جلسه ۱۴۳ – PDF جلسه صد و چهل و سوم اهمیت صوم ۱۴۰۴/۰۹/۲۶ شرح رساله حقوق عرض کردیم که امام سجاد (ع) به بیان حق صوم پرداختند. ما توضیح اجمالی دادیم و بیان کردیم که این فراز از بیان امام به چه معناست. ابتدا چند کلمهای درباره اهمیت روزه بیان میکنم، سپس انشاءالله به حق صوم که در کلام امام سجاد (علیهالسلام) آمده است، خواهیم پرداخت. اهمیت صوم روزه از جمله واجباتی است که هم در قرآن کریم و هم در روایات معصومین (علیهمالسلام) بر آن سفارش و تأکید شده است خداوند در قرآن میفرماید: «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» ؛ بر شما روزه واجب گردید، همانگونه که بر پیشینیان واجب شده بود،
جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم آیه ۶۲ – تفسیر آیه – بخش چهارم: «و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» – مطلب اول – قول اول – قول دوم – مطلب دوم ۱۴۰۴/۰۹/۲۵ بخش چهارم: «وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ» در آیه ۶۲ یک بخش باقی مانده که ما آن را به عنوان بخش چهارم معرفی کردیم: «وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ». این یک ثمره و نتیجه دیگری است برای کسانی که عناصر چهارگانه سعادت را در خودشان فراهم کنند. ایمان آورندگان به خدا، مؤمنان به معاد، مؤمنان به نبوت و بنی مکرم اسلام و عالمان به عمل صالح، اولاً نزد خداوند اجر و پاداش ابدی دارند و ثانیاً خوف و حزن در آنها
جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم آیه ۶۲ – تفسیر آیه – بخش سوم: «فلهم اجرهم عند ربهم» – مطلب اول: انتفاء یکی از مؤلفههای چهارگانه، ملاک کیفر – مطلب دوم: ابدی بودن پاداش – مطلب سوم: وجود فعلی پاداش ۱۴۰۴/۰۹/۲۴ بخش سوم: «فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ» بخش سوم آیه ۶۲ این است: «فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ». در آیه ۶۲ دو بخش را توضیح دادیم؛ یکی «إن الذین آمنوا …»، دوم «من آمن بالله …»، سوم «فلهم اجرهم …»؛ البته «و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» را میتوان به عنوان بخش چهارم این آیه در نظر گرفت. در دو بخش قبلی عرض کردیم سخن از مؤمنان به معنای عام،
جلسه ۲۲ – PDF جلسه بیست و دوم قدر متیقن از ادله – قلمرو قاعده – جهات مختلف مؤثر در تعیین قلمرو ۱۴۰۴/۰۹/۲۳ جهات مختلف موثر در تعیین قلمرو قاعده بحث در قلمرو و دامنه قاعده نفی ظلم است؛ تعیین دامنه و قلمرو بستگی به حد دلالت ادله دارد؛ برای اینکه حد دلالت ادله معلوم شود، باید قبل از آن بدانیم که چه ابعادی باید مورد توجه قرار بگیرد تا ما آن ابعاد را در ادله جستجو کنیم. در جلسه گذشته به چهار دیدگاه درباره دامنه این قاعده اشاره کردیم. این دیدگاهها البته هم بر آن دلایلی که ما گفتیم میتواند متکی باشد و هم بعضی از صاحبان این دیدگاهها دلایل اختصاصی هم برای خودشان ذکر کردهاند که ما
