحث است و مصادف با ولادت حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) می باشد، لذا روایتی را تیمّناً و تبرکاً عرض می کنم، امیدوارم که سرمشق و سرلوحه برنامه های ما قرار گیرد، «حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ:قُلْتُ لِلرِّضَا ع مَا تَقُولُ فِي الْقُرْآنِ فَقَالَ كَلَامُ اللَّهِ لَا تَتَجَاوَزُوهُ وَ لَا تَطْلُبُوا الْهُدَى فِي غَيْرِهِ فَتَضِلُّوا» راوی می گوید؛ از امام رضا(ع) سوال کردم شما در باره قرآن چه می فرمائید؟ در یک جمله کوتاهی حضرت فرمودند: قرآن کلام خداست، هیچ گاه از

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هیجدهم قلمرو قاعده _ ج) حقوق و تکالیف مشترک _ قسم اول _ حقوق بی سابقه _ خمس و زکات ۱۳۹۹/۰۹/۰۸   ج) حقوق و تکالیف مشترک بحث ما به بخش سوم از تکالیف و حقوق رسید. بخش اول درباره تکالیف و حقوق اختصاصی خداوند بود. بخش دوم تکالیف و حقوق اختصاصی مردم. و بخش سوم درباره تکالیف و حقوق مشترک بین خدا و مردم است. ما در مورد قلمرو قاعده نسبت به آن دو دسته از آن تکالیف و حقوق در جلسات گذشته بحث کردیم، اما بخش سوم، یعنی حقوقی که بین خدا و مردم مشترک است، این هم مثل آن دو بخش گذشته، تارۀً بدون هیچ سابقه ای در عقیده و معتقدات شخص

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل مسئله ۲۱ – نظر به عضو جدا شده – ادله عدم جواز – دلیل سوم: استصحاب – بررسی اشکال مرحوم حکیم به شیخ انصاری – بررسی نظر شیخ انصاری ۱۳۹۹/۰۹/۰۸         خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل سوم بر عدم جواز نظر به عضو مبان و جدا شده از بدن یک مرد یا زن نامحرم بود. دلیل سوم استصحاب است؛ گفتیم قبل از انقطاع، نظر به این عضو جدا شده حرام بود، بعد از انقطاع شک می‌کنیم که آیا نظر به آن کماکان حرام است یا جایز؛ استصحاب حرمت نظر می‌کنیم و می‌گوییم همانطور که در حالت اتصال نظر به آن جایز نبود، بعد از انفصال هم جایز نیست. عرض کردیم

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهل آیا نهی از شئ مقتضی فساد است یا خیر؟ تنبیه امر هشتم – بررسی مجعولیت صحت و فساد – بررسی کلام محقق خراسانی ۱۳۹۹/۰۹/۰۸         خلاصه جلسه گذشته بحث در مجعولیت و عدم مجعولیت صحت و فساد بود. عرض کردیم محقق خراسانی تفصیل از جهاتی قائل شدند بین عبادات و معاملات، بین کلی و جزیی، بین فقه و کلام، یعنی این جهاتی است که محقق خراسانی به نوعی برای برخی از آنها در مسئله مجعولیت یا عدم مجعولیت مدخلیت قائل شده است. ما عرض کردیم بعضی از آنچه که محقق خراسانی گفتند محل اشکال است. در مورد عبادات سخن ایشان مبنی بر تفاوت بین مأموربه به امر اولی و بین مأموربه

جلسه ۱۲۰ – PDF  جلسه صد و بیست تعبدی و توصلی – مقتضای اصل بر طبق معنای غیر مشهور (جهت دوم: اتیان واجب عن ارادة و اختیار أم مطلقا) ۱۳۹۴/۰۲/۰۳   بررسی راه سوم (محقق نائینی) عرض شد محقق نائینی در شک در تعبدیت و توصلیت به معنای شک در مدخلیت اراده و اختیار یا عدم مدخلیت اراده و اختیار مکلف در واجب، فرمود: اصل لفظی یا اطلاق به دو دلیل اقتضای تعبدیت می‏کند، یعنی اگر مکلف واجب را از روی اراده و اختیار انجام ندهد، تکلیف از او ساقط نمی‏شود. وقتی مولا خطابی را متوجه مکلفین می‏کند و قید و قرینه‏ای ذکر نمی‏کند، اطلاق کلام و امر او اقتضا می‏کند که تکلیف باید با اختیار و اراده توسط مکلف

