دروس

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم قدر متیقن از ادله – قلمرو قاعده – جهات مختلف مؤثر در تعیین قلمرو  ۱۴۰۴/۰۹/۲۳   جهات مختلف موثر در تعیین قلمرو قاعده بحث در قلمرو و دامنه قاعده نفی ظلم است؛ تعیین دامنه و قلمرو بستگی به حد دلالت ادله دارد؛ برای اینکه حد دلالت ادله معلوم شود، باید قبل از آن بدانیم که چه ابعادی باید مورد توجه قرار بگیرد تا ما آن ابعاد را در ادله جستجو کنیم. در جلسه گذشته به چهار دیدگاه درباره دامنه این قاعده اشاره کردیم. این دیدگاه‌ها البته هم بر آن دلایلی که ما گفتیم می‌تواند متکی باشد و هم بعضی از صاحبان این دیدگاه‌ها دلایل اختصاصی هم برای خودشان ذکر کرده‌اند که ما

جلسه ۳۴ – PDF جلسه سی و چهارم مسئله ۷ – معنای سفیه – احترازی بودن قید «مبذر» – بررسی اعتبار عدالت در معنای رشد – ادله عدم اعتبار عدالت – دلیل اول، دوم و سوم – یک قید در عبارت تحریر ۱۴۰۴/۰۹/۲۳             خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم قبل از پرداختن به دو فرع مسئله هفتم، لازم است بررسی کوتاهی درباره معنای سفیه انجام دهیم. نتیجه بحث ما این شد که سفیه حقیقت شرعیه نیست بلکه بر همان معنای لغوی و عرفی باید حمل شود؛ لذا اختصاص به امور مالیه ندارد. هرگونه خفت عقل و عدم قدرت بر تشخیص مصالح و مفاسد، در هر شأنی از شئون و در هر مرتبه‌ای که باشد، سفه

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم اصل برائت – ادله  برائت – دلیل اول: کتاب – آیه چهارم – بررسی آیه چهارم – اشکال اول، دوم، سوم و بررسی آنها ۱۴۰۴/۰۹/۲۳ خلاصه جلسه گذشته در بررسی ادلّه‌ برائت، تاکنون به سه آیه استناد شده است. این سه آیه مورد بررسی قرار گرفت. آیات اول و سوم بر برائت دلالت دارند، لکن آیه‌ دوم فاقد چنین دلالتی است. آیه چهارم آیه‌ چهارم آیه‌ ۱۴۵ سوره انعام می‌باشد، شیخ انصاری در کتاب رسائل به آن استناد نموده‌اند. همچنین میرزای قمی در قوانین استدلال به این آیه را ذکر کرده‌ و البته از سوی برخی بزرگان نیز مورد اشکال واقع شده است. آیه چنین است: «قُلْ لَا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ

جلسه ۱۴۲ – PDF جلسه صد و چهل و دوم حق صوم – بیان اجمالی ۱۴۰۴/۰۹/۱۹                  حق صوم امام (علیه السلام) به حق سوم؛ یعنی حق صوم (روزه) می‌پردازند: «وَ أَمَّا حَقُّ الصَّوْمِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ حِجَابٌ ضَرَبَهُ اللَّهُ عَلَى لِسَانِكَ وَ سَمْعِكَ وَ بَصَرِكَ وَ فَرْجِكَ وَ بَطْنِكَ». بیان اجمالی ابتدا توضیحی اجمالی از این فراز، طبق معمول ارائه می‌دهیم، سپس به نکات آن می‌پردازیم. اولین عبادتی که ذکر شد نماز بود، سپس حج و این، سومین است. در هر سه مورد نیز ابتدا با «أَنْ تَعْلَمَ» (بدانی که) آغاز شده است: «فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ حِجَابٌ…» «بدانی که روزه پرده‌ و حجابی است که خداوند متعال بر زبان تو و گوش