جلسه ۱۴۲ – PDF جلسه صد و چهل و دوم حق صوم – بیان اجمالی ۱۴۰۴/۰۹/۱۹ حق صوم امام (علیه السلام) به حق سوم؛ یعنی حق صوم (روزه) میپردازند: «وَ أَمَّا حَقُّ الصَّوْمِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ حِجَابٌ ضَرَبَهُ اللَّهُ عَلَى لِسَانِكَ وَ سَمْعِكَ وَ بَصَرِكَ وَ فَرْجِكَ وَ بَطْنِكَ». بیان اجمالی ابتدا توضیحی اجمالی از این فراز، طبق معمول ارائه میدهیم، سپس به نکات آن میپردازیم. اولین عبادتی که ذکر شد نماز بود، سپس حج و این، سومین است. در هر سه مورد نیز ابتدا با «أَنْ تَعْلَمَ» (بدانی که) آغاز شده است: «فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ حِجَابٌ…» «بدانی که روزه پرده و حجابی است که خداوند متعال بر زبان تو و گوش
جلسه ۲۱ – PDF جلسه بیست و یکم قدر متیقن از ادله – قلمرو قاعده – دیدگاهها – دیدگاه اول، دوم، سوم و چهارم ۱۴۰۴/۰۹/۲۲ بحث در ادله تأثیرگذاری عدالت در احکام شرعی است که اگر ثابت شود و قلمرو آن معلوم گردد و در یک محدوده خاصی پذیرفته شود، نام قاعده عدالت به خود میگیرد و چهبسا نتایج غیر از این باشد و ما نتوانیم چیزی به عنوان قاعده استخراج کنیم. ادله را ملاحظه فرمودید؛ تقریباً هفت دلیل ذکر کردیم و در مورد دلالت این ادله صحبت کردیم. من فقط یک اشاره مختصر میکنم که دلیل چیست و مدعا کدام است. قدر متیقن از ادله قدر متیقن از این ادله نفی ظلم از ساحت خداوند تبارک و تعالی
جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم آیه ۶۲ – تفسیر آیه – بخش دوم: «من آمن بالله و الیوم الآخر و عمل صالحا» – ۳. اعتبار مؤلفهای چهارگانه به نحو مجموعی – یک اشکال و پاسخ آن -۴. مراتب مؤلفههای چهارگانه ۱۴۰۴/۰۹/۱۸ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم آیه ۶۲ مشتمل بر چند بخش است؛ بخش دوم این بود: «مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا». ما دو مطلب را درباره این بخش ذکر کردیم؛ یکی مؤلفههای چهارگانه سعادت ابدی انسان است و دیگری ملازمه بین این مؤلفههای چهارگانه؛
جلسه ۲۰ – PDF جلسه بیستم مقدمات – ادله قاعده – دلیل ششم: سیره عقلا و بررسی آن – دلیل هفتم: وجدان و بررسی آن ۱۴۰۴/۰۹/۱۶ دلیل ششم: سیره عقلا تا اینجا پنج دلیل بر نفی ظلم یا عدالت ذکر شد؛ دلیل ششم با تحفظ بر همان نکتهای که گفتیم، سیره عقلا است. برخی به سیره عقلا تمسک کردهاند به این معنا که عدالت همواره در روش و سیره عقلا اصل بوده است؛ عقلا همواره برای عدالت ارزش قائل بوده و عدالت را تحسین و ظلم را تقبیح کردهاند و از آن فاصله گرفتهاند. عقلا همواره بر انصاف و احسان استوار بودهاند؛ در طول تاریخ، مِن الاول الی الان و الی آخر الزمان، عقلا هم عدالت و عادل را
جلسه ۱۹ – PDF جلسه نوزدهم مقدمات – ادله قاعده – دلیل سوم: اجماع و بررسی آن – دلیل چهارم: عقل – تقریر اول، دوم و سوم – دلیل پنجم: فطرت ۱۴۰۴/۰۹/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث ما در ادله قاعده نفی ظلم بود؛ تا اینجا دو دلیل ذکر شد؛ یکی آیات و دیگری روایات. در دلیل اول و در دلیل دوم، به هفت دسته و طایفه از آیات و روایات اشاره گردید؛ هرچند عرض کردیم طوایف آیات و روایات محصور در این موارد نیست و چهبسا بتوان طوایف بیشتری از آیات و روایات را ذکر کرد. نکته مهمی که قبل از پرداختن دلایل دیگر، مجدداً آن را یادآوری میکنم این است که ما هنوز درباره دامنه دلالت این ادله
