خارج فقه

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم ادله جواز رجوع به اعلم ۱۳۹۰/۰۸/۲۲              خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قائلین به جواز رجوع به غیر اعلم بود. عرض کردیم برای قول به تخییر بین اعلم و غیر اعلم چند دلیل اقامه شده است. دلیل اول اطلاقات ادله جواز تقلید بود. به این دلیل اشکالاتی شده بود که پاسخ دادیم. دلیل دوم دلیل دوم سیره متشرعه است. مستدل می­گوید سیره متشرعه از زمان معصومین بر این بوده که به مجتهدین واجد شرایط فتوی رجوع می­کردند و قول هر کسی را که فتوای او حجت بود، اخذ می­کردند بدون اینکه از اعلمیت و افقهیت فحص کنند. همین مقدار که کسی به عنوان مجتهد شناخته می­شد

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم ادله جواز رجوع به اعلم ۱۳۹۰/۰۸/۲۱              خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قائلین به جواز رجوع به غیر اعلم یا به عبارت دیگر ادله قائلین به تخییر بین اعلم و غیر اعلم بود. عرض کردیم دلیل اول این قول، اطلاقات ادله جواز تقلید و مشروعیت تقلید است. اینها با استناد به عدم ذکر قید اعلمیت و افقهیت در ادله اعم از آیات و روایات، می­گویند ما کشف اطلاق می­کنیم و نتیجه می­گیریم که این قید در زمره­ی اوصاف و شرایط مرجع تقلید نیست. تقریب استدلال به آیات از جمله آیه نفر و آیه سؤال و همچنین روایات مانند روایت احتجاج، توقیع شریف و امثال اینها را

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ادله جواز رجوع به اعلم ۱۳۹۰/۰۸/۱۸              خلاصه جلسه گذشته عرض شد قائلین به جواز رجوع به غیر اعلم یا به عبارت دیگر قائلین به تخییر بین اعلم و غیر اعلم به ادله­ای تمسک کرده­اند که ما در جلسه گذشته دلیل اول این قول را ذکر کردیم. دلیل اول، اطلاقات ادله لفظیه جواز تقلید بود. عرض کردیم اینها با استناد به اطلاق آیات و روایاتی که بر جواز تقلید و مشروعیت تقلید اقامه شده، استفاده کرده­اند که قید اعلمیت و افقهیت در تقلید معتبر نیست چون در هیچ یک از این ادله این قید ذکر نشده است و ما از عدم ذکر قید در آیات و روایاتی که جواز

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل هفتم ۱۳۹۰/۰۸/۱۷              بحث در روایات دال بر وجوب تقلید اعلم بود. تا اینجا پنج روایت را ذکر کردیم. روایت ششم روایت ششم روایتی است از امام جواد(ع) «عن الجواد علیه السلام أنه قال: مخاطباً عمّه» خطاب به عموی بزرگوارشان فرمودند «یا عمّ إنه عظیم عند الله أن تقف غداً بین یدیه فیقول لک لم تفتی عبادی بما لم تعلم و فی الأمة من هو اعلم منک» روز قیامت برای تو خیلی سنگین است که تو را در محضر خدا حاضر کنند و خداوند تبارک و تعالی به تو بفرماید چرا برای بندگان من فتوی به چیزی دادی که نمی­دانستی؟ در

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل هفتم ۱۳۹۰/۰۸/۱۱              ما تا اینجا چهار روایت که برای لزوم تقلید اعلم مورد استناد قرار گرفته بود را ذکر کردیم. چند روایت دیگر باقی مانده که باید دید اینها دلالت بر وجوب تقلید اعلم دارد یا نه؟ روایت پنجم این روایت در اختصاص شیخ مفید نقل شده و علامه مجلسی در بحار نیز آن را از اختصاص نقل کرده است. «قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلّم: من تعلم علماً لیماری به السفهاء أو لیباهی به العلماء أو یصرف به الناس الی نفسه یقول أنا رئیسکم فلیتبوأ مقعده من النار إنّ الریاسة لاتصلح الا لأهلها؛ فمن دعی

