دروس خارج

جلسه ۲۳- PDF جلسه بیست و سوم تذییل: احکام اجتهاد – مقام اول: حکم اجتهاد فی النفسه – جهت اول: به لحاظ عمل خود مجتهد  ۱۳۸۹/۰۸/۰۸   خلاصه مباحث گذشته در مسئله اول تحریر تقریباً آنچه که لازم بود طرح شود ما اشاره کردیم چند مطلبی که تا اینجا مطرح شد این بود که اولاً احتیاط یا تقلید یا اجتهاد واجب است و در مورد وجوب سه احتمال داده شد که دو احتمال را نپذیرفتیم، یعنی وجوب شرعی و وجوب فطری را انکار کردیم. معنای وجوب منحصر شد در وجوب عقلی در مورد ملاک وجوب عقلی هم سه احتمال داده شد که یک احتمال را پذیرفتیم و بیان کردیم که عقل ما حکم به وجوب ابدال ثلاثه می­کند به ملاک

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم ترتیب ابدال ثلاثه – مقام دوم: ترتیب بین اجتهاد و تقلید – بررسی این صور – تنبیه – تذکر اخلاقی ۱۳۸۹/۰۸/۰۵   خلاصه جلسه گذشته احتیاط نه مقدم بر اجتهاد و تقلید است و نه اجتهاد و تقلید مقدم بر احتیاط هستند. سؤال: دلیل دوم این بود که مسئله جواز احتیاط چون محل اختلاف است پس اجتهاد و تقلید مقدم است، بعد جواب می­دهیم که صرف اینکه یک مسئله اختلافی است در بحث نظری دلیل نمی­شود در مقام امتثال مقدم باشد، محقق اصفهانی چرا می­گویند که منظور فقط در بحث نظری است؟ استاد: برای اینکه در آن اختلاف است و مستدل می­گوید اصل جواز احتیاط محل اختلاف است. ایشان می­گوید آن احتیاطی

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم  ترتیب ابدال ثلاثه – اشکال دلیل دوم – جواب حلی ۱۳۸۹/۰۸/۰۴   خلاصه جلسه گذشته قول دوم: در این مسئله محل بحث تقدم اجتهاد و تقلید بر احتیاط است. برای تقدم اجتهاد و تقلید بر احتیاط دو دلیل ذکر شده است: دلیل اول: عمل به احتیاط امتثال اجمالی است و عمل بر طبق اجتهاد و تقلید امتثال تفصیلی است و امتثال تفصیلی مقدم است بر امتثال اجمالی، نتیجه اینکه اجتهاد و تقلید بر احتیاط مقدم است. اشکال بر دلیل اول: اشکال این دلیل این است که هیچ فرقی بین امتثال تفصیلی و امتثال اجمالی نیست یعنی ترتیبی بین اینها وجود ندارد، امتثال اجمالی برای کسی که حتی متمکن از امتثال تفصیلی است

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم ترتیب بین ابدال ثلاثه – ادله تقدیم احتیاط بر اجتهاد و تقلی ۱۳۸۹/۰۸/۰۳   ادله تقدیم احتیاط بر اجتهاد و تقلید بحث در تقدم احتیاط بر اجتهاد و تقلید بود عرض شد که بعضی قائل شدند به اینکه احتیاط بر اجتهاد و تقلید مقدم است، و برای اثبات این مدعی سه دلیل و سه بیان ذکر شده است: دلیل اول احتیاط یک حکم عقلی و طریق عقلی است، یعنی عقل حکم به حسن احتیاط می­کند ولذا محتاج جعل شارع نیست اما اجتهاد و تقلید نیازمند جعل شارع است یعنی باید شارع برای فتوای مجتهد حجیت جعل بکند و شارع باید تقلید را معتبر بداند و گرنه اگر شارع اجتهاد و تقلید را معتبر نداند

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم  ترتیب بین ابدال ثلاثه – تذکر چند مطلب – مقام اول ترتیب بین احتیاط و بین اجتهاد و تقلید ۱۳۸۹/۰۸/۰۲   خلاصه جلسه گذشته معلوم شد که وجوب عقلی است و ملاک آن چیست و وجوب آن تخییری است و حصر آن هم حصر استقرائی است و منحصر به موارد علم اجمالی هم نیست و حتی در موارد احتمال تکلیف قبل از فحص هم این مسئله و وجوب عقلی به قوت خودش باقی است. ترتیب بین ابدال ثلاثه سؤال این است که ترتیبی بین این امور ثلاثه وجود دارد یا نه؟ یعنی مثلاً بگوییم احتیاط مقدم بر اجتهاد و تقلید است، یا به عکس اجتهاد و تقلید مقدم بر احتیاط هستند یا اجتهاد مقدم