جلسه ۱۴۱ – PDF جلسه صد و چهل و یکم حق حج؛ دو ثمره حج ۱۴۰۴/۰۹/۱۱ شرح رساله حقوق دو ثمره حج حضرت امام سجاد(ع) در روایتی میفرمایند: «…و به قبول توبة و قضاء الفرض الذی أوجبه الله علیک». دو حق حج بیان شد اکنون به دو نتیجۀ آن اشاره میشود که یعنی در خود این یک لطافتی وجود دارد که از یک طرف حج عملی است که خداوند آن را بر بندگانش واجب نموده و باید انجام دهند، اما در ضمن انجام این عمل، فایده دیگری نیز برای آنان دارد و آن قبول توبه است. در مورد بسیاری از عبادات دیگر چنین تعبیری مشاهده نمیشود. به عنوان مثال، در خود نماز که بسیار پرثمر است و صیانت از
جلسه ۱۸ – PDF جلسه هجدهم آیه ۶۲ – تفسیر آیه – بخش دوم: «من آمن بالله و الیوم الآخر و عمل صالحا» – مؤلفههای چهارگانه سعادت ابدی – ملازمه بین مؤلفههای چهارگانه ۱۴۰۴/۰۹/۱۱ بخش دوم: «مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا» بخش دوم آیه ۶۲ این است: «مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا». عرض کردیم در این آیه به سه عنصر برای فلاح و رستگاری و بهرهمندی از پاداش ابدی اخروی و رفع حزن و اندوه و ترس اشاره کرده است؛ این سه عنصر، یکی ایمان به خداوند و دیگری به ایمان معاد و سوم هم عمل صالح است. توضیحی که در این بخش لازم است داده شود، این است که چرا ایمان به نبوت در
جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم آیه ۶۲ – تفسیر آیه – بخش اول: معنای «ان الذین آمنوا» – یک شبهه و پاسخ آن ۱۴۰۴/۰۹/۱۰ خلاصه جلسه گذشته بحث در آیه ۶۲ سوره بقره بود؛ عرض کردیم این آیه مشتمل بر چند بخش و چند مطلب است. بخش اول این بود: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ» بود که هر یک از این عناوین را توضیح دادیم و گفتیم مهمترین مطلبی که در این بخش باید توضیح داده شود، معنای «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا» است. پنج احتمال در مورد معنای «الذین آمنوا» ذکر شد و یک احتمال از میان احتمالات پنجگانه برگزیده شد. شبهه در این بخش شبههای به ذهن میرسد که ذکر آن و پاسخ از آن فایده
جلسه ۱۸ – PDF جلسه هیجدهم مقدمات – ادله قاعده – دلیل دوم: روایات – طوایف هفتگانه ۱۴۰۴/۰۹/۰۹ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم دلیل دوم بر قاعده نفی ظلم، روایات است؛ گفتیم هفت دسته بر وزان دستهبندی آیات میتوانیم ذکر کنیم که دلالت بر قاعده نفی ظلم داشته باشد. البته قلمرو آن مطلبی است که باید بعداً به آن بپردازیم؛ فعلاً باید به اصل این قاعده، آن هم با مفادی که ما ذکر کردیم، پرداخته شود. این هفت دسته از روایات، برخی در جلسه گذشته توسط آقایان نقل شد؛ برخی هم باقی مانده است. البته غیر از این هفت دسته، من گمان میکنم که میتوانیم دستهجات دیگری از روایات مرتبط با این موضوع را پیدا کنیم. در این
جلسه ۱۷ – PDF جلسه هفدهم مقدمات – ادله قاعده – دلیل دوم: روایات ۱۴۰۴/۰۹/۰۸ خلاصه عرض کردیم برای استدلال به نفی ظلم و به تعبیر دیگر قاعده نفی ظلم، به چند دلیل تمسک شده است. دلیل اول آیات بود؛ هفت دسته از آیات را ذکر کردیم. دلیل دوم روایات است. قرار بر این بود که آقایان با مراجعه به جوامع روایی، حداقل این هفت دسته و بلکه بیش از این هفته دسته را پیدا کنند و در اینجا ارائه بدهند. سؤال: استاد: آخرین بار که هفت دسته را ذکر کردم، اینطور بود. طبق این چیزی که شما میفرمایید، امر به قسط و عدل، دسته سوم میشود. … توصیف خداوند به قسط و عدل؛ توصیف خدا به عدل و قسط
