در بحث از پیشینه حضور مصلحت در فقه امامیه به بعضی از انظار و آراء در این باره اشاره کردیم و معلوم شد در ابواب مختلف فقهی و در مسائل گوناگون از زمان شیخ مفید به بعد این مسئله مورد توجه بوده و در استنباط و یا به تعبیر دقیق تر و بهتر در تطبیق احکام و فتاوا و اجرای آنها مدخلیت داشته.
جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم معنای «اکرامه علی الخَنی» – معنای خَنا – مصادیق «خنا»: ۱. غیبت – تعریف اول – تعریف دوم ۱۳۹۹/۱۱/۰۸ معنای «اکرامه علی الخَنی» امام سجاد(ع) فرمودند: «وَ أَمَّا حَقُ اللِّسَانِ فَإِكْرَامُهُ عَنِ الْخَنَى وَ تَعْوِيدُهُ الْخَيْرَ وَ حَمْلُهُ عَلَى الْأَدَبِ…»، پنج حق را برای زبان ذکر کردند که اولین آن «اکرامه عن الخنی». یعنی گرامی بداری زبانت را از خنا. معنای خَنا خنا اگر بخواهیم خلاصه معرفی کنیم عبارت است از بدزبانی. در کتابهای لغت عمدتاً خنا را به معنای فحش در کلام دانستهاند؛ «الخنا الفحش فی الکلام»، فحش، فَحَشَ یا فَحُشَ. در بعضی از کتابهای لغت هم تعبیر القبیح فی الکلام هم گفته شده؛ در لسان العرب، در معجم مقاییس اللغة،
جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم آیه ۳۶ _ بخش دوم: هبوط _ مطلب پنجم: محدودیت هبوط ۱۳۹۹/۱۱/۰۸ مطلب پنجم: محدودیت هبوط در بخش دوم آیه ۳۶ که درباره هبوط به سوی زمین است، تا اینجا چهار مطلب بیان شد. مطلب پنجم مربوط به محدودیت هبوط است. عرض کردیم که اساسا هبوط پس از سکونت آدم در بهشت، خودش تمثل یک واقعیت و حقیقت است و این در واقع علت خاصی تحقق پیدا کرد. خداوند متعال بر اساس قضای حتمی خودش هدفی را از هبوط آدم به زمین تعقیب میکرد و اکنون بر اساس ذیل این آیه میخواهد بفرماید این هبوط و استقرار در زمین محدود است و دائمی نیست. فرمود: «و قلنا اهبطوا بعضکم لبعض عدو
جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم آیه ۳۶ _ بخش دوم: هبوط _ مطلب سوم: علت هبوط _ مطلب چهارم: هدف هبوط ۱۳۹۹/۱۱/۰۷ خلاصه جلسه گذشته در بخش دوم آیه ۳۶ که بحث پیرامون هبوط است عرض کردیم مطالبی را باید متعرض شویم. مطلب سوم درباره علت هبوط بود. گفتیم ظاهر آیه این است که علت هبوط آدم عداوت شیطان نسبت به آدمیان و عداوت آدمیان نسبت به یکدیگر است که البته ریشه همه اینها همان عداوت شیطان است. یعنی چون بهشت محلی برای عداوت نیست، جای عداوت و بغض نیست، قهرا وقتی این عداوت (بعضکم لبعض عدو) محقق شد، عداوت شیطان با آدم و حوا و زمینه عداوت انسان ها به یکدیگر فراهم گردید، خداوند امر
جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم آیه ۳۶ _ بخش دوم: هبوط _ مطلب سوم: علت هبوط ۱۳۹۹/۱۱/۰۶ خلاصه جلسه گذشته بخش دوم آیه ۳۶ مربوط به مسئله هبوط است گفته شد. پیرامون مسئله هبوط چندین مطلب باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. مطلب اول در مورد داستان سکونت آدم و حوا در بهشت و اینکه بعد از آن هبوط کردند این پرسش مطرح شد که این تمثل چه حقیقت و واقعیتی است. مطلب دوم در این باره بود که آیا امر به هبوط شامل ابلیس هم میشود یا خیر و فقط مختص به آدم و حوا است که این هم اجمالا بررسی شد. مطلب سوم: علت هبوط مطلب سومی که به بخش دوم آیه ۳۶
جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم پیشینه مصلحت در فقه شیعه ۱۳۹۹/۱۱/۰۵ پیشینه مصلحت در فقه شیعه بحث در معنای لغوی و اصطلاحی مصلحت گذشت و معلوم شد در اصطلاح فقه مصلحت معنایی متفاوت از لغت و عرف ندارد. اما آنچه که لازم است درباره آن سخن بگوییم، پیشینه مصلحت در فقه است. ما این را در دو بخش دنبال میکنیم؛ یکی پیشینه مصلحت در فقه امامیه است و دیگری در فقه عامه. به هر حال دانستن سیر تطور حضور مصلحت در علم فقه و نزد فقیهان میتواند به ما کمک شایانی کند و مسیر را برای ما هموار کند که آیا اساسا ما میتوانیم از مصلحت به عنوان یک قاعده نام ببریم یا خیر. در فقه اهل تسنن هم
جلسه ۶ – PDF جلسه ششم معنای لغوی و اصطلاحی مصلحت ۱۳۹۹/۱۱/۰۴ خلاصه جلسه گذشته در جلسه گذشته پیرامون محدوده کلی حضور مصلحت در عرصه علم فقه مطالبی ایراد شد. البته در جلسات قبل از آن هم به موضوع حضور عنصر مصلحت در عرصه بعضی از علوم مربوط به فقه یا غیر آن اشاراتی داشتیم. محصل آنچه که گفته شد این بود که مصلحت به طور کلی در سه ساحت در عرصه علم فقه میتواند مورد بررسی قرار بگیرد. یکی در عرصه استنباط. دیگری در مرحله تطبیق؛ و سرانجام در مرحله اجرا. که البته مرحله تطبیق و اجرا هم قابل تداخل هستند. به هر حال چه دو ساحت و چه سه ساحت برای حضور مصلحت در عرصه علم فقه
جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهلم وجه تقدیم زبان بر سایر اعضا: ۱. اشراف زبان بر سایر اعضا – ۲. کلام، زیباترین و زشتترین مخلوقات – ۳. کلام، منشأ خطاها و گناهان – ۴. زبان معیار تقوا ۱۳۹۹/۱۰/۰۳ شرح رسالة الحقوق در مورد حق زبان عرض کردیم که امام سجاد(ع) با بیان حقوق مربوط به زبان شروع کردند؛ «وَ أَمَّا حَقُّ اللِّسَانِ فَإِكْرَامُهُ عَنِ الْخَنَى وَ تَعْوِيدُهُ الْخَيْرَ وَ حَمْلُهُ عَلَى الْأَدَبِ وَ إِجْمَامُهُ إِلَّا لِمَوْضِعِ الْحَاجَةِ وَ الْمَنْفَعَةِ لِلدِّينِ وَ الدُّنْيَا وَ إِعْفَاؤُهُ عَنِ الْفُضُولِ الشَّنِعَةِ الْقَلِيلَةِ الْفَائِدَةِ الَّتِي لَا يُؤْمَنُ ضَرَرُهَا مَعَ قِلَّةِ عَائِدَتِهَا وَ يُعَدُّ شَاهِدُ الْعَقْلِ وَ الدَّلِيلُ عَلَيْهِ وَ تَزَيُّنُ الْعَاقِلِ بِعَقْلِهِ [وَ] حُسْنُ سِيرَتِهِ فِي لِسَانِهِ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ». میفرماید
جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم سخن گفتن از جنس عمل است ۱۳۹۹/۱۰/۲۳ سخن گفتن از جنس عمل است بحث به حقّ اللسان رسید؛ عرض کردیم چرا امام سجاد(ع) زبان را در ذکر و اشاره بر سایر اعضا از هفت عضو مقدم کرد. گفتیم آثار فردی و اجتماعی زبان چیست. نکته دیگری که قبل از توضیح این پنج حق که امام سجاد(ع) ذکر کردهاند، لازم است متعرض آن شویم این است که ما باید سخن گفتن را یک عمل و فعل بهحساب آوریم. تذکر این نکته هم به این دلیل است که در برخی روایات به این نکته تکیه شده و هم به این دلیل است که در تلقیها و فرهنگهای مختلف کأن گفتار چیزی جدای از عمل
جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم آیه ۳۶ _ بخش دوم: هبوط _ مطلب دوم: بررسی شمول امر به هبوط نسبت به شیطان ۱۳۹۹/۱۰/۲۲ خلاصه جلسه گذشته بحث ما در بخش دوم آیه ۳۶ بود. عرض کردیم که بخش دوم درباره هبوط است که با این تعبیر شروع شد: «و قُلنا اهبطوا». درباره هبوط چند مطلب باید ذکر شود. مطلب اول این بود که اساسا داستان سکنی گزیدن آدم در بهشت و بعد هبوط او، تمثل چه حقیقت و واقعیتی است؟ مطلب دوم در این باره بود که هبوط آیا شامل ابلیس و شیطان هم میشود یا خیر؟ امر به هبوط در این مقام هر دو را در بر میگیرد یا نه؟ گفتیم برخی از بزرگان اهل
جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم مصلحت در عرصه اصول فقه _ مصلحت در عرصه فقه ۱۳۹۹/۱۰/۲۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در حضور عنصر مصلحت در برخی از عرصه های علم و دانش اسلامی بود. گفته شد در عرصه اصول فقه بسترهایی برای حضور عنصر مصلحت وجود دارد که البته ما در این مقام در صدد ارائه گزارشی کلی و اجمالی از این وضعیت هستیم. لذا غرض ما ورود به ماهیت این بحث ها و عناوینی که مطرح میکنیم نیست. تا اینجا به چهار عرصه و محور برای ورود مصلحت و حضورش در دانش اصول فقه اشاره کردیم. ۱. یکی اصل امکان درک مصالح و مفاسد واقعیه بود و اینکه مناطات و ملاکات احکام قابل کشف و قابل درک هستند
جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم مصلحت در عرصه اصول فقه ۱۳۹۹/۱۰/۲۰ مصلحت در عرصه اصول فقه بحث در حضور مصلحت در عرصه های مختلف علوم و دانش های اسلامی بود. در این بخش ما به طور گذرا اشاره اجمالی به حضور مصلحت در دو عرصه کردیم. یکی در عرصه علم کلام و دیگری در عرصه دانش فلسفه. یکی دیگر از عرصه هایی که رد پایی از مصلحت آن هم به نوعی گسترده تر از آنچه که در کلام مطرح شده، مربوط به علم اصول فقه است. تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعیه یا پیشینی با اینکه در علم اصول فقه و توسط دانشمندان این علم نیز مورد بررسی قرار گرفته، اما در علم اصول فقه به غیر
جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم آثار فردی و اجتماعی زبان ۱۳۹۹/۱۰/۱۷ شرح رسالة الحقوق «وَ أَمَّا حَقُ اللِّسَانِ فَإِكْرَامُهُ عَنِ الْخَنَى وَ تَعْوِيدُهُ الْخَيْرَ وَ حَمْلُهُ عَلَى الْأَدَبِ وَ إِجْمَامُهُ إِلَّا لِمَوْضِعِ الْحَاجَةِ وَ الْمَنْفَعَةِ لِلدِّينِ وَ الدُّنْيَا وَ إِعْفَاؤُهُ عَنِ الْفُضُولِ الشَّنِعَةِ الْقَلِيلَةِ الْفَائِدَةِ الَّتِي لَا يُؤْمَنُ ضَرَرُهَا مَعَ قِلَّةِ عَائِدَتِهَا وَ يُعَدُّ شَاهِدُ الْعَقْلِ وَ الدَّلِيلُ عَلَيْهِ وَ تَزَيُّنُ الْعَاقِلِ بِعَقْلِهِ حُسْنُ سِيرَتِهِ فِي لِسَانِهِ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ». وجه تقدیم ذکر زبان بر ذکر سایر اعضا در کلمات امام سجاد(ع) را بیان کردیم. بعد از آن شروع میکند به بیان حق زبان. آنچه ایشان در این مقام ذکر میکند، پنج امر است؛ پنج چیز را به عنوان حق زبان بیان میکند
جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم آیه ۳۶ _ بخش دوم _ هبوط _ مطلب اول: پیام اصلی سکونت در بهشت و هبوط او _ مطلب دوم: بررسی شمول امر به هبوط ۱۳۹۹/۱۰/۱۷ خلاصه جلسه گذشته در آیه ۳۶ دو بخش اصلی وجود دارد که تقریبا مطالب مربوط به بخش اول آن بیان شد. بخش اول درباره ازلال شیطان بود. اینکه چگونه شیطان انسان را فریب داد و نتیجه و نهایتش این شد که آدم از بهشت رانده شد. ما در بخش اول حدودا شش مطلب را ذکر کردیم و البته ممکن است بعضی از جهات دیگر هم باقی مانده باشد ولی رئوس مطالب بخش اول را بیان کردیم که بالاخره سرانجامش اخراج آدم از بهشت توسط
جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم آیه ۳۶ _ مطالبی پیرامون ازلال شیطان _ مطلب ششم: هدف اساسی شیطان در ازلال ۱۳۹۹/۱۰/۱۶ مطلب ششم: هدف اساسی شیطان در ازلال عرض کردیم درباره ازلال شیطان مطالبی لازم است مورد بررسی قرار گیرد. تا اینجا ما پنج مطلب که با محوریت ازلال شیطان بود را متعرض شدیم و درباره آنها سخن گفتیم. مطلب ششم باز میگردد به هدف اصلی ابلیس از ازلال که از طریق وسوسه صورت گرفت. یعنی به هر حال انسان گرفتار لغزش و مرتکب خطیئه شد و این ناشی از وسوسه ای بود که شیطان در او ایجاد کرد و سرانجام منتهی به خروج آدم از بهشت شد. حال سوال این است که غرض و هدف
