تفسیر – سال 97 – 96

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم آیه بیست و چهارم_ پاسخ به سه شبهه_ یک روایت ۱۳۹۷/۰۲/۱۰   بررسی سه شبهه در آیه بیست و چهارم بعد از بحث از مفردات و مطالبی که به تبیین معنای آیه و تفسیر آن کمک می‌کرد نوبت می‌رسد به پاسخ از سه شبهه، در رابطه با محتوی و مضمون این آیه سه شبهه مطرح است که باید به این سه شبهه پاسخ دهیم. شبهه اول شبهه و اشکال اول این است که در جای خود منقح شده است که تکلیف دایر مدار قدرت عقلی و شرعی است، لذا تکلیف به غیر مقدور قبیح است، ما نمی‌توانیم کسی را مکلف کنیم به کاری که از حیطه قدرت او خارج است، در حالی

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم آیه بیست و چهارم_ بررسی یک روایت_ وجود جهنم_ بررسی اختصاص جهنم به کافران ۱۳۹۷/۰۲/۰۹   بررسی یک روایت عرض کردیم در مورد آیه بیست و چهارم سوره بقره نسبت به این بخش یعنی،«فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ»، ناس هم می‌تواند وقود باشد و هم حطب باشد یعنی هم چیزی که به سبب آن آتش روشن می‌شود و هم چیزی که خودش مثل هیزم مایه استمرار آتش است و آتش می‌گیرد، اما در مقابل، یک روایتی از امام عسکری(ع) وارد شده است که ظهور در این دارد که منظور از ناس فقط حطب است: «عن العسکری (علیه السلام): (فاتقوا النار التی وقوده ها الناس): ای حطبها» . به نظر برخی این

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم آیه بیست و چهارم _ نکات مهم آیه ۱۳۹۷/۰۲/۰۸   خلاصه جلسه گذشته در آیه بیست و چهارم که این «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ»، ما مفردات این آیه را آن مقداری که لازم بود و برای فهم معنای آیه مناسب بود، بیان کردیم، اما در مقام تبیین معنا و مقصود از آیه و تفسیر آیه چند نکته باید در اینجا متعرض شویم. نکات آیه در آیه خداوند متعال می‌فرماید: اگر نمی‌توانید که هرگز نمی‌توانید سوره ای مثل قرآن بیاورید پس از آتشی که وقود آن انسان و مردم و سنگ‌ها و بت‌هایی است که می‌پرستید و آماده شده است برای کافران بپرهیزید. ۱.

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم آیه بیست چهارم _ مفردات ۱۳۹۷/۰۲/۰۳   ادامه بحث درباره مفردات آیه بحث در مفردات آیه بیست و چهارم بود، درباره برخی از واژه‌هایی که در این آیه بکار رفته است مطالبی را عرض کردیم. ۴.«حجاره» در مورد «حجارة» سه احتمال مطرح است: احتمال اول ۱. برخی از مفسرین به استناد برخی از احادیث معتقدند منظور از حجارة که به عنوان وقود جهنم از آن یاد شده، همان سنگ سیاه کبریت است، کبریت یک سنگی است که بوسیله آن ایجاد آتش و حرارت می‌شود، این سنگ ویژگی‌هایی دارد: بدبو و پر دود است، شدت چسبندگی و سرعت اشتعال دارد و البته حرارت هم ایجاد می‌کند، سنگ کبریت همان گوگرد است، همان چیزی

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم آیه بیست و چهارم _ مفردات ۱۳۹۷/۰۲/۰۲   آیه بیست و چهارم «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ» پس اگر انجام ندادید که قطعاً انجام نخواهید داد ازآتش بترسید که آتش زنه و آتش گیره آن بدنهای مردم گنه‌کار و سنگ‌هاست، آتشی که برای کافران آماده شده است. ارتباط این آیه با آیه قبل ارتباط این آیه با آیات قبل از این جهت است که در آیه قبل فرمود:« وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ»، اگر در آنچه که ما بر عبد خود نازل کردیم شک دارید، پس یک سوره‌ای مثل یکی از سوره های قرآن بیاورید، یعنی بعد

