تفسیر – سال 96 – 95

جلسه ۵۹ – PDF جلسه پنجاه و نهم ادله عدم جواز آمین بعد از سوره ۱۳۹۶/۰۲/۲۵ ادله عدم جواز آمین بعد از سوره دلیل اول: اجماع در مورد تامین، یعنی آمین گفتن بعد از سوره حمد در نماز عرض کردیم تقریباً اجماعی است که این جایز نیست، یعنی در بین علماء شیعه هم متقدمین و هم متاخرین قائل به عدم جواز هستند، اما در بین علماء اهل سنت از بین مذاهب چهارگانه تنها مذهب مالکی معتقد است که تامین مستحب است، ولی سه مذهب دیگر(حنبلی، و حنفی و شافعی¬ها) قائل به وجوب تامین هستند، قدر مشترک بین مذاهب اربعه اهل سنت، جواز و مطلوبیت آمین بعد از سوره حمد است، این درست مقابل نظر فقهای شیعه است که تقریباً همگی

جلسه ۵۸ – PDF جلسه پنجاه و هشتم جزئیت بسم الله در سوره حمد- حکم آمین گفتن در آخر سوره ۱۳۹۶/۰۲/۲۴ جزئیت بسم الله، در سوره حمد در مورد اینکه بسم الله جزء سوره حمد و نیز همه سوره¬های قرآن هست در بین علمای شیعه تقریباً اختلافی نیست، اما در بین علماء اهل سنت اقوال مختلفی ذکر شده است، بین دانشمندان شیعه، بسم الله را هم جزء سوره حمد می‌دانند و هم جزئی از همه سوره¬های قرآن و خود اینکه در قرآن‌ها هم بسم الله ذکر شده و در همه صور آمده است، شاهدی بر این که این جزء سوره است، و چیزی نبوده که بعداً اضافه شده باشد، از زمانی هم که قرآن تدوین و جمع¬آوری شده است تاکنون

جلسه ۵۷ – PDF جلسه پنجاه و هفتم اسامی چهارگانه مشهور ۱۳۹۶/۰۲/۲۳ اسامی چهارگانه مشهور در مورد اسامی سوره حمد و فضیلت سوره حمد مطالبی را عرض کردیم، بعضی از دوستان درباره نامگذاری سوره حمد به مثانی سوال کردند، لازم است مقداری در مورد این مسئله توضیح بیشتری بدهیم. بطور کلی نام‌هایی که برای سوره حمد به کار رفته تقریباً حدود بیست و دو نام است. در بین این نام‌ها چهار نام و لقب معروف و مشهور هستند، ۱. ام الکتاب، ۲. فاتحة الکتاب، ۳. السبع المثانی، ۴. حمد. «حمد» در بین این چهار اسم از بقیه شهرت بیشتری دارد، نام‌های غیر مشهور هم، مثل: وافیه، کافیه، شافیه، الشفاء، الصلاۀ، الدعاء، الکنز، المناجات و امثال این‌ها هستند که ما با

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم بررسی روایات درباره تسمیه، فضیلت و آثار سوره حمد ۱۳۹۶/۰۲/۱۹ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم چرا سوره حمد در بین سور قرآن از  اهمیت و فضیلت خاصی برخوردار است، عمده مسئله این است که سوره حمد مشتمل بر اصول کلی معارف قرآنی است، جلسه قبل توضیح دادیم رئوس معارف قرآنی چگونه در سوره حمد متبلور شده است، بر همین اساس به سوره حمد غیر از اینکه به عنوان فاتحةالکتاب نامیده شده است، عنوان امّ الکتاب داده¬اند و وجه آن هم این است که امّ در واقع یعنی اصل و اساس در هر چیزی، اگر به کسی که فرزند از او زاییده می‌شود عنوان امّ اطلاق می‌شود برای این است که او اصل

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنج آیه هفتم- معارف سوره حمد- وجه اهمیت سوره حمد ۱۳۹۶/۰۲/۱۸ عرض کردیم تفسیر سوره حمد تا به اینجا تقریباً تمام شد، اکنون یک جمع بندی از مطالبی که در این سوره بیان شده است، داریم و سپس به چند نکته دیگر هم اشاره خواهیم کرد.پ معارف سوره حمد به طور کلی اگر بخواهیم معارفی که در سوره حمد بیان شده است را ذکر کنیم می‌توانیم بگوییم سوره حمد به چند مطلب اساسی اشاره کرده است: مطلب اول: مطلب اول توحید است، یعنی مهم‌ترین نکته¬ای که در سوره حمد بیان شده است مسئله توحید است، هم توحید ذاتی، هم توحید افعالی و هم اثبات وحدت معبود. در هر سه شعبه به مسئله توحید