جلسه ۳ -PDF جلسه سوم مصلحت در عرصه فلسفه ۱۳۹۹/۱۰/۱۴ خلاصه جلسه گذشته جلسه گذشته درباره مصلحت در عرصه علم کلام مطالبی را عرض کردیم و گفتیم آنچه که در علم کلام پیرامون مصلحت مطرح میشود، در واقع مربوط میشود به مرحله جعل و تشریع احکام. گفته شد مصلحت با حکم در سه ضلع ارتباط دارد؛ یکی از حیث تشریع و مرحله جعل و قانون گذاری است. یکی از حیث استنباط است که مصلحت در فرایند استنباط چه جایگاهی دارد، آیا اصلا جایگاهی دارد یا خیر. مرحله سوم هم مربوط میشود به تطبیق و اجرای حکم. آنچه مربوط به ضلع اول است، همان است که در علم کلام از آن بحث میشود و آن عبارت است از تبعیت احکام
جلسه ۷۳ – PDF جلسه هفتاد و سوم احکام لا ضرر – مسئله دهم: دلالت لاضرر بر لزوم جبران ضرر- ادله موافقین ۱۳۹۹/۰۳/۰۱ خلاصه جلسه گذشته در مسئله دهم بحث در این بود که آیا همانطور که از قاعده لاضرر رفع حکم ضرری استفاده میشود، میتوان حکمی که عدم آن ضرری است را هم استفاده کرد؟ یا به تعبیر دیگر آیا لاضرر شامل احکام عدمی هم هست یا خیر؟ عرض شد تعبیر دیگری که میتوان برای این مسئله بکار برد این است که آیا لاضرر دلالت بر ضمان و لزوم جبران ضرر میکند یا خیر؟ البته همانطور که در جلسه گذشته اشاره شد، در واقع مسئله ثبوت ضمان و لزوم جبران ضرر با این قاعده، به یک معنا اخص
جلسه ۷۲ – PDF جلسه هفتاد و دوم احکام لا ضرر – مسئله دهم: دلالت لاضرر بر لزوم جبران ضرر- ادله موافقین- دلیل اول تا دهم ۱۳۹۹/۰۳/۰۳ مسئله دهم: دلالت «لاضرر» بر لزوم جبران ضرر مسئله دهم درباره این است که آیا قاعده لاضرر همانطور که حکم ضرری را رفع میکند، میتواند حکمی که عدم آن ضرری است وضع کند یا خیر؟ عنوان و تعبیری که برای این مسئله میتوان بکار برد، چند عنوان است. طبق مبنای مشهور سه تعبیر میتوان برای این مسئله استفاده کرد. یعنی اگر قائل شویم که قاعده لاضرر نفی حکم ضرری میکند، بحث به این ترتیب سامان پیدا میکند که آیا همانطور که قاعده لاضرر دلالت بر رفع حکم ضرری میکند، دلالت بر وضع
جلسه ۷۱ – PDF جلسه هفتاد و یکم احکام لا ضرر – مسئله هشتم: اکراه بر ضرر- مسئله نهم: اقدام به ضرر ۱۳۹۹/۰۳/۰۱ خلاصه جلسه گذشته یک مطلب از مسئله هفتم که درباره تعارض ضررین باقی مانده که باید عرض شود و بعد انشاءالله مسئله هشتم بیان میشود. عرض شد در مورد تعارض ضررین راه حل های مختلفی ارائه شده است. در جلسه قبل دو تقریر از امام(ره) درباره تعارض ضررین و پاسخ های ایشان به هر یک از این دو تقریر ذکر شد. یک بیانی هم ما داشتیم که تقریبا همان بیان مرحوم محقق خراسانی بود. کلام محقق نائینی درباره تعارض ضررین مرحوم آقای نائینی هم پاسخی به مسئله تعارض ضررین دادهاند که مورد اشکال وارد شده است.
جلسه ۷۰ – PDF جلسه هفتادم احکام لا ضرر – مسئله هفتم: تعارض ضررین ۱۳۹۹/۰۲/۳۱ مسئله هفتم: تعارض ضررین مسئله هفتم درباره تعارض ضررین است. در مسئله تعارض ضررین سخن از این است که دو ضرر با هم تعارض میکنند. ممکن است این دو ضرر نسبت به شخص واحد متعارض باشند، و ممکن است نسبت به دو شخص تعارض صورت بگیرد. ولی عمده این است که در این مسئله دو ضرر وجود دارد که با هم متعارض هستند. فرق این مسئله با مسئله سوم و چهارم که تحمّلُ الضرر عن الغیر و یا دفعُ الضرر عن الغیر بود این است که آنجا یک ضرر است منتهی امرش دایر است بین اینکه به این شخص وارد شود یا دیگری؛ ولی
