جلسه ۹۹ – PDF

جلسه نود و نهم

بررسی نظر اهل تفریط درباره تغذیه – حرام خواری مستقیم و غیرمستقیم

۱۴۰۲/۱۰/۰۶

شرح رساله حقوق

عرض کردیم امام سجاد(ع) در ادامه بیان حقوق اعضای بدن انسان رسیدند به حق بطن، حق شکم. ما یک توضیح کلی راجع به فراز این فرمایش امام سجاد(ع) بیان کردیم که اصولا حضرت در این فراز به دو حق عمده شکم اشاره کردند؛ یک حق لازم و واجب الرعایه که ترکش موجب معصیت و عقاب و مجازات است، اینکه از حرام اجتناب کند، قلیل یا کثیر، دوم حق راجح، و آن هم حق میانه روی در خوردن و آشامیدن، این دو حق را باید بسط و توضیح دهیم و آثاری که ترک این توصیه‏ها دارد، اگر کسی مثلا پا را از دایره اعتدال و میانه روی فراتر بگذارد چه مشکلات جسمی و روحی برای او پدید می‏آید. این شاکله کلی بحث بود.
مقدمتا عرض کردیم بطن ظرف مأکولات و مشروبات انسان است، انسان به تغذیه نیاز دارد، بدون تغذیه امکان ندارد انسان بتواند ادامه حیات بدهد، این را توضیح دادیم، منتهی برای تغذیه یک آداب و توصیه هایی شده که توجه به آن لازم است.

بررسی نظر اهل تفریط درباره تغذیه

کسانی که به طور کلی می‏خواهند باب تغذیه بر انسان بسته شود و به روش های غیر متعارف در تغذیه روی بیاورند از دایره بحث ما خارج هستند. یک عده همیشه راه افراط و تفریط پیش می‏گیرند و فکر می‏کنند اصلا تغذیه مهم نیست و نباید به آن توجه کرد خداوند می‏فرماید: «كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ» ، « أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ» .
یکی از بهانه‏هایی که مخالفان انبیاء و منکران نبوت در طول تاریخ داشتند این بود که پیامبر نباید غذا بخورد و در میان مردم در بازار نباید راه برود «وَقَالُوا مَالِهَذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَيَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذِيرًا» ، گفتند چرا این پیامبر غذا می‏خورد و در بازار راه می‏رود؟ اینکه غذا می‏خورد، می‏خواستند بگویند این مثل فرشته ها نیست، چرا در بازار راه می‏رود، مثل پادشاهان نیست، یعنی این یک موجودی است که نه شیوه ملائکه را دارد و نه مانند پادشاهان. بعد می‏گویند چطور فرشته‏ای نازل نشده است که مردم را انذار کند؟
این یک نگاهی است که معلوم است بهانه جویی است ولی گاهی این بهانه ها ممکن است توسط عده ای به عنوان یک واقعیت تلقی شود مثلا غذا خوردن برای چه، … . این یک فکری است که فکر می‏کنم کسی تفوه به آن نمی‎تواند بکند، یک فکر پوسیده … .
پس اصل تغذیه یک امر مسلمی است. بر این حقیقت خداوند متعال تأکید هم می‏کند و می‏فرماید «وَ ما جَعَلْناهُمْ جَسَداً لا يَأْكُلُونَ الطَّعامَ وَ ما كانُوا خالِدِينَ» راجع به پیامبران می‏فرماید. می‏فرماید ما اینها را موجوداتی که غذا نخورند قرار ندادیم؛ عمر جاویدان هم نداشتند، یعنی غذا نخوردن به انسان عمر جاویدان نمی‏دهد، بالاخره این سلول های بدن به مرور فرسوده می‏شود و خودش موجب هلاکت خودش می‏شود.
عمده این است که این تغذیه که از طریق دهان مواد غذایی را بطن می‏رساند چگونه باشد. عمده کار بطن این است، اکل و شرب، این چه باید بخورد و چه نباید بخورد؟ چه کارهایی برایش لازم است و چه کارهایی برایش رجحان دارد؟
اولین چیزی که امام اینجا فرمودند این بود که « وَ أَمَّا حَقُّ بَطْنِكَ فَأَنْ لاَ تَجْعَلَهُ وِعَاءً لِقَلِيل مِنَ الْحَرَامِ وَ لاَ لِكَثِير» از حرام اجتناب کند، این مهمترین چیزی است که در اینجا وجود دارد.