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم امکان وجوب عقلی ابدال ثلاثه – بررسی احتمال دوم – احتمال سوم – مطلب اول: وجوب ابدال ثلثه در فرض عدم علم اجمالی – مطلب دوم: وجوب تخییری ابدال ثلاثه – مطلب سوم: حصر استقرایی ابدال ثلاثه  ۱۳۸۹/۰۸/۰۱   خلاصه جلسه گذشته بحث در وجوب عقلی ابدال ثلاثه بود که عرض شد در مورد وجوب عقلی ابدال ثلاثه سه احتمال وجود دارد: احتمال اول: اینکه وجوب عقلی به لحاظ ملاک لزوم دفع ضرر محتمل باشد. احتمال دوم: این وجوب عقلی به لحاظ ملاک وجوب شکر منعم باشد. بعضی­ها این احتمال را ارجاع به احتمال قبلی داده­اند که عرض شد این ارجاع صحیح نیست. اساساً از دید قائلین به وجوب عقلی از باب وجوب شکر

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم  امکان وجوب عقلی ابدال ثلاثه – احتمال دوم: وجوب عقلی – احتمال اول – احتمال دوم – ارجاع احتمال دوم به احتمال اول – اشکال بر ارجاع – تذکر اخلاقی ۱۳۸۹/۰۷/۲۶   احتمال دوم: وجوب عقلی بحث منتهی به اینجا شد که احتمال دوم در مورد وجوب ابدال ثلاثه یعنی وجوب فطری منتفی است، احتمال سوم این است که بگوییم وجوب، وجوب عقلی است. در مورد وجوب عقلی هم سه احتمال داده می­شود، اینکه وجوب عقلی باشد به یکی از این سه ملاک: اول: به ملاک لزوم دفع ضرر محتمل. دوم: به ملاک لزوم شکر منعم. سوم: به ملاک لزوم رعایت حق المولویة یا حق الطاعة. پس در مورد وجوب عقلی هم باید این

جلسه ۱۶ – PDF   جلسه شانزدهم  امکان وجوب فطری ابدال ثلاثه – احتمال دوم: وجوب فطری – احتمالات سه گانه در مورد وجوب فطری ۱۳۸۹/۰۷/۲۵    خلاصه جلسه گذشته باید ببینیم وجوب شرعی که ممکن نشد آیا این وجوب عقلی است یا فطری؟ چون از ابتدا گفتیم در مورد وجوب سه احتمال وجود دارد: اول: اینکه وجوب شرعی باشد. دوم: اینکه وجوب عقلی باشد. سوم: اینکه وجوب فطری باشد. معلوم شد که وجوب شرعی ممکن نیست، باید دو احتمال دیگر را بررسی کنیم. بسیاری از بزرگان معتقدند که وجوب در اینجا وجوب عقلی است؛ یعنی از نظر عقل بر ما لازم است یا مقلد باشیم یا مجتهد و یا محتاط. اما مرحوم آقای حکیم معتقدند این وجوب هم عقلی

جلسه ۱۵ – PDF   جلسه پانزدهم  مسئله اول – بررسی کلام مرحوم خوئی: دو اشکال مرحوم آیت الله فاضل به دلیل دوم – اشکال اول – پاسخ به اشکال اول – اشکال دوم – پاسخ به اشکال دوم ۱۳۸۹/۰۷/۲۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در کلام آقای خوئی در بیان عدم امکان وجوب شرعی ابدال ثلاثه بود. ایشان فرمودند که اگر بخواهد اجتهاد یا تقلید یا احتیاط شرعاً واجب باشد، باید یا به وجوب نفسی باشد یا به وجوب طریقی یا به وجوب غیری، و فی الجمله هیچ یک از این سه نوع وجوب در موارد علم اجمالی امکان ندارد، فقط وجوب طریقی آن هم به معنای معذریت در بعضی از فروض تصویر می­شود. در غیر موارد علم اجمالی

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم  امکان وجوب شرعی ابدال ثلاثه – وجوب طریقی – نتیجه – وجوب غیری – آیا این ابدال ثلاثه وجوب غیری دارند یا نه – کلام مرحوم خویی ۱۳۸۹/۰۷/۲۱   خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل دوم عدم امکان وجوب شرعی در مورد امور ثلاثه بود. عرض شد که مرحوم آیة الله خوئی قائل به عدم امکان شده­اند. ایشان فرموده­اند: وجوب اجتهاد و احتیاط و تقلید، وجوب شرعی نمی­تواند باشد چون وجوب شرعی از سه حال خارج نیست: یا وجوب نفسی است و یا وجوب طریقی و یا وجوب غیری می­باشد. عرض شد وجوب نفسی نیست، چون وجوب نفسی یا به ملاک وجوب تعلم احکام شرعیه است یا به ملاک وجود مصلحت واقعیه­ای که باعث