جلسه ۱۱۹ – PDF  جلسه صد و نوزدهم تعبدی و توصلی – مقتضای اصل بر طبق معنای غیر مشهور (جهت دوم: اتیان واجب عن ارادة و اختیار أم مطلقا) ۱۳۹۴/۰۳/۰۲   خلاصه جلسه گذشته گفتیم که در مورد شک در تعبدیت و توصلیت بنابر معنای غیر مشهور اگر شک در اعتبار اراده و اختیار مکلف در واجب داشته باشیم، سه راه برای اعتبار اراده و اختیار ذکر شده است، یعنی گفته‏اند اطلاق و اصل لفظی تعبدیت را اقتضا می‏کند به این معنا که واجب حتماً باید با اراده و اختیار مکلف اتیان شود و چنانچه از روی اختیار و اراده نباشد، تکلیف ساقط نمی‏شود. راه اول این بود که بگوییم اعتبار اراده و اختیار در اتیان به واجب از خود

جلسه ۱۱۸ – PDF  جلسه صد و هجدهم تعبدی و توصلی – مقتضای اصل بر طبق معنای غیر مشهور (جهت اول: اتیان واجب بالمباشرة أم مطلقا) ۱۳۹۴/۰۲/۳۰   خلاصه جلسه گذشته عرض شد در مورد شک در تعبدیت و توصلیت به این معنا که آیا مباشرت در انجام واجب معتبر است یا نه، مشهور قائلند که اطلاق اقتضای توصلیت دارد لکن محقق خویی (ره) در مقابل مشهور فرمود که اطلاق اقتضای تعبدیت دارد یعنی حتماً واجب باید توسط خود مکلف، مباشرةً انجام شود و چنانچه دیگری اقدام به اتیان واجب کند، موجب سقوط امر نخواهد بود. بررسی کلام محقق خویی (ره) ایشان سه احتمال در این مقام ذکر کرد که دو احتمال را رد کرد و احتمال سوم را پذیرفت.

جلسه ۱۱۷ – PDF  جلسه صد و هفدهم تعبدی و توصلی– مقتضای اصل بر طبق معنای غیر مشهور (جهت اول: اتیان واجب بالمباشرة أم مطلقا) ۱۳۹۴/۰۲/۲۹   خلاصه جلسه گذشته گفتیم در مورد شک در تعبدیت و توصلیت طبق معنای اول که عبارت است از شک در اعتبار مباشرت در فعل واجب و عدم اعتبار مباشرت، سه صورت ثبوتاً محتمل است: صورت اول را گفتیم غیر معقول است، یعنی اینکه واجب، فعل مکلف یا غیر مکلف باشد، ثبوتاً ناممکن است. اما صورت دوم این است که خطاب و تکلیف متوجه به قدر مشترک و جامع بین فعل مکلف و استنابه للغیر باشد. یعنی اینکه مکلف خودش انجام دهد یا نیابةً انجام گیرد. فرق صورت اول با صورت دوم این است

جلسه ۱۱۶ – PDF  جلسه صد و شانزدهم تعبدی و توصلی–مقتضای اصل در تعبدی و توصلی به معنای غیر مشهور(جهت اول: مباشرت و عدم مباشرت) ۱۳۹۴/۰۲/۲۸   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در مسئله محل بحث یعنی شک در توصلیت و تعبدیت، آنچه مهم است این است که ببینیم مقتضای اصل لفظی یا اطلاق و مقتضای اصل عملی چیست (این موضوع اصلی بحث است) لکن از آنجا که معنای تعبدی و توصلی متفاوت است (چند معنا برای تعبدی و توصلی ذکر شده)، ما این مسئله را بر اساس هر دو معنای توصلی و تعبدی پیگیری می‏کنیم لذا بحث را در دو مقام دنبال خواهیم کرد: مقام اول بحث از مقتضای اصل لفظی و اصل عملی در شک در تعبدیت و

جلسه ۱۱۵ – PDF  جلسه صد و پانزدهم تعبدی و توصلی – تنقیح موضوع بحث ۱۳۹۴/۰۲/۲۷   تنقیح موضوع بحث تا اینجا چند تعریف پیرامون تعبدی و توصلی ذکر کردیم. اگر بخواهیم این تعریفات را دسته بندی کنیم و و مشترکات این تعریفات را ملاحظه کنیم مجموعا دو معنا و دو تعریف برای واجب تعبدی و واجب توصلی ارائه شده است. طبق تعریف اول واجب تعبدی عبارت است از آنچه که در آن قصد قربت معتبر است و واجب توصلی به واجبی گفته می شود که قصد قربت در آن معتبر نیست. طبق تعریف دوم، واجب تعبدی عبارت از واجبی است که امر آن تنها در صورت انجام مباشری و با اراده و اختیار مکلف ساقط می شود و توصلی