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل هفتم ۱۳۹۰/۰۸/۱۰              خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل هفتم وجوب تقلید اعلم بود. عرض کردیم دلیل هفتم چند روایت است که به آنها استدلال شده برای وجوب رجوع به اعلم. تا اینجا ما دو روایت را خواندیم یکی مقبولة عمر بن حنظلة بود که محصل بحث در این مقبولة این شد که با اینکه سند آن قابل قبول است اما از نظر دلالت، وجوب تلقید اعلم را اثبات نمی­کند. تفاوت روایت دوم و مقبوله روایت دوم روایت داوود بن حصین بود. این روایت هم شبیه به روایت عمر بن حنظلة بود که عرض کردیم تقریب استدلال به روایت داوود مثل

جلسه ۲۶ – PDF جلسه بیست و ششم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل هفتم ۱۳۹۰/۰۸/۰۹              خلاصه جلسه گذشته عرض شد برای لزوم تقلید اعلم به ادله­ای از جمله مقبولة عمر بن حنظلة استناد شده است. سه تقریب استدلال به مقبولة را بررسی کردیم و معلوم شد هیچ کدام از این سه تقریب نمی­تواند اثبات مدعی کند. اشکالات تقریب چهارم باید بررسی کنیم که آیا این تقریب می­تواند استدلال به مقبولة را تمام کند و آیا با این تقریب می­شود وجوب تقلید اعلم را اثبات کرد یا خیر؟ تقریب چهارم استدلال این است که اساساً ما بگوییم حکم در اینجا به معنای فتواست یعنی نه به معنای فصل خصومت و قضاء است کما اینکه

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل هفتم ۱۳۹۰/۰۸/۰۸              خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم که در مورد لزوم تقلید اعلم به مقبولة عمر بن حنظلة استناد شده است. این مقبولة از نظر سندی مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که سند آن معتبر است. بعد از آن نوبت به بحث دلالی رسید؛ عرض کردیم چهار تقریب برای استدلال به این مقبولة قابل ذکر است که ما دو تقریب را سابقاً گفتیم و دو تقریب را در جلسه گذشته ذکر کردیم که مجموعاً چهار تقریب برای استدلال به مقبولة عمر بن حنظلة بیان شد. حال باید دید آیا این تقریب­ها می­تواند اثبات مدعا یعنی لزوم تقلید اعلم

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل هفتم ۱۳۹۰/۰۸/۰۷              خلاصه جلسه گذشته بحث در مقبولة عمر بن حنظلة برای اثبات لزوم تقلید اعلم بود. عرض کردیم که درباره این مقبولة هم بررسی سندی لازم است انجام شود و هم بررسی دلالی. از نظر سندی گفته شد که این روایت معتبر است. عمر بن حنظلة در کتب رجالی نه مورد توثیق قرار گرفته و نه تضعیف شده است لکن صاحب قاموس الرجال مرحوم تستری به سه دلیل خواستند وثاقت عمر بن حنظلةرا اثبات کنند. ما کلام ایشان را نقل کردیم حال باید دید که آیا این سه دلیل و سه شاهدی که ایشان برای اثبات وثاقت عمر بن

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل هفتم ۱۳۹۰/۰۸/۰۴              بحث در دلیل هفتم وجوب تقلید اعلم بود. عرض کردیم تا اینجا شش دلیلی که ما ذکر کردیم بر لزوم رجوع به اعلم هیچ کدام وافی به مقصود نبود. دلیل هفتم روایات است؛ چند روایت مبنی بر وجوب رجوع به اعلم مورد استناد قرار گرفته است. روایت اول مقبولة عمر بن حنظلة است که متن روایت را عرض کردیم. تقریب استدلال به مقبوله عمر بن حنظله شاهد ما و آن جمله­ای که در این مقبولة مورد استناد است همین جمله «الحکم ما حکم به اعدلهما و افقههما و اصدقهما فی الحدیث و اورعهما» است. این فقره­ای که مورد

