تفسیر – سال 99 – 98

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم آیه ۳۳ _ ارتباط آیه با آیات قبل _ بخش اول: تفاوت تعلیم اسماء به آدم و انباء اسماء به ملائکه_ بخش دوم ۱۳۹۸/۱۱/۰۲ تفسیر آیه ۳۳ «قَالَ يَا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ» معنای کلی این آیه همانطور که عرض شد این است که بعد از اظهار عجز ملائکه که گفتند: «لا علمَ لنا الا ما علَّمتَنا»، خداوند متعال به آدم خطاب فرمود: «أنبئهم باسمائهم» یعنی به ملائکه گزارشی از اسماء هولاء ارائه کن. پس از انباء ملائکه توسط آدم، آنگاه خداوند فرمود: «أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ»، یعنی کأنّ مطلبی برای

 جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم آیه ۳۲ _ بررسی امکان تکامل علمی ملائکه ۱۳۹۸/۱۱/۰۱ بررسی امکان تکامل علمی ملائکه اینکه ملائکه به خداوند عرض کردند «لا عِلمَ لنا الّا ما عَلَّمتَنا»، دلالت دارد بر اینکه آنچه که ملائکه از علم و آگاهی دارند نیست جز آنکه خداوند تبارک و تعالی به آن‌ها عطا کرده است. این مطلب مخصوصا در کنار آیه «وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ» «هر یک از ما یک جایگاه، مرتبه و درجه مشخصی داریم»، ظهور در این دارد که از حد و مرتبه خودشان نمی‌توانند بالاتر روند. آنگاه بحث در این است که آیا ملائکه که مقام معلوم و درجه معین دارند و هیچ علم و آگاهی برای آن‌ها حاصل نشده مگر اینکه

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم آیه ۳۲ _ معنای کلی آیه و ارتباط آن با آیات قبل منزّهٌ منه در آیه ۱۳۹۸/۱۰/۳۰ معنای کلی آیه «قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ» معنای کلی آیه ۳۲ سوره بقره این است که خداوند متعال بعد از ذکر مطالبی در آیه ۳۰ و ۳۱، در اینجا از قول ملائکه نقل می‌کند که آنها گفتند: «سبحانَکَ لا علمَ لنا الّا ما علّمتنا» تو منزه از نقص و عیب هستی و ما جز آنچه که تو به ما تعلیم کرده ای، هیچ آگاهی و علمی نداریم و تو علیم و حکیمی؛ به تحقیق همه کار های تو از روی علم و حکمت است. این گفته ملائکه

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام آیه ۳۱ _ بخش دوم: «ثمّ عرضهم علی الملائکه…» _ شش نکته ۱۳۹۸/۱۰/۲۵ «ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ» در مورد بخش دوم آیه ۳۱ چند نکته باقی مانده که باید بیان شود. معنای کلی این بخش و چهار مطلب درباره عرضه اسماء به ملائکه و ذیل آیه یعنی إن کُنتُم صادقین عرض کردیم. شش نکته درباره بخش دوم نکته اول برخی با استناد به امر خداوند به ملائکه که خطاب به آن‌ها فرمود: «أنبئونی باسماء هولاء» گفته اند که تکلیف بما لا یطاق جایز است؛ چون اگر کسی عاجز باشد از انجام چیزی و او را امر کنند به آن کاری که عاجز از آن است، قبیح

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم آیه ۳۱ _ بخش دوم: «ثمّ عَرَضهم علی الملائکه…» _ مطلب چهارم: درباره «إن کُنتُم صادقین» ۱۳۹۸/۱۰/۲۴ خلاصه جلسه گذشته در بخش دوم آیه ۳۱ سوره بقره تا اینجا سه مطلب بیان شد. یکی چرایی عرضه اسماء به ملائکه، دوم چگونگی عرضه اسماء به ملائکه و سوم دلیل عجز ملائکه از انباء اسماء. مطلب چهارم: «إن کُنتُم صادقین» در مواردی در قرآن این تعبیر به مناسبت هایی ذکر شده. مثلا آیه «قُل هاتوا برهانَکم إن کُنتُم صادقین»،  یعنی اگر راست می‌گیید دلیل و برهانتان را اقامه کنید. و یا آیه «فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ». نوع آیاتی که متضمن این معنا و مضمون و سیاق است، در واقع یک نوع تحدی محسوب

 جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم آیه ۳۱ _ بخش دوم: ثمّ عرضهم علی الملائکه… _ چهار مطلب پیرامون عرضه اسماء به ملائکه ۱۳۹۸/۱۰/۲۳ آیه ۳۱: بخش دوم بخش اول آیه ۳۱ سوره بقره به تفصیل مورد بحث قرار گرفت و مطالبی که لازم بود در این مجال به آن پرداخته شود، بیان شد.  «ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ» در بخش دوم آیه ۳۱ میفرماید خداوند متعال اسماء را به ملائکه عرضه کرد و به آن‌ها فرمود اگر در آنچه که میگویید صادق هستید، گزارش دهید از اسماء آن‌ها. چهار مطلب پیرامون عرضه اسماء به ملائکه  در مورد عرضه اسماء به ملائکه چهار مطلب قابل ذکر است: مطلب اول: این است که

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم آیه ۳۱ _ بخش اول _ بررسی روایات درباره حقیقت اسماء ۱۳۹۸/۱۰/۱۱ خلاصه جلسه گذشته در بخش اول آیه معلوم شد که مقصود از اسماء چیست. محصّل آنچه که از معنای اسماء و ویژگی های اسماء ذکر کردیم، این شد که اسماء موجودات عالیه ای هستند که عندالله محفوظ اند و به حجاب های غیبی محجوب شده اند. هر آنچه در این عالم از موجودات و آثار و برکات آن‌ها مشاهده می‌شود، به این موجودات عالیه بر می‌گردد. کلّ ما فی السماوات و ما فی الارض ناشی از این موجودات عالیه است. اگر تکثر و تعدد در عالم ملک و عالم شهادت وجود دارد، معنایش این نیست که در مقام قرب و

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم آیه ۳۱ _ بخش اول _ ویژگی های اسماء ۱۳۹۸/۱۰/۱۰ خلاصه جلسه گذشته در بخش اول از آیه ۳۱ سوره بقره به اینجا رسیدیم که منظور از اسماء عبارت است ازحقایق عالم غیب و خزائن غیب. احتمالات مختلفی که در مورد اسماء ذکر شده را بیان کردیم و حق در مسئله هم معلوم شد. بیان شد که اسماء در این آیه که به آدم تعلیم داده شده دارای ویژگی ها و خصوصیاتی است. اولین ویژگی این بود که منظور از این اسماء، اسماءُ الله است نه اسماء سایر حقایقی که در این عالم است. دومین ویژگی اینکه منظور حقایق غیب و خزائن این عالم است، چنانچه مرحوم علامه طباطبایی در آیه «وَإِنْ

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم آیه ۳۱ _ بخش اول، احتمالات در حقیقت اسماء احتمال دوم و بررسی آن ۱۳۹۸/۱۰/۰۳ خلاصه جلسه گذشته بحث در احتمالاتی است که درباره معنای اسماء در آیه ۳۱ مطرح شده است. عرض شد که اجمالا پنج احتمال در این باره قابل ذکر است. احتمال اول که دیروز مطرح کردیم و بطلانش مشخص شد این بود که منظور از اسماء الفاظ باشد و البته این غیر از احتمال دیگری است که شبیه این احتمال است و بیان خواهد شد. منظور از الفاظ همین الفاظی است که در بین مردم و زمان ها و زبان های مختلف رایج است و شیوع دارد. اشکالات این احتمال هم عرض شد. احتمال دوم در معنای اسماء

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم آیه ۳۱ _ بخش اول _ احتمالات در معنای اسماء بررسی احتمال سوم و چهارم _ حق در مسئله (احتمال پنجم) ۱۳۹۸/۱۰/۰۴ بحث در احتمالات متعددی بود که درباره معنای اسماء مطرح شده است. تا اینجا دو احتمال مورد بررسی قرار گرفت و بطلان این دو احتمال بیان گردید. احتمال سوم احتمال سوم این است که منظور از اسماء، اسماءُ المسمّیات باشد یعنی مضافٌ الیه در تقدیر است؛ «و علَّمَ آدمَ الاسماءَ کلّها»، یعنی «علّمَ آدَمَ اسماءَ المسمّیات کلّها». طبیعتا تقدیر و اضمار لازمه این احتمال است. منظور از اسماءُ المسمّیات هم یعنی اینکه خداوند اجناس این عالم را به آدم نشان داد و علاوه بر اینکه اسماء آن‌ها را به آدم