جلسه ۱۱۴ – PDF  جلسه صد و چهاردهم تعبدی و توصلی – تعریف ۱۳۹۴/۰۲/۲۳   خلاصه جلسه گذشته بحث در تعریف توصلی و تعبدی بود. عرض کردیم انظار و آراء مختلفی در این باره ذکر شده است. نظر منسوب به قدماء، نظر شیخ انصاری و نظر محقق خراسانی را بیان کردیم. محصل نظر مرحوم آخوند این بود که واجب توصلی آن است که غرض از آن بدون قصد قربت هم حاصل می شود اعم از اینکه آن غرض معلوم باشد یا مجهول و تعبدی هم عبارت از واجبی است که غرض از آن فقط با قصد قربت حاصل می شود چه آن غرض معلوم باشد و چه مجهول. محقق اصفهانی دو اشکال به آخوند وارد کرد. اشکال اول این بود

جلسه ۱۱۳ – PDF  جلسه صد و سیزدهم تعبدی و توصلی-تعریف ۱۳۹۴/۰۲/۰۱   خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره تعبدی و توصلی بود. دیروز یک اشکالی را پیرامون عنوان این بحث مطرح کردیم و گفتیم: اگر عنوان بحث را از تعبدی و توصلی به تقربی و توصلی تغییر دهیم بهتر است و وجه آن هم معلوم شد. اما ما برای اینکه مشکلی پیش نیاید بر طبق ممشای مشهور عمل می کنیم و طبق اصطلاح آنها پیش می رویم و همان عنوان تعبدی و توصلی را اختیار می کنیم و الا از اساس بهتر این است که عنوان تغییر کند. به هر حال قبل از هر چیز باید ببینیم که تعبدی و توصلی در اصطلاح به چه معنا است. تعریف تعبدی

جلسه ۱۱۲ – PDF  جلسه صد و دوازدهم تعبدی و توصلی ۱۳۹۴/۰۲/۲۱   پاسخ به یک سؤال سؤال: آنچه شما گفتید در مواردی مثل «لا تنقض الیقین بالشک بل انقضه بیقین آخر» دچار مشکل می‏شود. این به نحو اوامر چگونه با بیان شما قابل توجیه است؟ استاد: استصحاب یک اصل عملی است و راهی برای خروج از تحیر در مقام عمل است و در مقام بیان حکم خدا نیست. آن امری که در آنجا می‏کند در مقام بیان حکم شرعی نیست بلکه در مقام ارائه یک طریق برای خروج از تحیر در مقام عمل است یعنی می‏خواهد بگوید اگر در جایی شک داشتید و حکم شرعی را ندانستید و حالت سابقه وجود داشت اخذ به حالت سابقه کنید. این راهی

جلسه ۱۱۱ – PDF  جلسه صد و یازدهم صیغه أمر – جهت سوم: دلالت جملات خبریه در مقام انشاء بر وجوب –بررسی اشکال محقق ۱۳۹۴/۰۲/۲۰   قبل از اینکه به بحث تعبدی و توصلی بپردازیم، یک مطلبی را مرحوم آقای بروجردی به عنوان اشکال ذکر کرده اند که لازم است متعرض شویم و به آن پاسخ دهیم. این اشکال یک اشکال مهمی در این بحث است و آثار و نتایج مهمی به دنبال دارد و چنانچه نتوانیم به این اشکال پاسخ دهیم، مشکلاتی اجتهاد و استنباط ایجاد می کند. اشکال محقق بروجردی اشکال ایشان با ملاحظه دو نکته معلوم می شود: نکته اول: ایشان می فرماید: اوامری که خداوند تبارک و تعالی صادر می کند چه به صورت هیئت افعل

جلسه ۱۱۰ – PDF  جلسه صد و ده صیغه أمر – جهت سوم: دلالت جملات خبریه در مقام انشاء بر وجوب ۱۳۹۴/۰۲/۱۹   در مورد دلالت جملات خبریه مستعمله در مقام انشاء بر وجوب چند دلیل یا طریق بیان شده که ما تا اینجا سه دلیل یا طریق را بیان کردیم و دو دلیل یا طریق دیگر باقی مانده که باید بررسی کنیم. دلیل چهارم دلیل چهارم حکم عقل است. یعنی اگر مولا دستوری صادر کند، این دستور برای بندگان او حجت است و می تواند به واسطه این دستور، بر آنها احتجاج کند و بگوید که من به شما دستور داده ام و شما هم باید اطاعت می کردید. از نظر عقل مخالفت با این دستور مستلزم استحقاق عقوبت