جلسه ۱۳ – PDF   جلسه سیزدهم  امکان وجوب شرعی در ابدال ثلاثه – اشکال مرحوم آیت الله فاضل بر دلیل اول – دلیل دوم بر عدم امکان وجوب شرعی ابدال ثلاثه  ۱۳۸۹/۰۷/۲۰   خلاصه جلسه گذشته بحث در امکان وجوب شرعی اجتهاد و تقلید و احتیاط بود. در مورد امکان وجوب شرعی گفته شد که دو قول وجود دارد، قول اول این بود که وجوب شرعی در اینجا امکان ندارد. قائلین به این قول هر کدام دلیلی برای این قول ذکر کرده­اند. دلیل اول ذکر شد که بعضی گفته­اند وجوب شرعی ابدال ثلاثه مستلزم تسلسل است و تسلسل باطل و محال است، بنابراین وجوب شرعی امکان ندارد. در مورد تسلسل این چنین می­گویند که اگر گفته شود برای وصول

جلسه ۱۲ – PDF جلسه دوازدهم چند نکته در عبارت تحریر – نکته دوم – نکته سوم – معنای وجوب ابدال ثلاثه – مقام اول: امکان وجوب شرعی – ادله قائلین به عدم امکان – دلیل اول بر عدم امکان وجوب شرعی ابدال ثلاثه ۱۳۸۹/۰۷/۱۹   خلاصه جلسه گذشته مسئله اول تحریر را در جلسه گذشته خواندیم، و بعضی از نکات جزئی در عبارت را اشاره کردیم. عرض شد که چرا در غیر ضروریات اجتهاد یا تقلید یا احتیاط باید کرد و توضیح این مسئله داده شد. نکته دوم مطلب دیگری که ایشان فرموده ابدال ثلاثه را فقط در عبادات و معاملات منحصر کرده، آیا دایره اجتهاد و تقلید و احتیاط منحصر در عبادات و معاملات است؟ بقیه افعال و

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم چند نکته در عبارت تحریر – تنبیه: اصطلاح قدما و متأخرین – تذکر چند مطلب – مسئله اول – بررسی نکات در عبارت تحریر ۱۳۸۹/۰۷/۱۸   خلاصه جلسه گذشته آشنایی با تفسیر به ویژه آیات الاحکام، به نحو اجمالی لازم است. ولی شناختن مسلک­ها و انواع تفسیر، کار تخصصی علم تفسیر است که لزومی در اجتهاد ندارد. سؤال: با توجه به اینکه معمولاً در ذیل آیات، روایاتی وارد شده که مفسر آیات می­باشند دیگر نیازی به دانستن تفسیر نیست. استاد: عمدتاً عمومات از آیات استفاده می­شود و روایات مخصص­ها و مقیدها را بیان می­کنند لذا ما در آیات عمده عمومات را مشاهده می­کنیم و برای آشنایی با اطلاقات احکام و عمومات مجبوریم به آیات

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم مقدمه پنجم: مبادی اجتهاد – علم تفسیر – مؤیدی برای این بحث – ذکر دو امر از مبادی اجتهاد ۱۳۸۹/۰۷/۱۷   خلاصه جلسه گذشته بحث جلسه گذشته در باره نیاز به علم رجال بود، و بیان کردیم که اجتهاد متوقف بر علم جال است اما در همین حدی که بیان شد و نه نظر مرحوم محقق همدانی و نه قول مرحوم آیت الله خوئی را می­پذیریم، فی الجمله اطلاع، کافی است چون مبنای ما حجیت خبر موثوق الصدور است، همین که قرائنی پیدا شود که به انسان کمک کند تا به صدور روایت وثوق پیدا کند کفایت می­کند، نیاز به علم رجال به همین مقدار است نه بیشتر. می­فرمایید دلیل، بالاخره این تبیین دارد،

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم مقدمه­ پنجم: مبادی اجتهاد – علم رجال – مبانی حجیت خبر واحد – مبانی حجیت خبر واحد – حق در مسئله – تذکر اخلاقی ۱۴/۰۷/۱۳۸۹    خلاصه جلسه گذشته در اجتهاد علوم و اموری مورد نیاز است که بعضی از آنها را بررسی کردیم. یکی از این علوم علم ادبیات عرب می­باشد. درباره نیاز اجتهاد به ادبیات عرب و علم لغت بیان شد که در حد آشنایی لازم است و نیازی به صاحب نظر بودن در این علم نیست. البته در کنار این مطلب عرض شد امام(ره) می­فرماید آشنایی با محاورات عرفی لازم است البته این علم نیست ولی یک امری است که در استنباط تأثیر دارد. علم دوم علم منطق بود که بر