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل ششم ۱۳۹۰/۰۸/۰۳              دلیل ششم دلیل ششم بر لزوم رجوع به اعلم بر وزان دلیل سوم و پنجم متشکل از یک صغری و یک کبری است یعنی یک قیاس شکل اول به این ترتیب: صغری: قول اعلم اوثق است. کبری: هر قولی اوثق باشد حجت است. نتیجه: قول اعلم حجت است. یعنی قول غیر اعلم در قیاس با قول اعلم دیگر حجت نیست و آن رأی و نظری که باید اخذ شود، رأی و نظر اعلم است. اصل این استدلال را مرحوم سید در الذریعة [۱] و به تبع ایشان جمعی از بزرگان از جمله صاحب معالم [۲] ذکر کردند. البته

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل پنجم ۱۳۹۰/۰۸/۰۲              خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل چهارم بود. عرض شد مرحوم آقای خوئی به این دلیل اعتماد کرده و فرموده­اند وجهی که در مسئله­ی وجوب تقلید اعلم می­شود به آن اعتماد کرد همین وجه می­باشد. محصل این دلیل این شد که در بحث از مشروعیت تقلید و جواز پیروی از قول غیر، به سه دلیل استناد گردید؛ یکی اطلاقات ادله لفظیه و دوم دلیل انسداد و سوم سیره عقلائیه. ایشان با استناد به این سه دلیل، اصل مشروعیت تقلید را اثبات کردند. حالا با مراجعه به همان ادله می­خواهند لزوم تقلید اعلم را اثبات کنند. مرحوم آقای خوئی

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیست ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل چهارم ۱۳۹۰/۰۸/۰۱              از بحث گذشته مطلبی باقی مانده که آن را عرض می­کنیم و بعد به سراغ دلیل چهارم می­رویم. خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم نسبت به دلیل سوم که مسئله اقربیت الی الواقع بود مرحوم آقای آخوند هم به صغرای دلیل و هم به کبرای دلیل اشکالی داشتتند؛ دلیل این بود که قول اعلم اقرب الی الواقع است و هر قولی که اقرب الی الواقع باشد باید اخذ شود و حجت است و بعد نتیجه گرفته شد که قول اعلم باید اخذ شود. نسبت به صغری اشکال شد که مرحوم محقق اصفهانی از این اشکال پاسخ دادند و ما عرض کردیم

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل سوم ۱۳۹۰/۰۷/۳۰              خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله وجوب تقلید اعلم بود و تا اینجا سه دلیل را بیان کردیم. دلیل اول اجماع بود که مورد مناقشه قرار گرفت و دلیل دوم سیره عقلائیه بود که نتیجه­ی دلیل دوم این شد که با سیره عقلائیه نهایتاً ترجیح قول اعلم ثابت می­شود و تعین قابل استفاده نیست. و دلیل سوم هم متشکل از یک صغری و کبری بود با این بیان که قول اعلم اقرب الی الواقع است و هر قولی که اقرب الی الواقع باشد باید اخذ شود و حجت است، نتیجه اینکه باید قول اعلم اخذ شود و حجت است. محقق

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم ادله وجوب تقلید اعلم – دلیل سوم ۱۳۹۰/۰۷/۲۷              خلاصه جلسه گذشته بحث در دلیل دوم قائلین به وجوب تقلید اعلم یعنی سیره عقلائیه بود. این دلیل را تقریر کردیم و اشکالاتی که به مقدمه اول و دوم این دلیل وارد شده بود را به همراه پاسخ آنها بیان کردیم. تأملی در دلیل دوم اما حال واقعاً باید دید با وجود پاسخی که ما به این اشکالات دادیم، آیا سیره عقلائیه دلالت بر تعین رجوع به اعلم می­کند یا ترجیح رجوع به اعلم را اثبات می­کند؟ آنچه که ما با مراجعه به سیره عقلائیه بدست می­آوریم این است که از نظر عقلاء در مواردی که یک صاحب فضیلت و