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم آیه ۳۱ _ بخش اول _ احتمالات در معنای اسماء بررسی احتمال اول: اسماء به معنای الفاظ ۱۳۹۸/۱۰/۰۲ احتمالات در معنای اسماء بحث در بخش اول آیه «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا» بود. درباره مفردات این آیه و حقیقت تعلیم نکاتی عرض شد. مسئله ای که در ادامه بحث گذشته لازم است مورد تعرض قرار گیرد، حقیقت اسماء است. یعنی آنچه که خداوند متعال به آدم تعلیم داد چه بود؟ آیه میفرماید خداوند اسماء را به آدم تعلیم داد. در مورد اسماء چند احتمال ذکر شده که باید دید از این احتمالات کدام یک می‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد. احتمال اول: این است که مقصود از اسماء، اسماء مسمّیات است، یعنی کأنّ مضافٌ

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم آیه ۳۱ _ بخش اول _ حقیقت تعلیم اسماء به آدم و چگونگی آن ۱۳۹۸/۰۹/۲۵ حقیقت تعلیم اسماء به آدم و چگونگی آن بعد از اینکه معلوم شد در آیه ۳۱ بیان خداوند تبارک و تعالی در این بخش بیان واقعیت است نه نمادین، حال باید دید آن واقعیت و اتفاقی که در این محدوده افتاده چیست. «عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا»، یعنی خداوند تبارک و تعالی تعلیم داد اسماء را به آدم. درباره کیفیت این تعلیم و نیز اینکه مقصود از اسماء در این آیه چیست، باید توضیحاتی داده شود. عمده مطالب در این بخش از آیه درباره کیفیت تعلیم و مقصود از اسماء است که البته بخش بیشتری از مطالب در

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم آیه ۳۱ _ بیان نمادین یا بیان واقعیت؟ ۱۳۹۸/۰۹/۲۰ بیان نمادین یا بیان واقعیت؟ بعد از بیان مفردات آیه ۳۱ و قبل از ورد به تفسیر این آیه، مسئله ای که هم برای این مقام و هم برخی مقامات و آیات دیگر راه گشا است، این است که برخی از اوقات در آیات قرآن بعضی از مسائل و مطالب به نحوی مطرح شده که انسان تردید پیدا می‌کند که این مسائل و قضایا جنبه واقعی دارد یا جنبه نمادین؟ مثلا در همین آیه بحث تعلیم اسماء به آدم و همچنین عرضه اسماء به ملائکه مطرح است. در آیه قبل مسئله اعلام خلافت انسان به ملائکه و پرسش ملائکه و جواب خداوند مطرح

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم آیه ۳۱ _ مفردات ۱۳۹۸/۰۹/۱۹ ادامه بررسی مفردات بحث در مفردات آیه ۳۱ سوره بقره بود. در جلسه گذشته در مورد واژه علّمَ و تعلیم نکاتی عرض شد. ۲. آدم واژه دوم آدم است. عرض شد که آدم از ریشه ادمه به معنای درون زمین یا ادیم به معنای بیرون زمین است. ادمه به معانی مختلفی وارد شده است؛ مثلا به معنای گندمگونی آمده و آدم به معنای فرد گندمگون است یا به معنای الفت و اختلاط است. چرا به اولین انسانی که خداوند خلق کرده آدم گفته شده است؟ ازهری از قول زجاج می‌گوید که آدم از «ادیمُ الارض» مشتق شده و چون انسان از خاک تشکیل شده است، لذا «ادیم الارض» محسوب

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم آیه ۳۱ _ مفردات ۱۳۹۸/۰۹/۱۸ آیه ۳۱ «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ». توضیح اجمالی معنای آیه این است که خداوند تبارک و تعالی همه اسماء را به آدم تعلیم کرد، آنگاه این اسماء را بر ملائکه عرضه نمود و خطاب به ملائکه فرمود، اگر به این اسماء صداقت دارید، اخبار و إنباء کنید. طبق معمول بحث های گذشته، اولین مطلب بیان ارتباط این آیه با آیات قبل است. آیه قبل درباره اعلام خلافت انسان بود و سپس سوالی که فرشتگان از خداوند پرسیدند و خداوند به آن‌ها پاسخ داد. خداوند بعد از پرسش ملائکه به طور اجمال فرمود: «إنّی اعلمُ ما لا تعلمون»، من