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم قدر متیقن از ادله – قلمرو قاعده – دیدگاه‌ها – دیدگاه اول، دوم، سوم و چهارم                                     ۱۴۰۴/۰۹/۲۲ بحث در ادله تأثیرگذاری عدالت در احکام شرعی است که اگر ثابت شود و قلمرو آن معلوم گردد و در یک محدوده خاصی پذیرفته شود، نام قاعده عدالت به خود می‌گیرد و چه‌بسا نتایج غیر از این باشد و ما نتوانیم چیزی به عنوان قاعده استخراج کنیم. ادله را ملاحظه فرمودید؛ تقریباً هفت دلیل ذکر کردیم و در مورد دلالت این ادله صحبت کردیم. من فقط یک اشاره مختصر می‌کنم که دلیل چیست و مدعا کدام است. قدر متیقن از ادله قدر متیقن از این ادله نفی ظلم از ساحت خداوند تبارک و تعالی

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم مسئله ۷ – معنای سفیه – نظر برگزیده – شواهد   ۱۴۰۴/۰۹/۲۲ خلاصه جلسه گذشته مسئله هفتم درباره سفیه است که مشتمل بر دو فرع است: یکی اینکه آیا نکاح سفیه بدون اذن پدر یا جد صحیح است یا نه؛ دیگر اینکه اگر بدون اذن نکاح کند، چه حکمی دارد. لکن قبل از اینکه به این دو فرع رسیدگی کنیم، گفتیم لازم است درباره معنای سفیه بررسی مختصری انجام بدهیم. همانطور که اشاره شد، سفیه به حسب معنای لغوی اختصاص به مسائل مالی ندارد بلکه هر کسی که به تعبیر برخی دچار خفت عقل باشد (لذا به همین جهت با مجنون متفاوت است) اعم از اینکه در امور مالی باشد یا غیرمالی، سفیه

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم اصل برائت – ادله  برائت – دلیل اول: کتاب – آیه سوم – بررسی آیه سوم – اشکال دوم – احتمالات در آیه  – بررسی اشکال دوم – موید استدلال به آیه سوم ۱۴۰۴/۰۹/۲۲   خلاصه جلسه گذشته بحث در دلالت آیه ۱۱۵ سوره توبه بر برائت بود، تقریب استدلال به این آیه ذکر شد. آیه چنین است: «وَمَا كَانَ اللَّـهُ لِيُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُم مَّا يَتَّقُونَ». عرض شد «ما کان الله» بر اساس نظر مستدِل، به سنت پایدار الهی اشاره دارد، نه به زمان گذشته. «لِيُضِلَّهُمْ» به معنای «لِيُعَذِّبَهُمْ» است و «مَا يَتَّقُونَ» نیز به معنای اوامر و نواهی الهی می‌باشد. بنابراین، معنای آیه این است که

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم مقدمات – مقدمه هفتم: موضوع مالکیت فکری –  تفاوت حق از منظر فقهی و منظر حقوقی – مقایسه میان آنها – بررسی امکان مالیت براساس دیدگاه‌های هفت‌گانه درباره مالکیت معنوی ۱۴۰۴/۰۹/۱۹      مقایسه میان حق از منظر فقهی و منظر حقوقی عرض کردیم اصطلاح حق نزد فقها با مصطلح از این واژه نزد حقوقدانان تفاوت دارد؛ علی‌رغم اختلافی که میان فقها وجود دارد و اختلافی که بین حقوقدانان هست، اگر بخواهیم بین معنای فقهی حق و معنای حقوقی آن مقایسه‌ای کنیم، تفاوت‌های جدی بین اینها مشاهده می‌شود. مهم‌ترین این تفاوت‌ها آن است که از دیدگاه حقوقی، حق به نوعی تعریف شده که شامل ملک هم می‌شود؛ یعنی چه‌بسا بتوانیم ملکیت را

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم اصل برائت – ادله  برائت – دلیل اول: کتاب – آیه سوم – بررسی آیه سوم – اشکال اول و پاسخ آن – اشکال دوم – شرح رساله حقوق – حق صوم – بیان اجمالی ۱۴۰۴/۰۹/۱۹                  آیه سوم آیه سوم که برای اثبات اصل برائت مورد استناد قرار گرفته است، آیه: « وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى یُبَیِّنَ لَهُمْ مَا یَتَّقُونَ إِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» . معنای این آیه آن است که: «هرگز خداوند متعال قومی را پس از آنکه هدایتشان نمود، گمراه نخواهد کرد، مگر آنکه آنچه را که موجب تقوای ایشان است برایشان بیان کرده باشد؛ زیرا