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم آیه هفتم- مغضوبین و ضالین در روایات- وجه تکرار نفی ۱۳۹۶/۰۲/۱۷ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم که بین دو واژه ضالین و مغضوبین تقابل نیست به این معنا که هر یک از این دو کلمه اشاره به گروه خاصی داشته باشد، بلکه غضب بر اساس ضلالت محقق می‌شود و ضلالت هم شامل هر نوع انحراف از صراط مستقیم است، یعنی بیراهه¬ها همه از مصادیق ضلالت محسوب می‌شوند، لذا همان¬طور که دیروز هم عرض شد در بعضی روایات کفر به عنوان مصداق ضلالت محسوب شده است، در برخی دیگر غلو هم به معنای به معنای خروج از صراط مستقیم و ضلالت، مثلاً در روایتی که از امیرالمؤمنین(ع) خواندیم وارد شده است«کل من کفر

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم آیه هفتم-مصادیق منعمین در روایات، مغضوبین و ضالین در روایات ۱۳۹۶/۰۲/۱۶ مقدمه قبلاً عرض کردیم بهترین توصیفی که ممکن است از صراط مستقیم ذکر شود در این آیه بیان شد، چون اشاره به راه و روش و سلوک کسانی شده که خداوند به آنها نعمت عطا فرموده است، به جای اینکه به بیان برخی اوصاف کلی بپردازد به اشخاص اشاره کرده است و در یک جمله صراط مستقیم را معرفی کرده است، چهار گروه به استناد آیات قرآن به عنوان منعمین معرفی شده¬اند، انبیاء، شهداء بر اعمال، صالحین و صدیقین. مصادیق منعمین در روایات اما در برخی از روایات، انعمت علیهم تطبیق شده است بر اهل بیت عصمت و طهارت، مثلاً در

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم آیه هفتم- امکان وصول به مقام منعمین و طرق آن ۱۳۹۶/۰۲/۱۲ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در مورد بخش اول آیه هفتم جهات متعددی باید مورد بررسی قرار بگیرد، تا به اینجا مقصود از نعمت در این آیه و نیز مراد از «الذین انعمت علیهم» و همیچنین درجات کسانی که از نعمت¬های خاص مورد نظر در این آیه بهره¬مند هستند و نیز مراحل مختلف همراهی با منعمین بحث کردیم. آخرین بخشی که در این رابطه مطرح شد، همراهی و معیت درخواست کنندگان از خداوند برای هدایت بسوی صراط مستقیم و صراط منعمین است که از خدا می‌خواهند در این صراط قرار بگیرند و همراه و رفیق باشند، و این همراهی و معیت

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم آیه هفتم- درجات برخورداران از نعمت- ۱۳۹۶/۰۲/۱۱  خلاصه جلسه گذشته در آیه هفتم عرض کردیم جهات مختلفی باید مورد بررسی قرار بگیرد. جهت اول این بود که مقصود از نعمت چیست و از اقسام مختلف نعمت کدامیک در این آیه مورد نظر است. جهت دوم این بود که برخورداران از نعمت یا به تعبیر خود آیه(الذین انعمت علیهم) چه کسانی هستند. درجات برخورداران نعمت در ذیل جهت دوم مطلبی که لازم است مورد اشاره قرار بگیرد درجات برخورداران از نعمت است. در این آیه ما از خداوند متعال می‌خواهیم ما را به صراط کسانی که نعمت به آنها داده است هدایت کند، این افراد چهار گروه هستند، انبیاء، صدیقین، شهداء و صالحین،

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم آیه هفتم- جهت اول: مقصود از نعمت در آیه، ۱۳۹۶/۰۲/۰۹ جهت اول: مقصود از نعمت در آیه عرض کردیم در مورد (أنعمت) در آیه هفتم که صراط آنها، صراطی است که ما از خداوند تبارک و تعالی هدایت به آن صراط را طلب می‌کنیم ابتدا باید جهات و نکاتی معلوم شود: اولا: مقصود از این نعمت چیست؟ چون در آیه خطاب به خداوند عرض می‌شود(صراط الذین انعمت) عرض کردیم نعمت از یک جهت شمول دارد و اقسامی از نعمت‌ها را بیان کردیم،‌ نظر امام(ره) هم ذکر شد که آن نعمتی که در این مقام بیشتر مقصود است چیست، به هر حال یک عمومیتی از یک جهت در این نعمت‌ها وجود دارد. نعمت ظاهری و

