مقدمات تفسیر – سال 91 – 90

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم پاسخ به سه سؤال ۱۳۹۱/۰۳/۰۸ خلاصه جلسه گذشته یک بحث در مورد اعجاز قرآن مربوط به اعجاز بیانی و بلاغت است، نکاتی را ما در این رابطه عرض کردیم و گفتیم دو سه مسئله در این رابطه باقی مانده است؛ یکی اینکه مفاد بعضی از آیات قرآن که در آنها تحدی به اتیان به سوره¬ای مثل سور قرآن شده آیا مختص به بلاغت است یا خیر؛ یعنی تحدی قرآن به خصوص بلاغت است یا خیر؟ دوم اینکه آیا این تحدی به بلاغت فقط منحصر به مردم آن دوران است یا خیر؟ و سوم اینکه آیا اعجاز قرآن منحصر به بلاغت است یا خیر؟ پاسخ به سه سؤال سؤال اول در مورد بحث

جلسه ۳۵ – PDF جلسه سی و پنجم  اعجاز بیانی: ۲- انتخاب کلمات ۱۳۹۱/۰۳/۰۱ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم یکی از وجوه اعجاز قرآن، اعجاز بیانی است، اعجاز بیانی جلوه¬های مختلفی دارد که در جلسه گذشته به یکی از این جلوه¬ها اشاره کردیم. ۲- انتخاب کلمات جلوه دوم اعجاز بیانی قرآن انتخاب کلمات است؛ یعنی کلمات به گونه¬ای در قرآن بکار رفته که هر گونه جابجایی در کلمات قرآن باعث به هم ریختن تناسب لفظی و معنوی آیات قرآنی می¬شود و فصاحت و بلاغت قرآن را مخدوش می¬کند. شیخ عبدالقاهر جرجانی در این باره می¬گوید: ادیبان عرب شیفته دقت در گزینش کلمات قرآن شده¬اند چون هرگز کلمه-ای را پیدا نکرده¬اند که متناسب جای خودش نباشد یا لغتی در جایی بیگانه

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم اعجاز بیانی: ۱ – اسلوب و سبک بیان قرآن ۱۳۹۱/۰۲/۳۰ خلاصه جلسه گذشته بحث از وجوه اعجاز قرآن بود، عرض کردیم یکی از وجوه اعجاز قرآن اعجاز بیانی است. منظور از اعجاز بیانی ظرافت¬ها و نکته¬های بلاغی است که بیشتر به جنبه¬های لفظی مربوط است اگر چه اصل ظرافت و لطافت بلاغت به معنا و محتوا مربوط می¬شود. این وجه از اعجاز قرآن جلوه¬های گوناگونی دارد که ما به بعضی از آنها اشاره می¬کنیم. جلوه¬های اعجاز بیانی ۱- اسلوب و سبک بیان قرآن یکی از جلوه¬های اعجاز بیانی قرآن اسلوب و سبک بیان قرآن است چون قرآن در زمانی که نازل شد در یک سبک نو و روش تازه¬ای ارائه شد که

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم آیات مربوط به اخبار از غیب ۱۳۹۱/۰۲/۲۵ بحث در وجوه اعجاز قرآن بود، عرض کردیم یکی از وجوه اعجاز قرآن اخبار از غیب است و به این سؤال پاسخ دادیم که چرا اخبار از غیب یکی از وجوه اعجاز قرآن است، بحث به اینجا رسید که در قرآن آیات زیادی درباره غیب وارد شده که ما می¬توانیم آنها را به دو قسم تقسیم کنیم، در بخشی از آیات به صراحت همین عنوان اخبار از غیب آمده؛ یعنی سخن از اخبار از غیب به همراه تحدی است و در بخشی از آیات هم مصادیق اخبار از غیب اشاره شده بدون اینکه همراه با تحدی باشد. قسم اول اما از قسم اول به چند

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم دلالت اخبار از غیب بر اعجاز قرآن ۱۳۹۱/۰۲/۱۸ بحث در یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن؛ یعنی مسئله اخبار از غیب بود، ما جلسه گذشته درباره اخبار از غیب مطالبی را عرض کردیم و توضیح دادیم که اخبار از غیب در اینجا به معنای خبر دادن از اموری است که انسان به کمک حواس باطنی و ظاهری خودش نمی¬تواند آن را دریابد مگر به استعانت و استمداد چیزی خارج از وجود خودش. دلالت اخبار از غیب بر اعجاز قرآن بحث دیگری که لازم است به آن اشاره شود این است که چرا اخبار از غیب دال بر اعجاز قرآن است و یکی از وجوه اعجاز قرآن به شمار می¬رود و چرا اگر

