دروس

جلسه ۳۳ – PDF جلسه سی و سوم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام دوم) ۱۳۹۲/۰۹/۰۵   خلاصه جلسه گذشته ما در بحث استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد گفتیم این بحث در چند مقام لازم است تعقیب شود، مقام اول بحث از امکان و امتناع این استعمال عقلاً بود، یعنی با قطع نظر از قواعد ادبی و عرف و نظر واضع فی نفسه اساساً عقلاً امکان دارد انسان یک لفظ را در چند معنی استعمال کند یا نه؟ آیا اگر یک لفظ را بگوید و چند معنی را اراده کند عقلاً ممتنع است یا نه؟ ملاحظه کردید که تا اینجا بحث ما پیرامون همین مقام بود و ادله قائلین به امتناع را یک به

جلسه ۳۲ – PDF جلسه سی و دوم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۹/۰۴   خلاصه جلسه گذشته ادله قائلین به امتناع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد را به تفصیل مورد بررسی قرار دادیم و نتیجه این شد که بنا بر مبنای علامیت لفظ برای معنی استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد ممتنع نیست، اما طبق مبنای مرآتیت و امثال آن بعضی قائل به امتناع بودند که ما اصل این مبنا را قبول نداریم، بعلاوه از آن اقوال پاسخ دادیم و گفتیم از استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد محالی لازم نمی‏آید. مرحوم آقای خویی می‏فرماید: طبق مبنای ما در باب وضع (مسلک تعهد و التزام) هم استعمال لفظ

جلسه ۳۱ – PDF جلسه سی و یکم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۹/۰۳   خلاصه جلسه گذشته تا اینجا نتیجه بحث این شد که استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد عقلاً ممتنع نیست، ادله قائلین به امتناع هم ذکر و بررسی شد. نظر محقق عراقی مبنی بر تفصیل بین صور که در بعضی از صور استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد عقلاً ممتنع است و در بعضی از صور استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد عقلاً جایز است هم مورد بررسی قرار گرفت. البته همان طور که اشاره شد نظر محقق عراقی دچار یک نحوه اندماج است لذا می‏بینیم در تقریرات مختلفی که از ایشان نقل شده بعضاً نظرات

جلسه ۳۰ – PDF جلسه سی  مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۸/۰۲   خلاصه جلسه گذشته بحث در امکان و استحاله استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد بود، عرض کردیم قائلین به امتناع ادله‏ای را بر اثبات مدعای خود ذکر کرده‏اند، ما تا به حال ادله مرحوم آخوند، دلیل میرزای قمی و محقق نائینی را ذکر کردیم و اشکالاتی هم که متوجه ادله این بزرگان بود را متعرض شدیم. نظریه دیگری که اصل آن را بیان کردیم لکن بررسی آن باقی ماند نظریه محقق اصفهانی است. خلاصه دلیل محقق اصفهانی ایشان هم معتقد است استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد محال است و عقلاً نمی‏توان یک لفظ را استعمال و از

جلسه ۲۹ – PDF جلسه بیست و نهم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۸/۲۹   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم محقق نائینی استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد را محال می‏داند، دلیل ایشان بر استحاله با دلیل محقق خراسانی متفاوت است، اصل بیان ایشان مبتنی بر استحاله صدور کثیر از واحد است، یعنی ایشان می‏گوید چون عقلاً کثیر نمی‏تواند از واحد صادر شود و در ما نحن فیه در جایی که یک لفظ بخواهد در بیشتر از یک معنی استعمال شود مستلزم صدور کثیر از واحد خواهد بود به دو وجه؛ یا از این جهت که نفس و ذهن نمی‏تواند دو لحاظ و دو تصور داشته باشد، نفس واحد است و در

جلسه ۲۸ – PDF جلسه بیست و هشتم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۸/۲۸   خلاصه جلسه گذشته بحث ما درباره امکان استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد بود، عرض کردیم در رابطه با امکان عقلی استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد اکثراً قائل‏اند به اینکه امکان ندارد یک لفظ در چند معنی استعمال شود، ادله‏ای بر استحاله عقلی استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد اقامه شد، کلام محقق خراسانی را ذکر کردیم و تقریب‏های مختلفی که از بیان ایشان شده بود ذکر شد، اشکالاتی هم به ایشان وارد بود که مورد بررسی قرار گرفت. دلیل دیگر بر استحاله بعضی از بزرگان ادله دیگری را بر استحاله استعمال لفظ در