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم مقدمات – مقدمه هفتم: موضوع مالکیت فکری – تفاوت حق از منظر فقهی و منظر حقوقی – معنای حق از دید حقوقدانان – معنای حق از دید فقها   ۱۴۰۴/۰۹/۱۸   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای بررسی دقیق‌تر ادله این بحث، نیازمند شناخت و معرفت ماهیت مالکیت معنوی و موضوع این بحث هستیم. بعد از بیان برخی از انظار درباره ملک و حق، به حسب مقام ثبوت احتمالاتی را در این مورد ذکر کردیم. ابتداءً امکان ملکیت را بنابر آراء و انظاری که در مورد مالکیت معنوی یا متعلق آن وجود دارد، مورد بررسی قرار دادیم؛ عرض کردیم در کدام یک از آن دیدگاه‌های هفت‌گانه ملکیت اعتباری ممکن است و در کدام

جلسه ۵۳ – PDF جلسه پنجاه و سوم اصل برائت – ادله  برائت – دلیل اول: کتاب – آیه دوم – بررسی آیه دوم – اشکال به عدم دلالت آیه بر برائت – پاسخ             ۱۴۰۴/۰۹/۱۸      اشکال بیان شد که آیه «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها» دلالت بر برائت ندارد. اشکالات وارد بر استدلال به این آیه به تفصیل مورد اشاره قرار گرفت و نتیجه آن شد که این آیه نمیتواند در موارد شک در تکلیف، اصل برائت را اثبات نماید. اشکالی که در اینجا مطرح شده، آن است که با استناد به روایتی از امام صادق (ع)، برخی قصد دارند اثبات نمایند که این آیه بر برائت دلالت دارد؛ زیرا بر طبق این روایت، امام صادق

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم مسئله ۷ – بیان اجمالی مسئله – کلام سید – معنای سفیه ۱۴۰۴/۰۹/۱۷ مسئله ۷ «السفيه المبذر المتصل سفهه بزمان صغره أو حجر عليه للتبذير لا يصح نكاحه إلا بإذن أبيه أو جده أو الحاكم مع فقدهما، و تعيين المهر و المرأة إلى الولي، و لو تزوج بدون الاذن وقف على الإجازة، فان رأى المصلحة و أجاز جاز و لا يحتاج إلى إعادة الصيغة». بیان اجمالی مسئله امام(ره) در مسئله هفتم در مورد نکاح سفیه بحث می‌کند؛ می‌فرماید: سفیه مبذر و اسراف کننده و اهل تبذیر که سفاهت او متصل به زمان صغر است یا سفیهی که به خاطر تبذیر محجور واقع شده ولو اینکه بعد از زمان صغر باشد، نکاح او

جلسه ۵۲ – PDF جلسه پنجاه و دوم اصل برائت – ادله  برائت – دلیل اول: کتاب – آیه دوم –نتیجه بررسی آیه دوم – بررسی احتمال اول و دوم و سوم و چهارم ۱۴۰۴/۰۹/۱۷   نتیجه بررسی آیه دوم در مورد آیه «لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها» مباحثی مطرح گردید که طی آن، تقریب استدلال به این آیه و احتمالات موجود در آن بیان شد. محصل نظر در مورد این آیه این است که اکنون تقدیم می‌دارم. پس از بیان اشکالاتی که محقق نائینی و محقق عراقی نسبت به برخی از احتمالات وارد ساخته‌اند و پاسخ‌هایی که بدان‌ها داده شده، جمع‌بندی پیرامون این آیه ضروری می‌نماید. البته، ما تمامی مطالب محقق نائینی و محقق عراقی را ذکر

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم مسئله ۶ – فرض دوم – قول سوم: صحت عقد و بطلان مهر – ادله قول سوم – دلیل اول و بررسی آن – اشکال اول و دوم و بررسی آنها – اشکال سوم – دلیل دوم – اشکال و پاسخ     ۱۴۰۴/۰۹/۱۶                                  خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قول سوم بود؛ عرض کردیم امام(ره) در تحریر همانند مرحوم شیخ معتقد است اگر ولیّ تزویج کند دختر را به کمتر از مهرالمثل یا پسر را به بیشتر از مهرالمثل، عقد صحیح ولکن مهر باطل است؛ بطلان هم به معنای توقف بر اجازه بعد البلوغ است. دلایلی