حرام خواری مستقیم و غیرمستقیم

اولا حرام خواری یعنی چه؟ حرام خواری یعنی آنچه که انسان مجاز به خوردن آن نیست را بخورد، هر چه که ممنوع است اگر خورده شود یا نوشیده شود این می‏شود حرام خواری، این ساده ترین مصداق حرام خواری است. اما خیلی وقت ها حرام خواری مستقیم نیست، بلکه غیر مستقیم است، یک کسی ممکن است مثلا خدای نکرده عین نجاست را بخورد، الکل بنوشد، این ها مصداق بارز حرام خواری است و حرام خوری مستقیم است.
گاهی حرام خواری غیر مستقیم است مثل سایر حقوق که ما توضیح می‏دادیم، اینجا نیز همینطور است، مثل دست درازی به مال دیگران، گاهی مستقیم است و گاهی باواسطه و غیر مستقیم است. اینجا نیز همینطور است، حرام خواری مستقیم مصادیقش روشن است. اکل میته حرام خوری مستقیم است، مثلا گوسفندی که به ذبح شرعی مذبوح نیست گوشتی که خوردنش جایز نیست مثل لحم الخنزیر، نوشیدن شراب اینها همه حرام خواری مستقیم است. ولی گاهی حرام خواری غیر مستقیم است، مثل خوردن مال یتیم.
غیر مستقیم یعنی چه؟ یعنی به صورت ظاهری و آشکار ممکن است خیلی غذای مطبوع و خوبی باشد ولی با مال یتیم تهیه شده باشد یا نه غذای خیلی خوب نمی‏خورد بلکه می‏رود اموال یتیم را تصاحب می‏کند یا ربا خواری، ربا خواری دیگر اعلام جنگ به خداست، کسی که ربا بدهد یا بگیرد با خدا می‏جنگد، این نیز حرام خواری است. کسی از راه نامشروع کسب درآمد کند. هر راهی که از نظر شرع جایز نیست، خمر بفروشد یا از طریق فحشاء کسب درآمد کند یا مثلا با آنچه که مورد نیاز مردم است و به شدت مردم به آن نیاز دارند کسب درآمد کند. اینها هم مصداق حرام خواری است. اگر بخواهیم یک یک عناوینی را که در شریعت وارد شده است به عنوان حرام بیان کنیم موارد خیلی زیادی داریم که بحث به درازا می‏کشد. همین چند عنوانی که الان گفتیم بخواهیم مدلل کنیم، راجع به ربا، چه تعابیر عجیب و غریبی داریم در مورد ربا، این خیلی عجیب است، خداوند تبارک و تعالی می‏گوید کسی که ربا بخورد در حقیقت دارد اعلان جنگ با من می‏کند، محاربه با من می‏کند، این خیلی عجیب است، اعلان جنگ غیر از یک معصیت جزیی و نافرمانی است، کسی ممکن است دستور خدا را سرپیچی کند، این نیز معصیت است، این هم تمرد و نافرمانی است ولی هر معصیت و تمردی اعلام جنگ با خدا نیست، فرار کردن از دست قوانین و مقررات تخلف است، اما اعلام جنگ دیگر رویارویی مستقیم با خداست و قابل اغماض نیست.
این خیلی زمان می‏برد و نیازی هم نیست. اینها چیزهایی است که در شریعت منع شده از آن. ربا خواری، اکل مال یتیم، تحصیل مال نامشروع، نوشیدن شراب، اکل میته، عین نجاست را خوردن. حضرت در این فراز می‏فرماید این کم و زیادش ممنوع است، یعنی این حق بطن است. این حق بطن انسان است که آن را از حرام ولو به مقدار کم پر نکند. اصلا کوچکترین ذره ای از مال حرام در درون این ظرف نباید ریخته شود، کسی خدای نکرده دزدی کند یعنی این حق را نادیده گرفته و این حرام است.
ارتکاب حرام نیز همانطور که گفتیم دو دسته است. یک دسته فقط مجازات اخروی دارد، یک دسته اثر وضعی دارد در همین دنیا، عقوبت های دنیوی و کیفرهای دنیوی برایش وجود دارد مخصوصا در این باره یعنی در مورد شکم صرف نظر از عقوبت های اخروی، آثار وضعی فراوانی اینجا هست. ما هم می‏توانیم آثار وضعی حرام خواری را اینجا ذکر کنیم که اصلا حرام خواری چه آثار وضعی در این دنیا دارد، مثلا فرض کنید بعضی از انواع حرام خواری سبب کوتاهی عمر می‏شود، نه اینکه هر کسی عمرش کوتاه بود حتما حرام خواری کرده است، نه یکی از اسبابش این است، سبب کوتاهی عمر می‏شود. ربا یک سری آثار وضعی دارد. برای تک تک اینها بخواهیم نمونه و مورد پیدا کنیم دیگر خیلی بحث طولانی می‏شود البته خوب است و اینهاست که انسان را هوشیار و بیدار می‏کند. البته به بعضی از عقوبتها هم اشاره کنیم بد نیست.