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: إنی أعلمُ ما لا تعلمون _ علم اسماء ۱۳۹۸/۰۹/۱۳ علم اسماء آخرین مطلبی که از بخش دوم از آیه ۳۰ باقی مانده مربوط به فرموده خداوند تبارک و تعالی به ملائکه در پاسخ به سوال آن‌ها است که فرمود: «إنّی أعلمُ مالا تعلَمون». ما وجوهی را برای آن چیزی که خداوند به ملائکه فرمود من می‌دانم و شما نمی‌دانید را بیان کردیم. اما به نظر می‌رسد که به قرینه برخی از آیات بعدی، آنچه را که خداوند اخبار از عدم اطلاع ملائکه بر آن داده و در واقع برخی از احتمالات گذشته هم ریشه اش همین مطلب است، مسئله علم به اسماء است که این زمینه را برای ورود

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم آیه ۳۰ _ افسانه هاروت و ماروت و بررسی آن ۱۳۹۸/۰۹/۱۲ واقعیت هاروت و ماروت یکی از مسائلی که در ذیل این آیه مطرح می‌شود و با آنچه که ملائکه در مورد اعلام خلافت انسان پرسیدند و پاسخی که خداوند به آن‌ها دادند مرتبط است، مسئله و قصه هاروت و ماروت است. داستان هاروت و ماروت در آیه ۱۰۲ سوره بقره به مناسبت ذکر نام این دو مطرح خواهد شد. در آیه ۱۰۲ سوره بقره آمده: «وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ و َمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: إنی أعلَمُ ما لا تَعلَمون ۱۳۹۸/۰۹/۱۱ «إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ» در بخش دوم آیه ۳۰ از سوره بقره وجه سوال ملائکه از خداوند متعال و احتمالاتی که پیرامون آن مطرح بود ذکر شد. «قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ». ما مطالبی درباره سوال ملائکه و اخباری که درباره انسان دادند و حکایتی که از فعل خودشان کردند را عرض کردیم. خداوند متعال در پاسخ میفرماید: «إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ». درباره این بیان خداوند تبارک وتعالی یک مطلب این است که اساسا چرا در اینجا خداوند متعال به نحو اجمال پاسخ ملائکه را داد و ثانیا و مهم تر اینکه آن

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم آیه ۳۰ _ بخش دوم _ متعلق «نقدس» ۱۳۹۸/۰۹/۰۶ متعلق «نقدس» در ادامه مطلبی که فرشتگان و ملائکه درباره افساد و سفک دماء به خداوند گفتند، عرض کردند: «نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ». جلسه گذشته درباره «نُسَبّحُ بحمدک» و احتمالاتی که در جار و مجرور از حیث معنای «باء» و متعلّق «بحمدک» وجود دارد سخن گفتیم و نکاتی را عرض کردیم. دو فرض در مسئله اما در مورد «نقَدّسُ لک»، معنای آیه به حسب ظاهر این است که ما تقدیس می‌کنیم برای تو. سوال این است که مقدّس و آن چیزی که تقدیس می‌شود چیست. دو فرض در اینجا قابل طرح است. یکی اینکه آن چیزی که مورد تقدیس ملائکه قرار میگیرد خود خداوند

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم آیه ۳۰ _ بخش دوم: پاسخ به یک اشکال در فرض حقیقی بودن سوال فرشتگان _ احتمالات پنجگانه در مورد «باء» بحمدک ۱۳۹۸/۰۹/۰۵ اشکال بر فرض حقیقی بودن استفهام فرشتگان بحث به این نقطه رسید که بر فرض پذیرش این مطلب که سوال فرشتگان اعتراض و انکار نبوده و بلکه استفهام حقیقی بوده، در عین حال مشکل هنوز باقی است و آن اینکه این با شأن ملائکه سازگار نیست. به عبارت دیگر سوال این است که چگونه می‌توان بین حقیقی بودن استفهام و حقیقت وجودی ملائکه جمع کرد. چون حقیقت ملائکه اطاعت محض و عبادت است. ادب عبادت این است که در آنجایی که باید سکوت کنند، ساکت باشند و آنجایی که باید سخن