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم مقدمات – ادله قاعده –  دلیل ششم: سیره عقلا و بررسی آن – دلیل هفتم: وجدان و بررسی آن                ۱۴۰۴/۰۹/۱۶ دلیل ششم: سیره عقلا تا اینجا پنج دلیل بر نفی ظلم یا عدالت ذکر شد؛ دلیل ششم با تحفظ بر همان نکته‌ای که گفتیم، سیره عقلا است. برخی به سیره عقلا تمسک کرده‌اند به این معنا که عدالت همواره در روش و سیره عقلا اصل بوده است؛ عقلا همواره برای عدالت ارزش قائل بوده‌ و عدالت را تحسین و ظلم را تقبیح کرده‌اند و از آن فاصله گرفته‌اند. عقلا همواره بر انصاف و احسان استوار بوده‌اند؛ در طول تاریخ، مِن الاول الی الان و الی آخر الزمان، عقلا هم عدالت و عادل را

جلسه ۵۱ – PDF جلسه پنجاه و یکم اصل برائت – ادله  برائت – دلیل اول: کتاب – آیه دوم – بررسی آیه دوم – اشکال –  بررسی احتمالات – کلام محقق عراقی – بخش سوم – بررسی بخش اول و دوم و سوم کلام محقق عراقی ۱۴۰۴/۰۹/۱۶    خلاصه جلسه گذشته در استدلال به آیه «لاَ يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا» برای اثبات برائت، بیان شد که طبق دیدگاه مستدلّ، «ما» موصوله به معنای «تکلیف» و «آتاها» به معنای «بیان تکلیف» میباشد. بر اساس این دیدگاه، تا زمانی که تکلیفی بیان و اعلام نشود، تکلیفی ثابت نیست و تکلیف تنها هنگامی ثابت میشود که اعلام و بیان گردد. در نقد و اشکال به این آیه گفته شد که

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی ام مسئله ۶ – فرض دوم –قول دوم: بطلان عقد و مهر – ادله قول دوم – دلیل پنجم – قول سوم: صحت عقد و بطلان مهر – ادله قول سوم – دلیل اول و بررسی آن – اشکال اول و دوم و بررسی آنها  ۱۴۰۴/۰۹/۱۵   خلاصه جلسه گذشته بحث در قول به بطلان عقد و مهر در جایی است که ولی، پسر غیربالغ یا دختر غیربالغ را به بیشتر از مهرالمثل یا کمتر از آن تزویج کند. چهار دلیل برای این قول ذکر کردیم و این چهار دلیل مورد خدشه قرار گرفت. قبل از اینکه به قول سوم یعنی قول به صحت عقد و بطلان مهر بپردازیم، یک دلیل از قول دوم

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم مقدمات – ادله قاعده –  دلیل سوم: اجماع و بررسی آن – دلیل چهارم: عقل – تقریر اول، دوم و سوم – دلیل پنجم: فطرت  ۱۴۰۴/۰۹/۱۵   خلاصه جلسه گذشته بحث ما در ادله قاعده نفی ظلم بود؛ تا اینجا دو دلیل ذکر شد؛ یکی آیات و دیگری روایات. در دلیل اول و در دلیل دوم، به هفت دسته و طایفه از آیات و روایات اشاره گردید؛ هرچند عرض کردیم طوایف آیات و روایات محصور در این موارد نیست و چه‌بسا بتوان طوایف بیشتری از آیات و روایات را ذکر کرد. نکته مهمی که قبل از پرداختن دلایل دیگر، مجدداً آن را یادآوری می‌کنم این است که ما هنوز درباره دامنه دلالت‌ این ادله

جلسه ۵۰ – PDF جلسه پنجاهم اصل برائت – ادله  برائت – دلیل اول: کتاب – آیه دوم – بررسی آیه دوم – کلام محقق نایینی درباره احتمال چهارم و بررسی آن – کلام محقق عراقی – بخش اول – بخش دوم ۱۴۰۴/۰۹/۱۵                                            خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم که برخی از آیات قرآن کریم برای جریان اصل برائت در شبهات تحریمیه و وجوبیه که شک در تکلیف است مورد استناد قرار گرفته است. آیه نخست مورد بررسی واقع شد و نتیجه این شد که این آیه می‌تواند به عنوان مستندی برای برائت قرار گیرد. آیه دوم، آیه «لاَ یُکَلِّفُ