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم اخبار از غیب ۱۳۹۱/۰۲/۱۶ اخبار از غیب بحث در وجوه اعجاز قرآن بود، تا اینجا به دو وجه از وجوه اعجاز قرآن اشاره کردیم و الآن نوبت به بحث از یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن تحت عنوان اخبار از غیب رسیده است. در قرآن در آیات متعددی درباره اخبار از غیب مطالبی مطرح شده است، قبل از اینکه به آن آیات اشاره کنیم باید ببینیم معنای غیب چیست که اخبار از غیب به عنوان یک وجه از وجوه اعجاز معرفی شده است. حقیقت غیب در این مقام آن چیزی است که انسان بدون استعانت و استمداد از خارج از قوای ظاهری و باطنی خودش نمی­تواند آن را درک کند؛ یعنی اگر

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی  تبیان لکل شیء ۱۳۹۱/۰۲/۱۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در وجوه اعجاز قرآن بود، با توجه به اینکه ایام فاطمیه بود و فاصله­ای هم بین بحث­ها ایجاد شد و این فاصله هم طولانی شد لذا اجمالاً به بحث گذشته اشاره­ای می­کنیم و بعد وارد بحث جدید می­شویم. اصل بحث این بود که برای قرآن وجوه مختلفی از اعجاز وجود دارد؛ یکی از وجوه اعجاز قرآن تبیان لکل شیءٍ است و به این منظور آیه شریفه « نزّلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء» [۱] مورد استناد قرار گرفت که قرآن از ناحیه خداوند متعال که احاطه کامل بر همه چیز دارد نازل شده و نفس اینکه قرآن متصل به مبدأ وحی باشد و مبدأ وحی محیط

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم تبیان لکل شیء ۱۳۹۱/۰۱/۲۸ قرآن تبیان لکل شیء یکی دیگر از وجوه اعجاز قرآن این است که قرآن تبیان لکل شیءٍ است، یکی از آیاتی که بر تبیان بودن قرآن دلالت دارد آیه شریفه«وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ» [۱] است، این آیه دلیل بر این است که قرآن از ناحیه خداوند متعال که بر همه چیز عالم احاطه دارد نازل شده و همین قدر که ثابت شود قرآن از ناحیه خداوند متعال نازل شده؛ یعنی اتصال این کتاب به مبدأ وحی ثابت شود و معلوم شود قرآن از غیر خداوند متعال صادر نشده اعجاز قرآن است. اگر بخواهیم آنچه که در این آیه شریفه آمده را در

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم شبهه دوم پیرامون اعجاز قرآن ۱۳۹۱/۰۱/۲۶ خلاصه جلسه گذشته عرض شد در بحث از وجوه اعجاز قرآن یکی از ابعاد اعجاز قرآن عدم وجود اختلاف و تناقض در قرآن است، استدلال به این وجه از اعجاز با استناد به یکی از آیات قرآن بیان شد لکن اشکالات و شبهاتی نسبت به این استدلال مطرح است. یک شبهه باقی مانده که عرض کردیم اشکال نقضی است. مستشکل به دو مورد نقض کرد که در قرآن علیرغم ادعای شما مبنی بر عدم وجود اختلاف و تناقض مواردی دال بر وجود اختلاف و تناقض در قرآن وجود دارد که نمونه اول را عرض کردیم و پاسخ دادیم. نمونه دوم این بود که در بعضی از

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم عدم وجود اختلاف و تعارض در قرآن ۱۳۹۱/۰۱/۲۱ خلاصه جلسه گذشته عرض شد یکی از وجوه اعجاز قرآن عدم اختلاف و تعارض و تناقض در قرآن است، استدلال بر این ادعا هم بیان شد. لکن گفتیم شبهات و اشکالاتی در رابطه با این وجه از اعجاز قرآن ذکر شده که شبهه اول را بیان کردیم و از آن پاسخ دادیم، شبهه دوم این بود که در خود قرآن به وقوع نسخ اعتراف شده و وجود نسخ دلالت بر وجود اختلاف و تعارض دارد و شاید أظهر مصادیق اختلاف در قرآن، خود نسخ باشد پس اینکه گفته می­شود در قرآن تعارض و تناقض و اختلاف نیست مورد قبول نیست چون نسخ به این

