مقدمات تفسیر – سال 92 – 91

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم انحاء روش‏های تفسیری- بررسی ادله رجحان روش تفسیری روایی ۱۳۹۲/۰۳/۰۶ ادله رجحان روش تفسیری روایی در مورد روش تفسیری روایی بعضی مدعی شده‏اند تنها روش و نزدیک‏ترین روش و سالم‏تریم راه فهم قرآن، روش تفسیری روایی است، چند دلیل بر این مدعا اقامه شده: دلیل اول این روش (روش نقلی) یک روش قطعی است در حالی که روش‏های دیگر ظنی است، یعنی مثلاً اگر کسی با تدبر و تعقل و اجتهاد بخواهد به تفسیر آیات اقدام کند قابل اعتماد نیست چون مبتنی بر فهم و درک و ظن شخصی است در حالی که وقتی یک روایت معتبری از امام معصوم (ع) وارد شده چون صدور آن از ناحیه معصوم (ص) قطعی است

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم انحاء روش‏های تفسیری- تفسیر اثری ۱۳۹۲/۰۲/۳۰ الف) تفسیر اثری (نقلی) در این روش تفسیری عمدتاً بر نقل و اثر تکیه می‏شود، حال این اثر و نقل یا خود قرآن و آیات قرآنی است یا روایات وارد شده از پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) و یا اقوال صحابه و تابعین، البته در اصطلاح، تفسیر نقلی یا تفسیر به مأثور بیشتر برای تفسیر قرآن به روایات بکار می‏رود و لذا در تقسیم بندی‏ها، روش تفسیریِ قرآن به قرآن در برابر روش تفسیری روایی یا اثری استعمال می‏شود اما به نظر دقیق چون این روش در مقابل روش عقلی، مبتنی بر نقل است و این نقل یا نقل خود قرآن است یا نقل کلمات

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم انحاء روش‏های تفسیری- روش تفسیری اهل بیت (ع) ۱۳۹۲/۰۲/۲۸ خلاصه جلسه گذشته در بحث از روش‏های تفسیر مطالبی را بیان کردیم و سیر تطوّر تفسیر را با این نگاه که در بدو تدوین علم تفسیر بیشتر بر چه روش و اسلوبی در تفسیر تأکید می‏شد، بیان کردیم. محصَّل مطالب گذشته این شد که فی‏الجمله دو روش تفسیری عمده در دوران صحابه و تابعین شکل گرفته؛ یکی روش تفسیری نقلی و دیگری روش تفسیری اجتهادی یا عقلی که در آینده به توضیح بیشتر درباره این روش‏ها خواهیم پرداخت. روش اهل بیت (ع) در تفسیر اهل بیت (ع) از زمان امیرالمؤمنین (ع) تا دوران غیبت امام زمان (عج) از دید پیروان اهل بیت (ع)

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم انحاء روش‏های تفسیری- آفت روش تفسیری عقلی ۱۳۹۲/۰۲/۲۱ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم دو آفت مهم، دو روش اصلی تفسیر در دوران صحابه و تابعین را که روش نقلی و عقلی بود، تهدید کرد و کم‏کم باعث شد مشکلاتی در این دو روش بوجود آید، آفت مربوط به روش تفسیری نقلی را در جلسه گذشته اشاره کردیم. آفت روش تفسیری عقلی و اجتهادی آفت عمده این روش تفسیری، تفسیر به رأی است، روش تفسیری اجتهادی فی نفسه روشی است که نه تنها هیچ منعی از آن نشده بلکه اگر غیر از این باشد ما نمی‏توانیم معارف قرآنی را از دریای معرفت قرآن استخراج کنیم، در روش تفسیری اجتهادی مسئله عمده این است

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم انحاء روش‏های تفسیری- آفات روش تفسیری نقلی ۱۳۹۲/۰۲/۱۶ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم با بررسی سیر تطوّر تفسیر از ابتدا و سپس در زمان صحابه و تابعین معلوم می‏شود در آن دوران دو روش عمده تفسیری شکل گرفت؛ یکی روش تفسیری نقلی و دیگری روش تفسیری اجتهادی، البته این دو روش در آغاز به صورت بسیط بود، بعد به مرور توسعه پیدا کرد و خود این دو روش به شعب مختلف تقسیم شدند لکن این دو روش تفسیری با آفت‏های مهمی مواجه بودند که به آنها اشاره می‏کنیم. آفات روش تفسیری نقلی ۱- ورود روایات مجعول و اسرائیلیات به دائره روایات تفسیری. ۲- توقف و جمود بر روایات و عدم ورود به