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم آیه بیست و سوم_حقیقت اعجاز(مقدمات هفت‌گانه) ۱۳۹۷/۰۲/۰۱   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم به مناسبت آیه ۲۳ سوره بقره که پیرامون اعجاز و تحدی سخن می‌گوید مختصری درباره حقیقت اعجاز و جامعیت تحدی قرآن توضیح می‌دهیم. قرآن می‌گوید هم اصل اعجاز ثابت است و هم مهمترین معجزه خورد قرآن است به این دلیل که کسی نمی‌تواند نظیر آن را بیاورد، تحدی هم که صورت می‌گیرد در واقع مبارز می‌طلبد برای آوردن نظیر سوره یا سُوَری یا مثل خود قرآن، بعد به این مناسبت ما سخن از حقیقت اعجاز مطرح کردیم واینکه چگونه ممکن است در طبیعت چیزی رخ دهد که برخلاف قانون طبیعت باشد و عادت را خرق کند. گفتیم مرحوم علامه طباطبایی با

جلسه ۴۹ – PDF جلسه چهل و نهم آیه بیست و سوم_ حقیقت اعجاز ۱۳۹۷/۰۱/۲۷   حقیقت اعجاز در آیه بیست و سوم نکات و مطالبی که اجمالاً لازم بود مورد تعرض قرار بگیرد اشاره شد، منتهی چون این آیه اولین آیه‌ای است که در آن مسئله تحدی مطرح شده و بحث از اعجاز قرآن مورد اشاره قرار گرفته، لازم است مختصری درباره مسئله اعجاز سخن بگوییم، هرچند ما از اصل این مسئله یعنی مسئله اعجاز قرآن و تحدّی به قرآن یا ده سوره یا یک سوره، در مباحث مقدماتی تفسیر بحث کردیم، لذا ارجاع می‌دهیم شما را به آن مباحث، اما اجمالاً درباره حقیقت اعجاز و مسئله تحدی در قرآن مطالبی مطرح خواهیم کرد که اینجا خالی از این

جلسه ۴۸ – PDF جلسه چهل و هشتم آیه بیست و سوم_ نظر مختار در مرجع ضمیر «مثله»_ یک اشکال و پاسخ آن ۱۳۹۷/۰۱/۲۶ نظر مختار در مرجع ضمیر «مثله» در مورد ضمیر کلمه«مثله» عرض کردیم که احتمالاتی وجود دارد و در بین این احتمالات این احتمال که ما به گونه‌ای این کلمه را معنا کنیم که مرجع این ضمیر «ما نزلنا» باشد با این قید که یک عبد امّی درس نخوانده آن را آورده است، (مجموع قید و مقید با هم)، قابل قبول است، این احتمال هم می‌تواند منطبق بر آن مطلبی باشد که مرحوم علامه از روایت نقل کرده است و هم می‌تواند جداگانه به عنوان احتمال چهارم محسوب شود، چون مرحوم علامه فرمود مرجع این ضمیر طبق

جلسه ۴۷ – PDF جلسه چهل و هفتم آیه بیست و سوم_ جمع بین آیه دوم و آیه بیست و سوم ۱۳۹۷/۰۱/۲۰   جمع بین آیه دوم و آیه بیست و سوم عرض کردیم یک سوالی در مورد آیه بیست و سوم و آنچه در آیه دوم گفته شده، ممکن است مطرح شود، چون در آیه دوم سوره بقرة فرمود:« ذَلِکَ الْکِتَابُ لا رَیْبَ فِیهِ»، ظاهر این آیه این است که در قرآن جای ریب و شک وتردید نیست، اما در این آیه می‌فرماید:« وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا»، ظهور این آیه دراین است که پس امکان شک و ریب در قرآن است که می‌فرماید اگر در این چیزی که بر بنده ما نازل شده است شک

جلسه ۴۶ – PDF جلسه چهل و ششم آیه بیست و سوم_ مفردات ۱۳۹۷/۰۱/۱۹     خلاصه جلسه گذشته در مورد آیه بیست و سوم نکات و مطالبی را عرض کردیم، آیه این بود که «وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ» در مورد ارتباط این آیه با آیات قبل و اینکه این آیه در واقع هم اثبات نبوت می‌کند و هم در مقام تحدی است، مطالبی را عرض کردیم، اینکه در قرآن اختلاف در تحدی وجود دارد و بعضاً تحدی به کل قرآن می‌شود و گاهی تحدی به ده سوره و گاهی به یک سوره، این را هم توضیح دادیم. گفتیم این ممکن است به حسب