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم مبادی اجتهاد – کلام محقق خراسانی در لزوم تجزی – مقدمه پنجم: مبادی اجتهاد – علم لغت و ادبیات عرب – علم اصول – علم منطق ۱۳۸۹/۰۷/۱۳   خلاصه جلسه گذشته بحث در مسئله امکان تجزی تمام شد و عرض کردیم که نه تنها قول به عدم امکان تجزی در اجتهاد باطل است بلکه ما به ملاحظه چندین مطلب می­توانیم قائل شویم به اینکه تجزی در اجتهاد ممکن است. کلام محقق خراسانی در لزوم تجزی مرحوم آخوند در کفایة نه تنها مدعی امکان تجزی در اجتهاد هستند بلکه می­گویند تجزی در اجتهاد لازم و ضروری است یعنی قول به تجزی یک امر لازم و ضروری است. عبارت این است «بل یستحیل حصول إجتهاد مطلق

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم امکان تجزی دراجتهاد – دلیل دوم بر عدم امکان تجزی – بررسی دلیل دوم – اثبات تجزی در اجتهاد ۱۳۸۹/۰۷/۱۱   خلاصه بحث گذشته بحث ما در امکان تجزی در اجتهاد بود که آیا تجزی در اجتهاد ممکن است یا خیر؟ عرض شد که قائلین به عدم امکان تجزی در اجتهاد چند دلیل اقامه کرده­اند. دلیل اول دلیل اول ذکر شد و اشکالاتی که بر دلیل اول به نظر می­رسید بیان شد. به هر حال محصل اشکال دوم این شد که کسانی مدعی تجزی در اجتهاد هستند و این تقسیم را پذیرفته­اند در واقع نمی­خواهند ملکه را تقسیم کنند، آنهایی که اجتهاد را به ملکه تفسیر کرده­اند و می­گویند اجتهاد یعنی ملکه­ای که بواسطه

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم مقدمه چهارم: اقسام اجتهاد – امکان اطلاق و تجزی -مقام اول: امکان اجتهاد مطلق -مقام اول: امکان اجتهاد مطلق -بیان قائلین به عدم امکان – بررسی قول به عدم امکان – کلام صاحب فصول – بررسی کلام صاحب فصول – مقام دوم:امکان تجزی در اجتهاد -ادله قائلین به عدم امکان تجزی در اجتهاد  ۱۳۳۸۹/۰۷/۱۰   خلاصه بحث گذشته بحث در اقسام اجتهاد بود، عرض شد که اجتهاد دارای تقسیمات متعددی است. یک تقسیم، تقسیم به اجتهاد بالقوه و اجتهاد بالفعل بود که این­را ما نپذیرفتیم. تقسیم دوم تقسیم به مطلق و متجزی است، مجتهد را به مجتهد مطلق و مجتهد متجزی تقسیم می­کنند. طبق تعریفی که مشهور از اجتهاد دارند و مرحوم آخوند هم

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم مقدمه سوم: مشروعیت اجتهاد – ادله مشروعیت اجتهاد: دلیل اول – دلیل دوم – مقدمه سوم: اقسام اجتهاد – تقسیم اول: اجتهاد بالقوه و اجتهاد بالفعل ۱۳۸۹/۰۷/۰۶   خلاصه بحث گذشته عرض شد قدرت و توانایی استنباط در برخی از تعاریف آمده و در همه نیست، عمده اشکالات ما ناظر به تعریفاتی است که توانایی و قدرت در آنها اخذ شده است. اگر مراد از ملکه آن قوه قدسیه باشد چنانچه بعضی اینطور می­گویند که به واسطه آن قوه قدسیه می­تواند احکام شرعیه را استنباط کند، حتی آن قوه نیز خود اجتهاد نیست چنانکه اشاره کردیم از قول صاحب هدایة المسترشدین. پس اجتهاد یعنی همان استنباط فعلی، اگر در تعریف قدرت و توانایی را

جلسه ۴ – PDF   جلسه چهارم مقدمه دوم: معنای اجتهاد – بررسی کلام محقق خوئی – تعریف مختار – نکته قابل توجه –حقیقت اجتهاد ۱۳۸۹/۰۷/۰۵   خلاصه جلسه گذشته مشهور متأخرین در مورد اجتهاد تعریفی ارائه داده­اند که به نظر مرحوم آقای خوئی محل اشکال است. محصل اشکال ایشان این بود که اگر ما اجتهاد را به معنای ملکه بگیریم و بگوییم که اجتهاد عبارت است از ملکه­ای که بواسطه آن اقتدار بر استنباط حکم شرعی پیدا می­شود این اجتهاد نمی­تواند عدل احتیاط و تقلید قرار بگیرد و همانند احتیاط و تقلید مؤمّن از عقاب باشد. وجه سخن این است که ملکه اجتهاد و استنباط با سایر ملکات تفاوت دارند، ملکه استنباط وجوداً متوقف بر استنباط نیست اگر چه