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم عدم وجود اختلاف در قرآن ۱۳۹۱/۰۱/۱۹ خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره وجوه اعجاز قرآن بود، عرض کردیم اصل اعجاز قرآن قطعی و مسلم است لکن شبهاتی پیرامون اعجاز قرآن مطرح شد که ما به آنها پاسخ دادیم. در بحث از وجوه اعجاز قرآن هم عرض کردیم اعجاز قرآن در ابعاد و وجوه مختلف متجلی شده؛ یکی از وجوه اعجاز قرآن عدم وجود اختلاف و تعارض و تناقض در قرآن است، برای این منظور به آیه شریفه:«أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا» [۱] استدلال شده است. آنچه که از این آیه استنباط می­شود یک قیاس استثنایی است که متشکل از دو مقدمه است؛ مقدمه

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم شبهه دوم پیرامون اعجاز قرآن ۱۳۹۰/۱۲/۱۵ بحث در وجوه اعجاز قرآن است که باید مطالبی را درباره وجوه اعجاز قرآن مطرح کنیم ولی قبل از طرح این موضوع در رابطه با اصل اعجاز قرآن عرض کردیم دو شبهه مطرح است که یک شبهه را در جلسه گذشته اشاره کردیم و امروز به شبهه دوم اشاره می­کنیم. شبهه دوم شبهه دیگری که در رابطه با اصل اعجاز قرآن مطرح است مسئله پیچیدگی اعجاز قرآن است؛ به این معنی که اعجاز قرآن برای همه قابل درک و فهم نیست در حالی که معجزه باید به گونه­ای باشد که همه مردم اعجاز آن را درک کنند؛ چون هدف از اعجاز، صدق ادعای نبوت و در

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم دو شبهه پیرامون اعجاز قرآن ۱۳۹۰/۱۲/۰۸ نکته ما گفتیم در بعضی از آیات قرآن دعوت به اتیان به مثل قرآن شده و در واقع در مقام بیان ناتوانی در آوردن سوره­ای مثل قرآن است، پس قرآن به آوردن مثل خودش تحدی کرده است، نکته­ای که می­خواهیم عرض کنیم این است که وقتی در قرآن تحدی می­شود منظور این نیست که جملاتی از نظر شکل و محتوا شبیه قرآن آورده شود؛ چون ممکن است به ذهن افراد زیادی خطور کند که آوردن مثل سوره­های قرآن کار دشواری نیست و می­توان از این سوره­ها تقلید کرد در حالی که منظور از تحدی به سوره­هایی مثل قرآن این نیست که تقلید کنید و مثل سوره­های

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم شمول تحدی نسبت به همه زمان ها ۱۳۹۰/۱۲/۰۶ شمول تحدی نسبت به همه زمان­ها بحث دیگری که درباره تحدی وجود دارد این است که تحدی نسبت به همه زمان­ها جریان دارد، ما سابقاً گفتیم تحدی قرآن به اتیان به مثل قرآن یا حتی سوره­ای از سور قرآن صرفاً منحصر به مردم زمان نزول قرآن نبوده، بلکه این اعجاز همیشگی است و ناتوانی و اعجاز دیگران در این رابطه ابدی است. سؤال: آیا تحدی فقط نسبت قرآن است یا نسبت به کتب آسمانی دیگر هم تحدی صورت گرفته است؟ استاد: اولاً: ما متون اصلی کتب آسمانی دیگر را در اختیار نداریم تا ببینیم آیا در آن تحدی واقع شده یا خیر؟ ثانیاً: در

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بيست و دوم جاودانگی اعجاز قرآن ۱۳۹۰/۱۲/۰۱ خلاصه جلسه گذشته بحث در جاودانگی اعجاز قرآن بود، عرض کردیم آیاتی از قرآن بر جاودانگی اعجاز قرآن دلالت می­کند که یک آیه را در جلسه گذشته مورد بررسی قرار دادیم. آیه دوم آیه شریفه:« قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلي أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهيرًا » [۱] ؛ بگو: اگر انسانها و پريان (جن و انس) اتفاق کنند که همانند اين قرآن را بياورند، همانند آن را نخواهند آورد؛ هر چند يکديگر را (در اين کار) کمک کنند. ما این آیه را قبلاً هم در بحث از تحدی به کل قرآن ذکر کردیم، این آیه دلالت می­کرد