جلسه ۴۵ – PDF جلسه چهل و پنجم آیه بیست و سوم ۱۳۹۷/۰۱/۱۸     آیه بیست و سوم «وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ» اگر در آنچه که ما بر بنده خویش نازل کردیم ریب و شک و تردید دارید، پس به یک سوره از آنچه که او آورده است شما هم اتیان کنید و یک سوره ای مثل سوره های کتاب او بیاورید و به غیر از خداوند از همه کسانی که می‌توانید یاری و مساعدت بطلبید اگر راست می‌گویید.» این آیه از آیاتی است که هم از ادله اثبات نبوت است و هم از آیات تحدی محسوب می‌شود و نتیجه آن تبیین دروغ

جلسه ۴۴ – PDF جلسه چهل و چهارم آیه ۲۲- بخش ششم«و انتم تعلمون» ۱۳۹۶/۱۲/۲۰   بخش ششم«و انتم تعلمون» یک جمله و یک عبارت باقی مانده و آن هم عبارت «و أنتم تعلمون» است. این جمله حالِ برای فاعلِ «لاتجعلوا» است. چون قبل از آن فرمود: «فلا تجعلوا لله أنداداً» عرض شد این عبارت مبیّن بخش سلبی توحید است. چون توحید همیشه متضمن دو بخش است: یکی بخش ایجابی و یکی هم بخش سلبی. مثل «لا إله إلا الله» که هم وجود خدا را اثبات می‎کند و هم وجود شریک را برای خداوند تبارک و تعالی نفی می‎کند یا مثلاً در آیه دیگری این دو بخش به صورت واضح و روشن بیان شده است: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا في‏ كُلِّ

جلسه ۴۳ – PDF جلسه چهل و سوم آیه ۲۲- بخش پنجم(فلا تجعلوا لله أنداداً) ۱۳۹۶/۱۲/۱۹   بحث در آیه ۲۲ بود. چهار بخش از بخش‎های این آیه تفسیر شد و اجمالاً مطالبی که در این مقام لازم بود بیان شود، گفته شد. بخش پنجم(فلا تجعلوا لله أنداداً) بخش پنجم این است: «فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ». در این بخش از آیه، به دنبال بیان جنبه سلبیِ توحید است که در دو آیه قبل بیان شده است. آیه بیست و یکم با این خطاب شروع شد: «يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ‏ الَّذي خَلَقَكُمْ»؛ در آن آیه امر به عبادت ربّ شد و از همه گروه‎ها و اصناف خواست که پروردگار خود را عبادت کنند. آن آیه جنبه ایجابی

جلسه ۴۲ – PDF جلسه چهل و دوم آیه22_ بخش سوم( و انزل من السماء ماء…) ۱۳۹۶/۱۲/۱۴    عرض کردیم در آیه ۲۲ چند بخش قابل بحث است، در جلسات گذشته درباره دو بخش از این آیه مطالبی را ارائه کردیم، بخش اول«الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأرْضَ فِرَاشًا» و بخش دوم«وَالسَّمَاءَ بِنَاءً»بود. بخش سوم آیه: « وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ» این بخش از آیه درباره باران و آثاری است که در کره زمین برجای می‌گذارد، چون مفاد آیه بیست و دوم تبیین ربوبیت خداوند در قالب نمونه هایی از نعمت‌های ظاهری خداوند است، در این آیه و آیه قبل اصول کلی نعمت‌های ظاهری را بیان کرده است یعنی خلق و ایجاد انسان و کره زمین

جلسه ۴۱ – PDF جلسه چهل و یکم آیه 22_ بخش دوم: « وَالسَّمَاءَ بِنَاءً» ۱۳۹۶/۱۲/۱۳   ادامه جلسه گذشته بحث در آیه ۲۲ سوره بقرة بود« الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»، عرض کردیم این آیه در واقع مشتمل بر چهار بخش می‌باشد، در مورد بخش اول جلسه قبل صحبت کردیم« الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأرْضَ فِرَاشًا». معنای فراش  یک روایتی در مورد معنای فراش در ذیل بخش اول باقی مانده است، این روایت را بخوانیم و بعد به سراغ بخش دوم برویم. عرض کریم فراش به معنای بستر استراحت است، از ارض تعبیر به فراش شده است. برای اینکه معنای فراش در