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم سیر اجمالی شکل‏گیری تفسیر- مکتب مدینه، مکه، عراق. ۱۳۹۲/۰۲/۰۹ خلاصه جلسه گذشته عرض شد در ابتدای امر هنوز روش‏های تفسیری تفکیک نشده و گرایش‏های تفسیری خود را نشان نداده بود، در زمان تابعین و پس از آن که تفسیر، جلوه خاصی پیدا کرد به اعتبار مراکزی که مفسرین و اهل تفسیر در آن اجتماع کردند سه مکتب تفسیری شکل گرفت که عبارت بودند از: مکتب مکه، مکتب مدینه و مکتب عراق. در این سه مکتب افرادی به عنوان افراد شاخص حضور داشتند، اساس شکل‏گیری این مکتب‏ها در واقع اجتماع کسانی بودند که پیرامون قرآن کار می‏کردند و به امر قرائت، کتابت و تفسیر قرآن اهتمام داشتند. مکتب مکه ابن عباس در رأس

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم سیر اجمالی شکل‏گیری تفسیر ۱۳۹۲/۰۲/۰۷ ادامه بحث در مورد عصر تابعین به سیر تطور تفسیر در دوران صحابه و تابعین اشاره شد، ضمن اینکه ما به این مسئله اشاره کردیم عرض کردیم این مطلب از این جهت بیشتر مورد نظر است که مبنایی برای شکل‏گیری روش‏های تفسیری می‏باشد یعنی با دقت در اوضاع و احوال دوران صحابه و تابعین مشخص می‏شود که در ابتدای امر روش تفسیر چگونه بوده و به مرور دچار چه تحولاتی شده و چه روش‏های جدیدی برای تفسیر پدید آمده، محصل آنچه گفتیم این شد که در دوران صحابه عمده‏ترین روش برای تفسیر روش نقلی بود، یعنی به استناد روایاتی که از پیامبر اکرم (ص) در مورد آیات

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم سیر اجمالی شکل‏گیری تفسیر ۱۳۹۲/۰۲/۰۲ ادامه در مورد عصر صحابه در بحث از روش‏های تفسیری قرآن گفته شد مقدمتاً مناسب است پیرامون آغاز تفسیر و سیر اجمالی شکل‏گیری و تدوین تفسیر مطالبی گفته شود، چون پایه و اساس یک روش تفسیری در همان دوران مختص خودش بوده لذا تطورات و ادوار مختلف تفسیر قهراً در شکل‏گیری مکاتب و روش‏های تفسیری اثر دارد، عرض کردیم در اصل خود پیامبر اکرم (ص) بر طبق روایاتی که از ایشان باقی مانده آیات را تفسیر کرده‏اند اگر چه ما گفتیم همه قرآن توسط پیامبر (ص) تفسیر شده ولی به ما نرسیده، امیرالمؤمنین (ع) از کسانی است که بعد از پیامبر (ص) به عنوان صدر المفسرین مطرح

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم آغاز تفسیر ۱۳۹۲/۰۱/۳۱ سیر اجمالی شکل‏گیری تفسیر ۱- عصر پیامبر (ص) بحث ما درباره روش‏های تفسیری بود، مقدماتی را در این رابطه ذکر کردیم، قبل از ورود به بحث از روش‏های تفسیر مناسب است مروری بر آغاز تفسیر داشته باشیم، البته همان طور که گفته شد می‏توان مسئله تفسیر را به حسب ادوار مختلف هم مورد بررسی قرار داد اما بحث از ادوار تفسیر را بعد از بیان روش‏ها به صورت تطبیق عرض خواهیم کرد. اگر بخواهیم زمانی را برای ابتدای تفسیر بیان کنیم، زمان خود پیامبر (ص) تفسیر قرآن شروع شده و از روایاتی که در این رابطه وارد شده اجمالاً این مطلب قابل استفاده است که پیامبر (ص) شخصاً به

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام انحاء روش‏های تفسیری ۱۳۹۲/۰۱/۱۹ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای روش‏های تفسیر قرآن تقسیماتی به اعتبارات مختلف مطرح شده، از حیث منابع تفسیر می‏توان تفسیر قرآن را به تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی و تفسیر عرفانی تقسیم کرد، از حیث نوع چینش مطالب هم می‏توان تفسیر قرآن را به دو روش ترتیبی و موضوعی تقسیم کرد، در روش موضوعی یک موضوعی از موضوعات انتخاب می‏شود و هر آنچه مربوط به آن موضوع در تمام قرآن، مستقیم یا غیر مستقیم مورد اشاره قرار گرفته باشد در دائره تفسیر قرار می‏گیرد اما در تفسیر ترتیبی به حسب ترتیب سور و آیات در قرآن از سور قرآن از سوره فاتحة الکتاب تا سوره ناس تفسیر