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم جاودانگی اعجاز قرآن ۱۳۹۰/۱۱/۲۴ خلاصه جلسه گذشته نتیجه بحث گذشته این شد که مسئله اعجاز قرآن از آیات مشتمل بر تحدی قابل استفاده است. در آیات تحدی اثبات شد که دیگران نمی­توانند حتی سوره­ای مثل سوره­های قرآن بیاورند و فرقی هم بین سوره­های کوتاه و بلند نیست؛ چون تحدی به کل قرآن، به ۱۰ سوره و حتی به یک سوره هم در قرآن آمده است لکن در مورد کمتر از یک سوره مثل یک جمله از قرآن از آیات تحدی چیزی استفاده نمی­شود؛ یعنی در قرآن مبارزه طلبی و هم آورد خواهی به یک جمله از جملات قرآن نشده و مثلاً در آیه­ای از آیات قرآن نیامده هیچ کس نمی­تواند حتی یک

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیست معنای اعجاز ۱۳۹۰/۱۱/۲۴ خلاصه جلسه گذشته بحث در معنای اعجاز قرآن بود، عرض کردیم اعجاز عبارت است از ناتوان ساختن دیگران نه به این معنی که ابزار قدرت و توانایی دیگران از آنها سلب شود بلکه به این معنی که قرآن در حدی از فصاحت، بلاغت و… است که دیگران نمی­توانند مثل آن را بیاورند؛ یعنی به قدری مرتبه قرآن والا است که دور از دسترس دیگران است. عرض شد در قرآن لفظ اعجاز ذکر نشده و مسئله تحدی؛ یعنی مبارزه طلبی مطرح شده که تحدی یا به کل قرآن است چنانچه در بعضی آیات اشاره شده یا به ۱۰ سوره از قرآن و یا به یک سوره از قرآن است چنانچه در آیات

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم معنای اعجاز ۱۳۹۰/۱۱/۱۷ اعجاز قرآن از جمله مباحث مهم مقدماتی قرآن مسئله اعجاز قرآن است، این مطلب که قرآن معجزه جاویدان پیامبر اسلام است مکرراً مطرح شده و جای بحث و گفتگو ندارد. اعجاز از ریشه عجز به معنای ناتوان کردن است، ناتوان کردن دیگران به دو نحو ممکن است: گاهی اعجاز و ناتوان کردن دیگران به سلب توانایی­های دیگران است، فرض کنید که توانایی کسی به مال یا قدرت یا مقام است در این صورت اعجاز این شخص به این است که ابزار توانمندی او یعنی مال، مقام و قدرت او از او گرفته شود. اما گاهی اعجاز و ناتوان کردن دیگران به این نیست که توانایی دیگران سلب شود بلکه به این

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم رجال و درایه- علوم تجربی و انسانی ۱۳۹۰/۱۱/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در علوم مورد نیاز تفسیر بود، تا اینجا به تعدادی از علوم مورد نیاز تفسیر اشاره کردیم، چند مورد دیگر باقی مانده که آنها را هم مورد بررسی قرار می­دهیم. رجال و درایه یکی از علوم مورد نیاز تفسیر، علم رجال و درایه است، علم رجال علمی است که درباره اوصاف راویان حدیث از جمله صدق، عدالت و فسق که ممکن است در اعتبار حدیث دخالت داشته باشند بحث می­کند که آیا عدالت، صدق، وثوق و… در اعتبار حدیث دخالت دارند یا خیر؟ علم درایه هم مربوط به کیفیت نقل حدیث از حیث اتصال و انقطاع سند یا مسند و مرسل بودن

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم معانی و بیان- کلام- اصول فقه – فقه ۱۳۹۰/۱۰/۱۲ بحث در علوم مورد نیاز تفسیر بود، تا اینجا در مورد علوم ادبی شامل لغت، صرف و نحو مطالبی را عرض کردیم، معلوم شد که نیازمندی مفسر به علم صرف و نحو مسلم است اما نیازمندی به علم لغت به عنوان اینکه قواعد این علم را بداند لازم نیست. ۴ و ۵) علم معانی و بیان علم معانی عبارت است از اصول و قواعدی که با رعایت آنها کلام با مقتضای حال و با قصد متکلم از بیان کلام مطابق می­گردد. علم بیان هم عبارت است از قواعدی که به سبب آن راه­های بیان یک معنی به اشکال مختلف که از جهت وضوح و روشنی