جلسه ۴۰ – PDF جلسه چهلم آیه22_ بخش اول: الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأرْضَ فِرَاشًا ۱۳۹۶/۱۲/۱۲   آیه بیست و دوم «الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» معنای آیه بیست و دوم این است که خداوندی که زمین را برای شما فراش و بستر قرار داد و آسمان را بنایی برافراشته و از آسمان باران برای شما نازل کرد، آنگاه به واسطه نزول باران از آسمان میوه‌ها و ثمراتی خارج کرد که رزق و روزی شما باشند، پس برای خداوند مثل و شریک قرار ندهید« وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ». ارتباط آیه با آیات قبل ربط این آیه به آیه قبل و آیات قبل از آن این

جلسه ۳۹ – PDF جلسه سی و نهم آیه 21_ گستره عبادت ۱۳۹۶/۱۲/۰۷   خلاصه جلسه گذشته محصل مطالبی که درباره آیه بیست و یکم بیان شد این است که در این آیه خداوند متعال خطاب به عموم مردم و اصناف سه‌گانه که در آیات قبل از آن‌‌ها نام برده شد می‌فرماید خدا را عبادت کنید و امید است که نتیجه عبادت شما تقوای الهی باشد، استدلالی هم که در این آیه بر لزوم عبادت ذکر شده هم توضیح داده شد. گستره عبادت عمده این است که دامنه و گستره عبادت در چه محدوده‌ای است؟ چون به نظر بدوی عبادت صرفا مناسک و اعمالی است که در اصطلاح فقهی از آنها به عنوان عبادت یاد می‌شود، یعنی اعمالی که انسان

جلسه ۳۸ – PDF جلسه سی و هشتم آیه21_«والذین من قبلکم» و «لعلکم تتقون» ۱۳۹۶/۱۲/۰۶   خلاصه جلسه گذشته در مورد آیه بیست و یکم نسبت به بخش اول آیه که جمله«یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ» می‌باشد، عرض کردیم متضمن بیان سه اصل در مورد عبادت است، یکی اصل لزوم عبادت و دوم اینکه معبود ربّ ما می‌باشد، و سوم اینکه معبود خالق ما هم است، یعنی ملازمه بین ربوبیت و خالقیت. انواع سه‌گانه استدلال بر لزوم عبادت در قرآن همین‌جا لازم است به این مطلب اشاره کنیم که بطور کلی در قرآن برای بیان لزوم عبادت به طرق مختلفی استدلال شده است، البته معمولاً در قرآن برای احکام جزئیه استدلال نمی‌شود. البته در مورد اینکه روزه باید

جلسه ۳۷ – PDF جلسه سی و هفتم آیه 21_ اصول سه‌گانه بخش اول آیه ۱۳۹۶/۱۲/۰۵   خلاصه جلسه گذشته بحث در آیه «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»بود، در جلسه قبل مطالبی را مقدمتاً درباره خطابات قرآنی که با مثل «یا ایها » آغاز می‌شود گفتیم، اشاره‌ای به انواع این خطابات و اقسام آن و نیز فوائد مخاطب قرار دادن انسان نیز داشتیم. شمول خطاب« یَا أَیُّهَا النَّاسُ» اما یک نکته‌ای که باقی مانده و در ادامه مطالب گذشته، لازم است مورد رسیدگی قرار بگیرد این است که بعضی گفته‌اند که در قرآن هرجا «یا ایها الذین آمنوا» آمده است این آیه در مدینه نازل شده و هرجا خطاب بصورت«یا ایها الناس» است،

جلسه ۳۶ – PDF جلسه سی و ششم آیه بیست و یکم _ مقدمه: انواع خطابات در قرآن ۱۳۹۶/۱۱/۱۶ آیه بیست و یکم «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» خداوند متعال بعد از تبیین حال سه گروه و سه دسته از مردم یعنی متقین، کفار و منافقین، مردم را به صورت عام به سوی بندگی خودش دعوت می‌کند، ابتدا درباره متقین فرمود آنها مشمول هدایت خداوند متعال شدند و قرآن سبب هدایت آنها شد، در مورد کافران هم فرمود مهر بر دل‌های آنها خورده و بر چشم و گوش آنها پرده آویخته شده است، منافقین هم که با آن صفات هفتگانه معرفی شده‌اند و دو مثال هم برای منافقین ذکر کرد و وضعیت أسفناک