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم اهمیت بحث از روش‏های تفسیری ۱۳۹۲/۰۱/۱۷ روش‏های تفسیری اهمیت بحث از روش‏های تفسیری یکی از مباحثی که در حوزه علوم قرآنی قرار می‏گیرد و نسبتاً بحث مهمی است بحث از روش‏های تفسیر قرآن است، ما در گذشته درباره معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر بحث کردیم، اجمال مطلب این است که تفسیر در اصطلاح عبارت است از کشف معانی الفاظ قرآن و آشکار کردن مراد خداوند متعال؛ به عبارت دیگر، تفسیر عبارت است از توضیح و تشریح مراد استعمالی آیات و آشکار کردن مراد جدی بر اساس قواعد ادبی و اصول عقلائی محاوره، وقتی تفسیر این چنین معنی شود باید با ملاحظه این مطلب روش تفسیر هم تبیین شود، روش تفسیر یعنی نحوه

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم مروری بر مباحث گذشته از ابتدا تا کنون ۱۳۹۱/۱۲/۲۱ مروری بر مباحث گذشته تا اینجا چهار دلیل بر عدم تحریف در قرآن از کتاب، سنت، اجماع و عقل اقامه شده و این ادله فی‏الجمله اثبات کرد که تحریف در قرآن واقع نشده است. قبل از آن هم شبهات و ادله قائلین به تحریف را مورد بررسی قرار داده بودیم لذا مجموعه مطالبی که تا اینجا ذکر کردیم ثابت می‏کند که قول به تحریف قرآن باطل است. قبل از اینکه وارد بحث جدید شویم مجموعه مطالبی را که از ابتداء تا اینجا مطرح کرده‏ایم یاد آوری می‏کنیم. ما تا اینجا حدود ۱۵ عنوان از عناوین مربوط به علوم قرآنی و مقدمات تفسیر را

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم ادله عدم تحریف – دلیل عقلی ۱۳۹۱/۱۲/۱۴ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم مرحوم آقای خویی می‏فرماید: در مورد قول به تحریف، عقلاً سه احتمال وجود دارد و احتمال چهارمی برای آن متصور نیست. احتمال اول این بود که تحریف قرآن در زمان شیخین واقع شده است، خود این احتمال سه فرض داشت که هر سه فرض آن باطل شد. بررسی احتمال دوم احتمال دوم این بود که تحریف از ناحیه عثمان واقع شده و در زمان شیخین نبوده است- چیزی در این رابطه بیان نشده که چرا عثمان را از شیخین جدا کرده و به صورت یک احتمال مستقل ذکر شده- مرحوم آقای خویی می‏فرماید: این احتمال از احتمال اول ضعیف‏تر و

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم ادله عدم تحریف – دلیل عقلی ۱۳۹۱/۱۲/۱۲ دلیل سوم: اجماع دلیل چهارم: دلیل عقلی این دلیل را مرحوم آقای خویی بیان کرده است. [۱] ایشان می‏فرماید در مورد قول به تحریف سه احتمال قابل تصور است و احتمال چهارمی هم در کار نیست و هر سه احتمال متصور هم باطل است پس نتیجه می‏گیریم که قول به تحریف باطل است. احتمال اول: تحریف قرآن بعد از زمان پیامبر (ص) و از ناحیه شیخین واقع شده است. احتمال دوم: تحریف قرآن از ناحیه عثمان صورت گرفته است. احتمال سوم: تحریف قرآن بعد از زمان خلفاء و توسط شخص دیگری واقع شده است. اینکه تحریف در زمان خود پیامبر (ص) صورت گرفته باشد قطعی

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم ادله عدم تحریف- روایات (روایات دال بر استشهاد ائمه (ع) به قرآن) ۱۳۹۱/۱۲/۰۷ بحث در طوائف مختلف روایاتی بود که بر عدم تحریف قرآن اقامه شده است، ما تا اینجا سه طائفه از روایات را نقل کردیم و شبهات و اشکالاتی که متوجه استدلال به این روایات بود هم بیان شد. طائفه چهارم روایاتی که بر استشهاد و استدلال ائمه معصومین (ع) در موارد مختلف به قرآن می‏کند، این روایات در ابواب مختلف فقهی وارد شده که در بحث‏های گذشته به بعضی از آنها اشاره کرده‏ایم. روایت اول روایتی است که درباره وضوء و کیفیت مسح وارد شده: عَنْ زُرَارَةَ أَنَّهُ قَالَ لِأَبِي جَعْفَرٍ «ع»: «أَ لَاتُخْبِرنِي مِنْ أَيْنَ عَلِمْتَ وَ قُلْتَ