جلسه ۲۷ – PDF جلسه بیست و هفتم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۸/۰۶   مرحوم آخوند در کلام خود امکان استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد را بر حقیقت استعمال مبتنی کرده و فرمود: اگر حقیقت استعمال را عبارت از علامیت بدانیم؛ یعنی لفظ علامت برای معنی باشد در این صورت استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد امکان دارد ولی اگر حقیقت استعمال را عبارت از افناء اللفظ فی المعنی باشد (ایشان قائل به این احتمال است) در این صورت استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد ممتنع خواهد بود. اشکال بعض بزرگان به مرحوم آخوند عرض کردیم بعضی از بزرگان طبق نقل محقق اصفهانی به مرحوم آخوند اشکال کرده‏اند

جلسه ۲۶- PDF جلسه بیست و ششم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۸/۰۵   بحث در ادله‏ای بود که بر امتناع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد اقامه شده است. سه تقریب برای دلیل مرحوم آخوند ذکر شده که ما تا کنون دو تقریب و اشکالات وارد بر آن دو را بیان کردیم. تقریب سوم اگر لفظ را در بیش از یک معنی استعمال کنیم لازم می‏آید یک شیء مبدل به چند شیء شود و این محال است در نتیجه استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد ممتنع می‏باشد. فرق بین تقریب دوم و سوم قبل از اینکه این دلیل را توضیح دهیم باید به فرق تقریب دوم و سوم اشاره کنیم،

جلسه ۲۵ – PDF جلسه بیست و پنجم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۸/۰۴   خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله قائلین به امتناع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد بود، عرض کردیم علیرغم اینکه سخن مرحوم آخوند و جمعی از شاگرادن ایشان یکی است و همه قائل به امتناع‏اند اما ادله‏ای که  اقامه کرده‏اند با هم متفاوت است. مرحوم آخوند بر امتناع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد دلیلی اقامه کرده که به سه بیان تقریب شده است؛ تقریب اول این بود که حقیقت استعمال عبارت از افناء اللفظ فی المعنی می‏باشد و امکان ندارد یک لفظ بتواند دو بار در معنی فانی شود، در تقریب اول تأکید بر حقیقت

جلسه ۲۴ – PDF جلسه بیست و چهارم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۸/۰۱   خلاصه جلسه گذشته بحث در ادله امتناع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد بود، عرض کردیم چند دلیل بر امتناع اقامه شده، این ادله توسط مرحوم آخوند و اتباع ایشان یعنی اعلام ثلاثه (محقق نائینی، محقق اصفهانی و محقق عراقی) ذکر شده که ما این ادله را ذکر و مورد بررسی قرار خواهیم داد. مرحوم آخوند ابتدائاً مسئله امکان و امتناع استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد را بر حقیقت استعمال مبتنی می‏کند و می‏گوید اگر ما استعمال را عبارت از علامیت بدانیم در این صورت استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد ممتنع نخواهد بود

جلسه ۲۳ – PDF جلسه بیست و سوم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (مقام اول- امکان) ۱۳۹۲/۰۷/۳۰   خلاصه جلسه گذشته محل بحث و نزاع در استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد مشخص شد، بحث در این است که آیا یک لفظ را می‏توان در بیش از یک معنی استعمال کرد به گونه‏ای که هر دو معنی استقلالاً لحاظ شوند، مثلاً وقتی می‏گوید: «رأیت عیناً» از «عین» اراده کند «عین باکیه» و «عین جاریه» را به کشف و استعمال واحد یعنی کأنّ گویا گفته است «رأیت عیناً و عیناً» که مرادش از عین اول «عین باکیه» و از عین دوم «عین جاریه» باشد، به جای اینکه لفظ را تکرار کند می‏گوید «رأیت عیناً» و از

جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد (اهمیت بحث- تنقیح محل نزاع) ۱۳۹۲/۰۷/۲۹   اهمیت بحث در مسئله استعمال در اکثر از معنای واحد نکته‏ای که درباره آن بحث مختصری داشتیم اهمیت این بحث بود، گفتیم این بحث تأثیرات زیادی در فقه دارد، التزام به جواز یا عدم جواز استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد آثار متفاوتی به دنبال دارد که به دو مورد از آثار آن اشاره می‏کنیم تا به اثر این بحث در فقه پی ببریم. مورد اول در مسئله اذان و اقامه دلیلی داریم به این مضمون که «لا صلاة الا بالأذان و الاقامة»، یعنی در واقع ظاهر این دلیل و بعضی از ادله مشابه آن

جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم مطلب چهارم: استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد- مقدمه ۱۳۹۲/۰۷/۲۸   خلاصه جلسه گذشته در مورد کلام مرحوم آخوند که فرمود در قسم سوم و چهارم در یک صورت استعمال محقق است و در یک صورت عنوان استعمال محقق نیست به نظر می‏رسد جای اشکال وجود دارد، مرحوم آخوند فرمود در یک قسم قطعاً عنوان استعمال محقق نیست که قسم اول (اطلاق اللفظ و ارادة شخصه) بود و در یک قسم هم قطعاً عنوان استعمال محقق است که قسم دوم (اطلاق اللفظ و ارادة مثله) بود. اما ایشان در مورد قسم سوم و چهارم؛ یعنی اطلاق اللفظ و ارادة صنفه و نوعه فرمود در یک صورت عنوان استعمال صدق می‏کند و

جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیست مطلب سوم: استعمال لفظ در لفظ (مقام دوم- صدق عنوان استعمال) ۱۳۹۲/۰۷/۲۷   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در مقام دوم بحث که آیا در اقسام چهارگانه اطلاق اللفظ و ارادة اللفظ عنوان استعمال تحقق دارد یا خیر بعضی اشکالاتی را مطرح کرده‏اند، سه اشکال مورد بررسی قرار گرفت، اشکال اول و دوم پاسخ داده شد، در مورد اشکال سوم هم گفتیم در یک قسم (اطلاق اللفظ و ارادة شخصه) اشکال وارد است اما در سه قسم دیگر وارد نیست. اشکال چهارم این اشکال از طرف مرحوم آیت الله بروجردی نسبت به همه اقسام چهارگانه اطلاق اللفظ و ارادة اللفظ ایراد شده است، ایشان ادعا می‏کند به طور کلی اطلاق اللفظ و ارادة اللفظ

جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم مطلب سوم: استعمال لفظ در لفظ (مقام دوم- صدق عنوان استعمال) ۱۳۹۲/۰۷/۱۷   خلاصه جلسه گذشته بحث در استعمال لفظ در لفظ بود، گفتیم بحث ما در دو مقام است؛ مقام اول این است که آیا چنین استعمالی امکان دارد یا نه؟ آیا صحیح است لفظی را در لفظی استعمال کنیم یا نه؟ استعمال لفظ در لفظ بر چهار قسم بود که امکان استعمال در این چهار قسم بررسی شد و نتیجه این شد در هر چهار قسم استعمال لفظ در لفظ ممکن و صحیح است. مقام دوم: صدق عنوان استعمال بعد از اینکه پذیرفتیم اطلاق اللفظ و ارادة اللفظ امکان دارد، یعنی امکان دارد لفظ گفته شود و خود لفظ اراده شود بحث

جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم مطلب سوم: استعمال لفظ در لفظ (مقام اول: امکان) ۱۳۹۲/۰۷/۲۰   خلاصه جلسه گذشته بحث در مقام اول در مسئله اطلاق اللفظ فی اللفظ بود، در این مقام ما تقریباً امکان استعمال لفظ در لفظ را ثابت کردیم، یک مطلب باقی مانده که باید به بررسی آن بپردازیم و آن هم اشکال محقق عراقی است، ایشان در اطلاق لفظ و اراده نوع، همچنین در اطلاق لفظ و اراده صنف اشکال کرد و گفت نمی‏توان لفظ را اطلاق کرد و نوع آن را اراده کرد، همچنین نمی‏توان لفظ را اطلاق کرد و صنف آن را اراده کرد. در نوع مسئله را تطبیق کردیم، به همین منوال در صنف و مثل هم قابل تطبیق است. محصل

جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم مطلب سوم: استعمال لفظ در لفظ (مقام اول: امکان) ۱۳۹۲/۰۷/۱۷   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در اطلاق اللفظ و ارادة اللفظ یا به تعبیر دیگر استعمال اللفظ فی اللفظ چهار قسم متصور است؛ قسم اول اطلاق اللفظ و ارادة شخصه بود که بحث آن گذشت و نتیجه این شد که این نحوه اطلاق ممکن و جایز است و منعی در این اطلاق وجود ندارد، عرض کردیم ما فعلاً در مقام اول که اصل صحت و جواز استعمال اللفظ فی اللفظ است بحث می‏کنیم که آیا ممکن است انسان لفظی را استعمال کند و خود آن لفظ را اراده کند، مقام دوم که بحث از صدق عنوان استعمال اللفظ فی اللفظ است بعداً خواهد

جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم مطلب سوم: استعمال لفظ در لفظ (مقام اول: امکان) ۱۳۹۲/۰۷/۱۳   خلاصه جلسه گذشته بحث در قسم اول از اقسام اطلاق اللفظ و ارادة اللفظ بود، گفتیم گاهی لفظ اطلاق می‏شود و شخص همان لفظ اراده می‏شود، عرض کردیم صاحب فصول اشکال کرده که اصلاً چنین چیزی ممکن نیست چون لازمه آن اتحاد دال و مدلول است، اینکه یک چیز هم دال باشد و در عین حال مدلول هم باشد چون قرار است شخص همان لفظ اراده شود، شدنی نیست. مرحوم آخوند در پاسخ به اشکال صاحب فصول فرمود: آنچه ما در مسئله دلالت و تغایر دال و مدلول لازم داریم اصل تغایر است ولو اینکه به اعتبار باشد و لازم نیست تغایر، حقیقی

جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم مطلب سوم: استعمال لفظ در لفظ (مقام اول: امکان) ۱۳۹۲/۰۷/۱۵   استعمال اللفظ فی اللفظ عرض کردیم استعمال بر دو قسم است؛ استعمال اللفظ فی المعنی و استعمال اللفظ فی اللفظ، استعمال اللفظ فی المعنی بر دو قسم بود؛ یکی استعمال حقیقی و دیگری استعمال مجازی، در جلسات گذشته پیرامون استعمال مجازی بحث کردیم و انظار مختلف درباره مجاز را مورد بررسی قرار دادیم اما بحث از استعمال اللفظ فی اللفظ بحثی است که باید درباره اقسام آن و صحت چنین استعمالی بحث کنیم. در استعمال لفظ در معنی، لفظ توسط متکلم استعمال می‏شود لکن اراده معنی می‏شود اما در این مقام لفظ استعمال می‏شود اما نه در معنای خودش بلکه از این لفظ

جلسه ۱۴ – PDF جلسه چهاردهم مطلب دوم: حقیقت مجاز ۱۳۹۲/۰۷/۱۳   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم قول سوم در باب حقیقت مجاز قول مرحوم مسجدشاهی است، ایشان درباره همه مجازات می‏فرماید: لفظ در معنای موضوع‏له خودش استعمال می‏شود، یعنی به اراده استعمالی لفظ در موضوع‏له خودش استعمال شده اما معنای مجازی آن مراد جدی متکلم است پس تفاوت بین حقیقت و مجاز تفاوت بین ما هو المراد استعمالاً و ما هو المراد جداً می‏باشد. تفاوت نظریه ایشان با سکاکی را هم بیان کردیم، به تعبیر خود مرحوم مسجدشاهی له حسن الاختراع و لنا حسن الاتّباع؛ برای او (سکاکی) حسن اختراع است و او خوب اختراع کرد و ما خوب پیروی کردیم چون مرحوم مسجدشاهی با استفاده از نظریه سکاکی