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم آیه هفتم – تبیین اقسام نعمت ۱۳۹۶/۰۱/۲۸ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در مورد نعمت که در آیه هفتم در قالب کلمه«انعمت» بیان شده است، اطلاق کلمه«انعمت» شامل همه اقسام نعمت می‌شود، بر این اساس«صراط الذین انعمت علیهم» یعنی صراط کسانی که مطلق نعمت به آنها عطا شده است، نعمت با همه اقسام و شعب و خصوصیات آن، به این جهت وارد بحث از اقسام نعمت شدیم و کلامی را از شیخ بهایی نقل کردیم که ایشان نعمت را به هشت قسم تقسیم کرده و لذا طبق این بیان «انعمت علیهم» یعنی کسانی که همه اقسام نعمت¬های دنیوی را دارند و به وسیله چهار قسم نعمت دنیوی به چهار قسم نعمت اخروی

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم آیه هفتم- مفردات( «مغضوب»، «ضالین») ۱۳۹۶/۰۱/۲۷ «مغضوب» بحث در مفردات آیه هفتم بود، در مورد کلمه«انعمت» مطالبی بیان شد، کلمه دوم، کلمه«مغضوب» است. «مغضوب» از ماده« غ ض ب» به معنای شدت در برابر چیزی است، اگر کسی یا چیزی در برابر دیگری شدت و حدت داشته باشد این ماده استعمال می¬شود. مثلاً به صخره¬های سخت کوه غضبه می‌گویند چون دارای شدت و صلابت است، اینها به واسطه شدت و صلابتی که دارند به آنها غضبه گفته می‌شود. غضب یا غضبه، هم در برابر حلم است، حلم به معنای نرمی و انعطاف، اما در عین حال استعمال آن در انسان و خداوند، متفاوت است، غضب در انسان، اگر استعمال شود، در واقع

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم آیه هفتم- بیان اجمالی- مفردات ۱۳۹۶/۰۱/۲۶ آیه هفتم «صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ» این آیه در یک نگاه اجمالی برای بیان صراط مستقیم است، در آیه قبل که به تفصیل توضیح آن گذشت درخواست هدایت به صراط مستقیم شده است، «اهدنا الصراط المستقیم» در این آیه خداوند متعال به توصیف صراط مستقیم پرداخته است، قهراً صراط مستقیم اگر بخواهد توصیف شود وصف کننده آن باید خداوند تبارک و تعالی باشد، اوست که می‌تواند صراط مستقیم را توصیف کند، آن هم به وصف جامع، چون این چیزی است که خداوند از انسان می‌خواهد در آن مسیر قرار بگیرد. ما نمی‌توانیم صراط مستقیم را بیان و توصیف کنیم، لذا چون

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم صراط دنیا و صراط آخرت ۱۳۹۵/۱۲/۰۸ صراط مستقیم در دنیا قبل از اینکه به آیه بعدی بپردازیم لازم است به یک نکته¬ نسبتاً قابل توجه در مورد صراط مستقیم ( که راهی است بین آغاز و انجام زندگی انسان) اشاره کنیم، این پرسش چه بسا در ذهن بعضی مطرح باشد، که صراط مستقیم آیا اختصاص به دنیا دارد یا مربوط به آخرت است، در ذهن بعضی هم این توهم وجود دارد که پل صراط در واقع پلی است بر فراز جهنم در آخرت که همه باید از روی این پل عبور کنند، و بعضی می‌توانند به سلامت به مقصد برسند و بعضی از فراز این پل به جهنم سقوط می‌کنند، حال آیا

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم ویژگی¬های اصحاب صراط مستقیم ۱۳۹۵/۱۲/۰۳  ویژگیهای اصحاب صراط مستقیم اجمالاً معنای صراط مستقیم با توجه به مقدماتی که گفته شد معلوم گردید و وعده دادیم درباره اصحاب صراط مستقیم و ویژگی¬های آنان نکاتی را عرض کنیم. به طور کلی آنچه از آیات و مجموع روایات بدست می¬آید و با توجه به ویژگی¬هایی که برای صراط مستقیم گفتیم معلوم می‌شود، رهروان صراط مستقیم و اصحاب صراط مستقیم در یک مرتبه و درجه خاصی و منزلت ویژه¬ای قرار دارند یعنی حتی از مؤمنین خالص هم برتر هستند کسانی که در این طریق قرار دارند و برای ما به عنوان شاخص باید قلمداد شوند، اینها یک موقعیت خاصی دارند. مؤمنین و کسانی که بطور کلی