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم ادله عدم تحریف- روایات (روایات دال بر وجوب قرائت سوره کامله در نماز) ۱۳۹۱/۱۱/۳۰ خلاصه جلسه گذشته عرض شد بعضی از روایات دلالت بر وجوب قرائت سوره کامله در هر رکعت از نمازهای واجب می‏کند و همچنین روایاتی که دال بر جواز تقسیم سوره کامله در نماز آیات است. این روایات در کتاب وسائل الشیعة آمده است. [۱] بحث در این بود که این روایات چگونه بر عدم تحریف قرآن دلالت دارد، تقریب استدلال به این روایات مبتنی بر مطالب زیر است: ۱) این حکم (وجوب قرائت سوره کامله در هر رکعت از نمازهای واجب) در هنگام تشریع نماز در شرع ثابت بوده یعنی از همان ابتداء، سوره واجب بوده است. ۲)

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم ادله عدم تحریف- روایات (طائفه سوم) ۱۳۹۱/۱۱/۲۸ طائفه سوم طائفه سوم روایاتی است که بر احکام یا فضائل ختم قرآن یا سوره‏ای از سور قرآن دلالت دارد، عرض کردیم بر عدم تحریف، از کتاب و سنت و عقل و اجماع دلیل اقامه شده است، دلیل اول کتاب بود که ذکر آن گذشت، دلیل دوم روایات است که از روایات تا اینجا به حدیث ثقلین و روایات عرضه اخبار مرویه از ائمه (ع) به کتاب اشاره کردیم، تقریب استدلال و شبهات وارد بر این ادله و پاسخ آنها ذکر شد. دسته سوم روایاتی است که دلالت بر بیان فضائل ختم قرآن و یا سوره‏ای از سور قرآن دارد. روایات دال بر فضائل ختم

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم ادله عدم تحریف- روایات (روایات عرضه اخبار مرویه از ائمه (ع) به کتاب) ۱۳۹۱/۱۱/۲۳ بحث در دلیل دوم بر عدم تحریف قرآن بود، در این مورد به حدیث ثقلین به دو وجه استدلال شد و پاسخ اشکالات و شبهات مربوط به آن هم بیان گردید. طائفه دوم طائفه دوم از روایات، روایات کثیره‏ای است که بر لزوم عرض اخبار بر کتاب دلالت می‏کند، طبق این روایات باید اخبار مرویه از ائمه (ع) به قرآن عرضه شود و آنچه موافق با قرآن است اخذ و آنچه مخالف قرآن است کنار گذاشته شود، ما این روایات را قبلاً در جای خود ذکر کرده‏ایم لذا لزومی برای تکرار آنها نیست اما مسئله مهم این است

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم ادله عدم تحریف- روایات (حدیث ثقلین) ۱۳۹۱/۱۱/۱۶ خلاصه جلسه گذشته بحث در استدلال به روایات مبنی بر عدم تحریف در قرآن بود، حدیث ثقلین به دو وجه مورد استدلال قرار گرفت که هر دو وجه را بیان کردیم، محصل وجه دوم این بود که اگر ما قائل به تحریف قرآن شویم مستلزم عدم امکان تمسک به قرآن است در حالی که امکان تمسک به قرآن وجود دارد پس معلوم می‏شود قول به تحریف باطل است، اشکالاتی نسبت به این استدلال شده که یک اشکال را در جلسه گذشته بیان کردیم. اشکال دوم آن مقداری که برای تمسک به قرآن لازم است آیات الاحکام و قوانینی است که به عمل مکلفین مربوط می‏شود؛

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیست ادله عدم تحریف- روایات (حدیث ثقلین) ۱۳۹۱/۱۱/۱۴ بحث در استدلال به روایات مبنی بر عدم تحریف در قرآن بود، عرض کردیم اولین روایتی که مورد استدلال قرار گرفته حدیث ثقلین است، در مورد استدلال به این حدیث دو وجه ذکر شده که وجه اول را در جلسه گذشته بیان کردیم. وجه دوم قول به تحریف مستلزم عدم امکان تمسک به کتاب است؛ یعنی می‏توانیم این وجه را در قالب یک قیاس استثنایی قرار دهیم به این نحو که اگر قرآن تحریف شده باشد امکان تمسک به کتاب نیست در حالی که امکان تمسک به کتاب الی یوم القیامة وجود دارد، نتیجه آنکه تحریف در قرآن راه ندارد، طبق آنچه در قیاس استثنایی جریان دارد،