جلسه ۱۴۰ – PDF جلسه صد و چهلم پذیرش توبه به سبب حج ۱۴۰۴/۰۸/۲۸ شرح رساله حقوق «حق الحجة ان تعلم انه وفادة الی ربک و فرار الیه من ذنوبک و به قبول توبتک». این جمله، پس از بیان آن دو حقی که در جلسات گذشته اشاره کردیم، اشاره به این دارد که با حج و به سبب حج، توبه تو پذیرفته میشود. این دیگر جزء حقوق نیست؟ این ثمره و نتیجه است. پذیرش توبه به سبب حج حق حج را بیان کردند: یکی اینکه بدانی که «انه وفادت الی ربک» و بدانی که «انه فرار الیه من ذنوبک»؛ آن دو حق را توضیح دادیم. سپس میفرماید: به سبب حج، توبه تو قبول میشود. این، اثر و ثمره حج است.
جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم آیه ۶۲ – تفسیر آیه – مطلب اول: معنای «ان الذین آمنوا» – احتمالات پنجگانه – احتمال چهارم و پنجم – بررسی احتمالات پنجگانه – نظر برگزیده ۱۴۰۴/۰۸/۲۷ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم در مورد «إن الذین آمنوا» چند احتمال وجود دارد؛ سه احتمال را در جلسه گذشته ذکر کردیم. احتمال اول این بود که منظور مسیحیان واقعی هستند که قبل از بعثت پیامبر(ص) از دنیا رفتهاند؛ احتمال دوم اینکه منظور منافقین هستند؛ احتمال سوم اینکه منظور کسانی هستند که به پیامبر(ص) حقیقتاً ایمان آوردهاند، منتها در ادامه آیه اشاره به استقرار و استمرار ایمان میکند. دو احتمال دیگر در اینجا وجود دارد که این دو احتمال را عرض میکنیم و آنها را مورد
جلسه ۱۵ – PDF جلسه پانزدهم آیه ۶۲ – مفردات آیه – ۳. «صابئین» – قرائت «صابئین» – معنای «صابئین» – احتمال اول و دوم – تفسیر آیه – مطلب اول: معنای «ان الذین آمنوا» – احتمالات پنجگانه – احتمال اول، دوم و سوم ۱۴۰۴/۰۸/۲۶ ۳. «صابئین» بحث در مفردات آیه ۶۲ بود؛ یکی از واژههایی که در این آیه مورد استفاده قرار گرفته و نیازمند توضیح است، کلمه «صابئین» است. آیه این بود: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ»؛ بقیه کلماتی که در این آیه به کار رفته، واضح است و نیاز به توضیح ندارد. در مورد صابئین، هم از حیث قرائت و هم از حیث معنا اختلاف است. قرائت «صابئین» از نظر قرائت، به چهار گونه قرائت
جلسه ۱۶ – PDF جلسه شانزدهم مقدمات – ادله قاعده – بخش دوم آیات – یک اشکال و پاسخ آن ۱۴۰۴/۰۸/۲۵ خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم برای قاعده نفی ظلم به ادلهای استناد شده است؛ دلیل اول، آیات است. آیات دو بخش هستند؛ بخشی که دلالت آنها بر نفی ظلم و عدالت مستقیم و شاید به نحوی مطابقی است؛ بخش دوم آیاتی است که بالالتزام یا بالتضمن دلالت میکند. بخش اول مشتمل بر چند دسته است و بخش دوم هم مشتمل بر چند دسته است. البته دسته چهارم که جلسه گذشته بیان شد و دال بر نفی ریشههای ظلم است، شاید به نظر دقی در بخش دوم جای بگیرد؛ یعنی آن هم بالالتزام دلالت بر نفی ظلم میکند. بخش اول