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم ادله وجوب تقلید اعلم – بررسی دلیل دوم ۱۳۹۰/۰۷/۲۶              خلاصه جلسه گذشته بحث در استدلال به سیره عقلاء برای اثبات لزوم رجوع به اعلم و وجوب تقلید اعلم بود. عرض کردیم که این دلیل متشکل از دو مقدمه است که نسبت به هر دو مقدمه ایراد و اشکال وارد شده است. مقدمه اول این بود که سیره و بنای عملی عقلاء این است که در امور مختلف وقتی لازم باشد به کارشناس مراجعه کنند، اگر کارشناسی افضل از سایرین باشد، حتماً به کارشناس افضل که نسبت به سایرین از جهت علمی مزیت دارد، رجوع می­کنند. مقدمه دوم هم این بود که این سیره که در همه امور و

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم ادله وجوب تقلید ۱۳۹۰/۰۷/۲۵              خلاصه جلسه گذشته بحث در صور مختلفی است که در مسئله تقلید اعلم وجود دارد. عرض کردیم به طور کلی در این مسئله سه صورت وجود دارد که یک صورت این بود که فتوای اعلم و غیر اعلم موافق و در جمیع خصوصیات یکی باشند. صورت دوم اینکه فتوای اعلم با غیر اعلم مختلف باشد؛ این صورت خودش دو فرض دارد یک فرض اینکه فتوای غیر اعلم موافق با احتیاط باشد فرض دیگر اینکه فتوای اعلم موافق احتیاط باشد. در مورد فرض اول یعنی آنجایی که فتوای غیر اعلم موافق با احتیاط باشد، گفتیم عقل اجازه پیروی از فتوای غیر اعلم را می­دهد چون

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم تقلید اعلم – صور مسئله ۱۳۹۰/۰۷/۲۴              خلاصه جلسه گذشته بعد از آنکه مقتضای اصل در مسئله تقلید اعلم مشخص شد بحث به ادله اجتهادیه مسئله تقلید اعلم می­رسد. تا اینجا با قطع نظر از ادله اجتهادیه عرض کردیم مقتضای اصل این است که تقلید اعلم لازم است یعنی عقل از باب احتیاط حکم به تعیین می­کند و می­گوید از اعلم باید تقلید شود چون در موارد دوران بین تعیین و تخییر احتیاط اقتضاء می­کند برای یقین به فراغ ذمه، انسان از اعلم تقلید کند. معنای مع الإمکان قبل از اینکه مقتضای ادله را بررسی کنیم باید در مورد یک قیدی که در مسئله پنجم تحریر ذکر شده و

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم تقلید اعلم – تأسیس اصل ۱۳۹۰/۰۷/۲۳              خلاصه جلسه گذشته بحث در مسئله تقلید اعلم بود. عرض کردیم قبل از آنکه به بررسی ادله­ی تقلید اعلم بپردازیم و اقوالی که در این مسئله وجود دارد مورد بررسی قرار دهیم، به دو جهت باید تأسیس اصل کنیم و به دو دلیل باید مقتضای اصل را در این مسئله بدانیم؛ یکی اینکه این مسئله مثل اصل تقلید، تقلیدی نیست یعنی مقلد عامی باید از طریقی وظیفه­ی خودش را تشخیص بدهد و دیگر در این مسئله نمی­تواند تقلید کند لذا باید دید عقل او چه حکمی را برای او مقرر می­کند. و جهت دوم اینکه تأسیس اصل در واقع تعیین یک مرجع

جلسه ۱۳ – PDF جلسه سیزدهم تقلید اعلم ۱۳۹۰/۰۷/۲۰              خلاصه جلسه گذشته عرض شد در مورد تقلید اعلم چهار قول وجود دارد و اجمالاً به این چهار قول و قائلین به این اقوال اشاره کردیم. اما گفته شده که مشهور بین فقهاء قول اول است یعنی خود اینکه مشهور قائلند به وجوب تقلید اعلم، خودش مشهور شده است. حال باید دید که این شهرت وجود دارد یا نه؟ بررسی شهرت قول اول مرحوم آقای حکیم می­فرماید «و عن ظاهر السید فی الذریعة کونه من المسلمات عند الشیعة» از مرحوم سید مرتضی نقل می­کند که ایشان قائل شدند به اینکه لزوم تقلید اعلم از مسلمات در نزد شیعه است. مرحوم آقای خوئی نیز همین مطلب