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم معنای صراط مستقیم ۱۳۹۵/۱۲/۰۲  نتیجه مطالب چهارگانه: معنای صراط مستقیم مقدمتاً گفتیم برای ایضاح معنای صراط مستقیم، مطالبی را باید عرض کنیم، چهار مطلب تا به اینجا بیان شد، محصل و نتیجه مطالبی که به عنوان مقدمه گفته شد این است که صراط مستقیم، به معنای راهی است که در آن به طور کلی هم فکر و هم قلب و روح انسان و نیز اعضا و جوارح انسان خالی از شرک و ضلالت و بدور از گمراهی و ظلم و همراه با توحید مطلق باشد، یعنی حتی در عمق ذهن انسان خاطرات ناشایست نباشد، در عمق ذهن انسان توحید به معنای واقعی، اینکه «لا مؤثر فی الوجود الا الله» توحید ذاتی و

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم معنای صراط مستقیم- مقدمه ۱۳۹۵/۱۲/۰۱ خلاصه جلسه گذشته برای اینکه معنای صراط مستقیم معلوم شود مقدمتاً مطالبی را باید عرض کنیم، سه مطلب را دیروز عرض کردیم، مطلب اول اینکه بطور کلی همه موجودات و به ویژه انسان¬ها راهی به سوی پروردگار متعال دارند و این اعم است از مسلمان و کافر، دوم اینکه چه راه¬های اصلی و چه فرعی به سوی پروردگار در یک تقسیم بندی کلی به دو قسم تقسیم می‌شود، یکی راه به سوی خدا و دیگری راه به سوی شیطان، و گفتیم این منافاتی با آن مطلب اول هم ندارد، سوم اینکه راه¬ها ویژگی¬ها و صفات متفاوتی برای آن بیان شده است، گاهی راهی به سوی خدا نزدیک

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم معنای صراط – مقدمه ۱۳۹۵/۱۱/۳۰ معنای صراط در جلسه گذشته عرض کردیم درباره صراط مستقیم، سوالات و پرسش¬هایی مطرح است که باید به آنها پاسخ داده شود، اینکه معنای صراط چیست و وصف استقامت و مستقیم که در آیه ذکر شده است به چه معنا می‌باشد، و سوالاتی از این قبیل که باید به آن¬ها پاسخ دهیم. مقدمه برای اینکه معنای صراط مستقیم روشن شود، یک مقدمه¬ای که متضمن چند مطلب است باید بیان کنیم، آنگاه از این مطالب  می‌توانیم معنای صراط مستقیم را بدست بیاوریم و آنگاه آثاری که بر این معنا مترتب می‌شود را بیان کنیم. این مقدمه متضمن چند مطلب است: مطلب اول به طور کلی همه موجودات این

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهلم آیه ششم_ معنای هدایت_هدایت کنندگان_ ۱۳۹۵/۱۱/۱۹ هدایت کنندگان مطلبی که در ادامه بحث از هدایت مناسب است مورد اشاره قرار بگیرد مربوط به هدایت¬کنندگان است، تا به اینجا گفته شد درخواست هدایت هم شامل هدایت تشریعی می‌شود و هم شامل هدایت تکوینی. هادی بالذات در این آیه درخواست هدایت از خداوند تبارک و تعالی شده است، اما در آیاتی از قرآن هدایت به غیر از خداوند یعنی به افراد و گروه¬ها و امور دیگر هم نسبت داده شده است، ضمن اینکه در بعضی آیات هدایت از غیر خدا صریحاً نفی شده است، یعنی یک بخشی از آیات هدایت را از غیر خدا نفی می‌کند و صریح در این است که هدایت فقط از ناحیه

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم آیه ششم_ معنای هدایت_ حق در مسئله_ پاسخ به یک شبهه ۱۳۹۵/۱۱/۱۸ خلاصه جلسه گذشته نظر مختار در معنی «اهدنا» در آیه ششم این شد که: ما در این آیه درخواست هدایت و راهنمایی می‌کنیم به أیّ طریقٍ و نحوٍ متناسب با توانایی و ظرفیت خودمان یعنی خداوند تبارک و تعالی ما را هم از حیث ارائه طریق هدایت کند یعنی که تعمیق و توسعه پیدا کند و هم از حیث بصیرت درونی و نور قلبی برای درک حقایق و شهود معارف، آن هم به نحو وسیع¬تر و عمیق¬تر، این معنای کلی است که می‌توان در این مرحله ذکر کرد. پاسخ به یک شبهه آیاتی هم که قبلاً در مقدمه بیان این