جلسه ۸۰ – PDF

جلسه هشتادم 

لزوم عبرت آموزی با چشم

۱۴۰۱/۱۰/۱۴

رساله حقوق

ما در مورد حق چشم صحبت می‎کردیم. تقریبا مطالبی که در مورد حق چشم لازم بود را بیان کردیم و یک مطلب باقی مانده که بعد از آن وارد حق الرجل، حق پا می‎شویم.
فرمودند «وأمّا حَقُّ بَصَرِكَ فَغَضُّهُ عَمّا لايَحِلُّ لَكَ وتَركُ ابتِذالِهِ إلاّ لِمَوضعِ عِبَرَةٍ تَستَقبِلُ بِها بَصَرا أو تَستَفيدَ بِها عِلماً فَإنَّ البَصَرَ بابُ الاِعتِبارِ»؛ ما در مورد حقوق ایجابی و سلبی چشم سخن گفتیم. به تفصیل معلوم شد که هم باید از نگاه ناروا بپرهیزد (نگاه حرام) و هم نگاه بیهوده نداشته باشد، این دو با هم فرق می‏کند.

لزوم عبرت آموزی با چشم

بعد می‏فرماید که اگر می‏خواهد به چیزی نگاه کند، عبرت باید باشد « وتَركُ ابتِذالِهِ إلاّ لِمَوضعِ عِبَرَةٍ»؛ حال این عبرت دو مصداق برایش ذکر کرد، یا چیزی که دانش انسان را بالا ببرد یا موجب بصیرت شود، «تَستَقبِلُ بِها بَصَرا أو تَستَفيدَ بِها عِلماً»؛ بعد یک تعلیل می‎آورد «فَإنَّ البَصَرَ بابُ الاِعتِبارِ»، من راجع به این تعلیل و عبرتی که این فقره به آن اشاره کرده چند نکته را عرض می‏کنم.
اساس اینکه انسان در دنیا باید عبرت بگیرد یک امر مسلمی است، امیرمؤمنان می‏فرماید «إنّما يَنظُرُ المؤمنُ إلى الدنيا بِعَينِ الاعتِبارِ» ؛ مؤمن اصولا به دنیا با دیده اعتبار نگاه می‏کند. یعنی موضعش نسبت به دنیا موضع اعتبار است، این فقط مربوط به چشم نیست، تعلقات انسان، دل انسان، اصلا توجه انسان به دنیا باید از این موضع باشد. اینکه انسان به دنیا به دیده اعتبار نگاه کند یعنی چه؟ اگر موضع کلی انسان نسبت به دنیا اینچنین باشد، طبیعتا چشم هم که یکی از اعضای انسان است، باید به هر چیزی با این نگاه برخورد کند، اعتبار از عبره به معنای عبور کردن است، اصلا عبرت یعنی عبور کردن، عبور کردن از یک چیزی و رسیدن به یک چیز دیگر، معنای عبرت این است، می‏گویند از گذشته‎ها انسان عبرت بگیرد، یعنی گذشته را ببیند منتهی از او بگذرد و عبور کند و به چیز دیگر برسد، از حوادثی که پیرامون انسان اتفاق می‏افتد می‏گویند عبرت بگیرید، یعنی این را ببینید ولی متوقف در آن نشوید، یک نتیجه‏ای بگیرید و به جای دیگری کوچ کنید. تعبیر خواب هم که می‏گویند همین است، تعبیر خواب یعنی آنچه که خواب به حسب ظاهر دارد، معبر از این عبور می‏کند و به یک واقعیتی می‎رسد، یک پیامی از این خواب می‏گیرد، یک معنا و مفهومی را از این خواب به دست می‎آورد.
امیرمؤمنان می فرماید: مومن اصولا به دنیا بعین الاعتبار نگاه می‏کند، یعنی دنیا را می‎بیند، بالاخره این را باید ببیند، زیرا در این دنیا زندگی می‏کند ولی باید از این عبور کند و به چیز دیگری برسد. اگر کسی این کار را انجام بدهد معلوم می‏شود کاملا به حقیقت وجودی خودش و فلسفه خلقت خودش پی برده است.
حضرت علی در کلام دیگری می‏فرماید: «مَن عَرَفَ العِبرَةَ فَكَأَنَّما عاشَ فِي الأَوَّلينَ» ؛ کسی که عبرت را بشناسد، یعنی زندگیش را بر اساس عبرت و عبور کردن و گذشتن از قضایا (این نسبت به تاریخ و گذشته است) بنا کرده باشد مثل کسی است که با گذشتگان زندگی کرده است. یعنی کسی که به تاریخ مراجعه کرده و سرنوشت اقوام پیشین را می‎بیند و از آنها پند می‏گیرد، با آنها نبوده ولی کأنه با آنها زندگی می‏کند، عبرت یعنی این از آنها عبور می‏کند.
حضرت علی در جای دیگر می‏فرماید: «الاعِتبارُ يُثمِرُ العِصمَةَ»؛ عبرت آموزی باعث عصمت انسان می‎شود. نه آن عصمت اصطلاحی، یعنی یک دژ محکمی است که جلوی خطا و لغزش را می‏گیرد، اگر انسان به هر چیزی در این دنیا به دیده عبرت و اعتبار نگاه کند، اصلا همه چیز این دنیا را اعتبار بداند که از آن باید عبور کند و به جای دیگر برسد، این جلوی لغزش او را می‏گیرد، تعبیر عصمت اینجا حضرت به کار بردند.
در جای دیگر حضرت علی می‏فرماید: «إنّ في كُلِّ شَيءٍ مَوعِظَةً و عِبرَةً لذَوي اللُّبِّ و الاعتِبارِ» ؛ هر چیزی در این دنیا صاحب موعظه و پند است هیچ چیز در این دنیا بدون عبرت نیست، منتهی برای اهلش، یعنی از کوچکترین ذرات این عالم تا بزرگترین ذرات این عالم برای انسان پند دارد، منتهی بحث این است که صاحب خرد و اندیشه باشیم و اهل پندگیری.
اگر دنیا برای انسان اساسا اینچنین است که باید محل عبرت باشد و اگر عبرت این آثار را دارد و اگر عبرت باعث می‏شود که انسان از خطا و لغزش مصون بماند و اگر هر چیزی در این دنیا اساسا پیام دارد برای ما و عبرت را برای ما می‏آموزد، پس چشم نیز باب الاعتبار است، می‏گوید«فَإنَّ البَصَرَ بابُ الاِعتِبارِ» درِ اعتبار است، باب عبرت آموزی چشم است هیچ عضو دیگری مثل چشم نمی‎تواند این باب را به سوی انسان بگشاید؛ بله شنیدن بعضی از قضایا، انسان را می‏تواند در این مسیر قرار دهد، ولی آن می‎شود مثلا پنجره اعتبار، مسموعات هم می‏تواند باعث اعتبار شود ولی شاهراه اعتبار و عبرت چشم است. اینکه حضرت می فرماید «فَإنَّ البَصَرَ بابُ الاِعتِبارِ»، واقعا هیچ عضوی از اعضا مثل چشم در ورودی عبرت نیست.
بنابراین حضرت می فرماید ایها الناس حق چشم این است که نگاه حرام نداشته باشید بلکه چشمتان همیشه به روی چیزهایی باز باشد که برای شما عبرت آموز باشد. بی جهت این در را به روی هر چیزی و برای هر مقصودی باز نکنید.